Трансгендік ағза

Трансгенді немесе трансформацияланған ағзалар деп – геномында бөтен ген бар ағзаларды айтады. Трансгенді жануарлар алу трансгеноз әдісі арқылы іске асады. Трансгеноз дегеніміз – генді бір биологиялық жүйеден басқа жүйеге жаңа белгілері бар организмнің формасын алу үшін жасанды жолмен  тасымалдауды айтамыз. Трансгенді ағзалар әр түрлі  биологиялық активті биотехнологиялық  заттарды синтездеу және бағалы  белгілері бар жануарлардың жаңа  тұқымдарын алу үшін қолданылады.  Трансгеноз әдісімен бөтен генді эукариоттық жыныс клеткаға енгізіп, оның жұмысын бақылау арқылы генетикалық инженерияның көптеген мәселелерін айқындауға болады, өйткені мұнда трансгенді эмбрионның жатырдағы даму ерекшеліктерін зерттеу мүмкін болады. Тасымалданған гендер (трансгендер) генетикалық аппаратымен құрылымды ірі функциялы байланысқандықтан бұл процесс жағдайындағы генетикалық рекомбинацияға әкеледі.  Трансгеноз жұмысы көпжақты және бірнеше сатылардан тұрады:

1. Екі пронуклеус стадиясындағы зиготаларды алу (синхронды овуляция уақытылы қолдан ұрықтау немесе шағылыстыру керек, осыдан кейін белгілі уақыт өткеннен соң зиготаларды хирургиялық жолмен алу);
2. Зиготаларға бөтен ДНҚ-ны енгізбестен бұрын, оны in vitro (сыртқы) жағдайында әр түрлі әдістер мен тәсілдер арқылы сақтау;
3. Енгізу кезінде вазелин майының астында арнайы ерітіндінің тамшысына орналасады (бұл сұйықтықтың кеуіп кетуінен сақтайды);
4. Диаметірі 0,5-2 мкм арлығындағы ең аз дегенде 10-" мл ДНҚ енгізу;
5. Бақылау. Себебі, трансгеннің клетка ДНҚ-мен байланысатын белгілі орны болуы керек. Трансгеннің иесінің геномымен байланысуы кездейсоқ жүретін болса, онда ол хромосоманың гетерохраматинді бөліктеріне еніп, инактивизацияланып кетеді. Бұдан бөлек хромосома бөлігімен байланысқан трансгеннің активтілігі клеткалық  ДНҚ-ң реттеуіш элементтеріне промотор, энхансер және силансерлерге-байланысты болуы да мүмкін.

Дереккөздер

Биология. А. Оспанова, Т. Ахметжанова, Қ. Кульбаева, Э. Оспанкулова, Дәуір баспасы, Алматы, 2010