Төлдің жұқпалы аурулары

Төлдің жұқпалы аурулары, ішек-асқазан, тыныс алу жолдарының, буындарының қабынуы немесе зақымдануы, тері аурулары, т.б. түрлерде кездеседі. Төлдің жұқпалы ауруларының колибактериоз, стрептококкоз, қылау, қозының анаэробтық дизентериясы, т.б. түрлері бар.

Колибактериоз

Колибактериозбен жаңа туған бұзау, қозы, құлын және бота ауырады, жедел өтетін жұқпалы ауру.

Қоздырғышы – эшерихи коли. Олар табиғатта кең тараған, сау малдың тоқ ішегін тұрақты мекендейді. Таяқша спора түзбейді, капсула құрамайды және суда, топырақта, мал қиында бірнеше айға дейін тіршілігін жоймайды. Ыстыққа өте төзімсіз келеді, 60С-та 15 минутта, ал 100С-та бірден қырылып қалады. Бұл қоздырғыштардың биол. ерекшелігі – олардың екі түрлі у шығаруы. Бірі – сыртқы у (экзотоксин), екіншісі – ішкі у (эндотоксин). Микробтың сыртқы уы микроб клеткасынан сыртқа шығарылып, ішкі у микроб клеткасының ішінде бөлініп, қан арқылы организмге тарап, төлді уландырады. Ауру кіндік немесе ас қорыту жолы, сүт (төлге сапасы төмен, лас сүт ішкізгенде), су, жемшөп арқылы жұғады. Колибактериоздың қоздырғышын жұқтырған төлдер бірнеше сағат енесін ембей қояды, селсоқ тартып, күні бойы жатып қалады. Денесінің қызуы 40 – 40,5С-қа көтеріліп, тыныс алуы, қан тамырларының соғуы жиілейді. Төлдің асқазан-ішек жүйесінің қызметі бұзылып, тоқтамай іші өтеді, нәжісі су сияқты сұп-сұйық, көпіршіп тұрады. Кілегейлі қабықтары қызарып, көзін жұмып, жүні ұйпаланады, танауынан жылбысқы, аузынан сілекей ағады. Аурудың септик. түрі жедел түрде өршиді, мал тез өледі. Улы түрінде төлдің іші судай өтіп, қатты уланады, мезгіл-мезгіл есінен танып, ем қолданбаса өліп қалады. Қшек қабынуы түрінде жеңілдеу өтеді, төл өлім-жітімге аз ұшырайды. Ауру малды сойғанда ұлтабарынан, ішектің ісінген ішкі кілегейлі қабығынан іріген сүттің ұйыған түйіртпектері, қан, ірің араласқан сарысу шығады. Бауыры мен көкбауыры, шажырқай бездері ісінеді.
Емі: Ауру төлді оқшаулап, диета қойылады. Сүт орнына тұзды ерітінділер, ацидофильді-сорпалы шоғыр (АСК), зығыр дәнінің қоспасы, мал колибактериозына (эшерихиоз) қарсы поливалентті гипериммунды қан сарысуы қолданылады. Буаз малдарға, саулықтарға егу жүргізіледі, қора-жайлар мен аулалар тазартылып, зарарсыздандырылады.

Стрептококкоз

Стрептококкоз – үй жануарлары, терісі бағалы аңдар төлдерінің жұқпалы ауруы. Бұл аурумен көбінесе бұзау мен қозы ауырады, құлын мен торай өте сирек шалдығады. Жедел өткенде буыны ауырады, жеделдеу және созылмалы түрінде өкпе және ішек аурулары байқалады.

Қоздырғышы – стрептококктар, микроскоппен қарағанда шар тәрізді, екі ұшы сүйірленіп көрінеді. Олар ылғи да екі-екіден орналасады. Топырақта, қида, қора-жайда тіршілігін 3 – 4 апта, кепкен қанда 2 айға дейін сақтайды. Күн сәулесіне, ыстыққа төзімсіз. Сау төлге індет ауру малмен жанасу және ауа арқылы жұғады. Ауру төлдің аузынан аққан сілекейі, несеп, нәжісі арқылы сыртқы ортаға қоздырғыш көп мөлшерде тарайды. Желінсауға шалдыққан саулықтар мен сиырлар да қоздырғышты сыртқы ортаға шығарып, төлді ауруға шалдықтырады. Қндеттің жасырын кезеңі бірнеше сағаттан 1 – 2 тәулікке дейін созылады. Ауруға шалдыққан төл денесінің қызуы 41 – 42С-қа көтеріліп, асқа тәбеті тартпайды. Төлдің тыныс алуы, қан айналымы жиілеп, көздің, ауыздың және танаудың кілегей қабықтары қызарып, қанталайды. Қозының танауынан ірің, қан аралас сұйықтық ағады. Ауру созылмалы түрге ауысса, төлдің темп-расы тұрақсызданады. Өкпесі мен буындары қабынады, ақсайды, жүріп-тұрудан қалады. Ауру басталғаннан кейін 4, 5-күндері созылмалы жөтел пайда болады. Егер дер кезінде ем қолданбаса, 9 – 10 күнде төл өледі.
Емі: Әрбір ауру төлді індетке қарсы арнайы дайындалған гипериммунды қан сарысуымен емдейді. Бициллин-3, бициллин-5, линкоспектинмен егеді, нұсқаудағы мөлшерде сульфадиметоксин ішкізіледі. Аурудың алдын алу үшін буаз саулықтардың азықтандырылуы, олардың күтімі арнайы талаптарға сай болуы тиіс. Стрептококкозға қарсы формольвакцина жылына 2 рет егіледі.

Қылау

Қылау (сальмонеллез). Бұзау, құлын, торай және балапан денесінің қызуын көтеріп, асқазан мен ішекті қабындыратын жұқпалы ауру. Ауру асқынған кезде төлдің өкпесін қабындырады.

Қозының анаэробтық дизентериясы

Қозының анаэробтық дизентериясы немесе қозының қан тышқақ ауруы. Жаңа туған және 10 күннен аспаған қозылар мен лақтарда жедел өтетін жұқпалы ауру. Ауру пайда болған отарда қозының 40 – 50%-ы шығынға ұшырайды.

Қоздырғышы – В типті клостридиум перфрингенс, ауасыз жерде тіршілік етеді, спора түзбейді. Екі ұшы жұмырлау келген жуан таяқша пішінді. Сыртқы ортаға өте төзімді. Ол ылғалды топырақта 220 күн, құрғақ топырақта 30 – 40 күн, мал қиында 5 күн бойы тіршілігін жоймайды. Жас қозыға ауру қоздырғышы енесінің сүтінен немесе ластанған судан жұғады. Ауруға шалдыққан қозылар сыртқы ортаға құмалағымен, зәрімен микробты көптеп шығарып, қораны және ауаны, төсеніштерді ластайды. Осыдан саулықтардың желіні және үрпісі микробтармен ластанып, қозы емген кезде ауру жұқтырады. Қндеттің жасырын кезеңі бірнеше сағатқа ғана созылады. Ауру қоздырғышы қозының ішегіне түсіп, өсіп-өну барысында у шығарады да, қанға тарап, уландырады. Ауру басталар кезде қозының нәжісі сұйылып, қоңырқай тартады. Ауру қозы енесін ембейді, дене қызуы көтеріліп, қызуы көтеріліп, бір-екі күннен кейін қан аралас іші өтеді, төлдер жаппай өле бастайды. Ауру қозыны сойғанда ішегі түгелдей қабынған, іші қан аралас сұйық нәжіске толы болады, ішектің әр жерінде қызарып түскен жара көрінеді. Шажырқай бездері, бауыры үлкейеді. Жүректі пышақпен тілгенде оның ішкі қабатының әр жерінен ұйыған қан көрінеді. Сонымен бірге жүрек еттерінің жұмсарғаны да жақсы білінеді.
Емі: Карантин қойылып, ауру қозылар оқшауландырылады да, гипериммунды қан сарысуы және фармазан-200 егіледі. Ауру қозылар тұрған орын күйдіргіш натрийдің 10%, хлорлы әктің 5%, бір хлорлы йодтың 1% ерітіндісімен күнделікті зарарсыздандырылады. Аурудың алдын алу үшін қой төлдейтін қоралар жаз айларында малдың қиынан тазартылып, екі қайтара зарарсыздандырылады.

Сілтемелер

Қазақ энциклопедиясы, 8 том.