Тохтасын Джалилович Джалилов

Тохтасын Джалилович Джалилов өзб. Toʻxtasin Jalilov;
Толық аты	өзб. Toʻxtasin Jalilov;
Туған күні	13 желтоқсан 1895 (1895-12-13)
Туған жері	Әндіжан, Өзбек КСР
Қайтыс болған күні	10 мамыр 1966 (1966-05-10) (70 жас)
Қайтыс болған жері	Ташкент Өзбекстан
Мемлекет	Өзбекстан
Мамандықтары	композитор
Аспаптары	гиджак
Марапаттары

Тохтасын Джалилович Джалилов (өзб. Toʻxtasin Jalilov; 13 желтоқсан 1895 жыл, Әндіжан, Ресей империясы - 10 мамыр 1966 жыл, Ташкент, Өзбек КСР) — Өзбек музыканты және композиторы, өзбек музыкалық-драмалық театр өнерінің және өзбек ұлттық оркестрінің негізін салушы. Өзбек КСР халық әртісі (1937).

Өмірбаяны

Тохтасын Джалилов 1896 жылы 13 желтоқсанда Әндіжан қаласында дүниеге келді. Өнерге деген сүйіспеншілік жас кезінде басталды. Гиджак пен танбурды өз бетінше меңгеріп, ұлттық ән орындау техникасын мұқият зерттеп, вокалдық шеберлігін жетілдірді.

1918-1920 жж. Тохтасын Джалилов түрлі үгіт-насихат топтарының құрамында гиджакист ретінде өнер көрсетті. 20-жылдардың басында X.Хамза жетекшілік ететін драма труппасында гиджакист болды. 1925-1927 жылдары өзбек этнографиялық концерттік ансамблінде музыкант болды. 1925 жылы Өзбек әртістері тобының құрамында Парижге, 1927 жылы Мәскеуге, Ленинградқа, Қазанға, Уфаға, 1935 жылы Лондонға, 1937 жылы Өзбекстан әдебиеті мен өнерінің онкүндігіне Мәскеуге сапар шегеді.

1926 жылы Т.Джалилов виртуоз гиджакист ретінде алғашқылардың бірі болып Өзбекстанның концерттік-этнографиялық труппасының халық аспаптар ансамбліне қабылданды. Халық әндері «Әзизім», «Гүлюз узра», «Найларам», әндер «Ёввоий чоргох», «Ёввоий ушшок», «Бебокча», аспаптық әуендер (күйлер) «Мирза Давлат», «Лайзон гул», «Кари Наво», «Сувори», «Сарбозча» және басқа да олардың орындауындағы шығармаларды ол өзінің театрлық шығармаларында пайдаланды.

1929-1934 жж. Әндіжандағы музыкалық театрда музыкант болды.

1934-1936 жж. М.Свердлов атындағы Ташкент музыкалық театрының музыкалық жетекшісі болды. 1937-1940 жж. филармонияның көркемдік жетекшісі.

1940 жылы Т.Джалилов жаңадан ұйымдастырылған Мукими атындағы өзбек мемлекеттік музыкалық драма және комедия театрының көркемдік жетекшісі болып тағайындалады. Ұжымның қалыптасуының алғашқы жылдарында С.Абдулланың "Тахир және Зухра", К.Яшеннің "Нұрхон" спектакльдерін ол музыкалық дәстүрлерге сүйеніп қана қоймай, оларды сахна жағдайына бейімдеп шығарады. Әскери-патриоттық тақырыптағы С.Абдолла мен Чустидің «Құрбан Умаров», С.Абдолланың «Орзу», «Истибдод», З.Фатхуллиннің «Ғұнчалар», Б.Рахмоновтың «Сұрмахон» музыкалық драмаларында, X.Гулямның «Фарғона хикаясы». Ж.Машрабийдің «Дала маликасы» шығармаларында өзіндік және дәстүрлі ырғақтық интонацияларымен үйлеседі.

Т.Джалиловтың музыкалық драмалары, сондай — ақ оның әндері, хор «Фигонким», «Уйнасам», «Сигнал», «Доврук», «Ер экканники», «Пахта шараф-шонимиз», «Пиёламиз», «Гулистоним менинг», «Ул сарвиноз», «Азиз Ватан», «Зафар».
«Фарход кахрамонлари», «Отлик аскар» шерулері, «Багишлов» романстары және басқа да шығармалар, оның орындаушылық шеберлігі ХХ ғасырдағы Өзбекстанның музыкалық мәдениетінің үздік беттерін құрады.

Шығармалары

• «Тахир мен Зухра» музыкалық драмасы (Вильгельм Сперлингпен бірлесіп жазған);
• «Құрбан Умаров» музыкалық драмасы (Вильгельм Сперлингпен бірлесіп жазған);
• «Тахир мен Зухра» операсы (Борис Бровцынмен, 1949, 2-шығарылым 1955, музыкалық драма негізінде).

Марапаттары мен атақтары

• Өзбек КСР халық әртісі (1937);
• Екі Еңбек Қызыл Ту ордені (1937);
• «Құрмет белгісі» ордені (23.12.1939)
• Ленин ордені (18.03.1959)
• «Буюк хизматлари учун» ордені (2002, қайтыс болғаннан кейін).