Халькопирит

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту


Chalcopyrite

Twinned chacopyrite crystal from the Camp Bird Mine, Ouray County, Colorado (size:5.2 x 3.6 x 2.7 cm)
Негізі
Санаты Минерал
Химиялық формуласы CuFeS2
Strunz classification 02.CB.10a
Crystal symmetry Tetragonal 42m – scalenohedral
Unit cell a = 5.289 Å, c = 10.423 Å; Z = 4
Ерекшеліктері
Молярлық массасы 183.54
Түсі Brass yellow, may have iridescent purplish tarnish.
Кристал пішіні Predominantly the disphenoid and resembles a tetrahedron, commonly massive, and sometimes botryoidal.
Сингониясы Tetragonal Scalenohedral 42m
Twinning Penetration twins
Үгітіндісі Indistinct on {011}
Агреттары Irregular to uneven
Беріктігі Brittle
Моль шкаласы бойынша минерал қаттылығы 3.5
Streak Greenish black
Diaphaneity Opaque
Үлес салмағы 4.1 – 4.3
Solubility Soluble in HNO3
Басқа сипаттамалары magnetic on heating
Дереккөздер [1][2][3][4][5]

Халькопирит (грекше chalkos — мыс және пирит), мыс колчеданысульфидтер класына жататын минерал. Химиялық формуласы: CuFeS2, құрамы (%): Cu — 34,64, Fe — 30,42, қоспалары: Ag, Au, Tl, тағы басқалар. Тетрагоналды сингонияда кристалданады. Агрегаттары түйірлі, тұтас немесе сеппе түрінде болады. Түсі сары, металл тәрізді жылтыр, жымдастығы жетілмеген, электр тогын нашар өткізеді, 1000С-та балқиды. Қаттылығы Моос шкаласы бойынша 3 — 4, тығыздығы 4,1 — 4,3 г/см3. Халькопирит магмалық (негізді атпа тау жыныстарындағы мысты-никельді сульфидті кентастарда), гидротермалдық (жапсарлық, мысты-турмалиндік, мыс кентастарының сеппелі формациялары, колчедандық), шөгінді (мысты құмтастар мен тақтатастар) кендерде әртүрлі сульфидтермен бірге кездеседі. Қазақстанда Жезқазған, Қоңырат кендерінен табылған. Халькопирит — мыс алынатын негізгі кентас.[6]

Шығу тегі[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Шығу тегі гидротермиялық, галенитпен және сфалеритпен байланысты полиметалл кендерінің құрамына кіреді, бірақ өзі үлкен кластерлер түзбейді. Ол метаморфтық процестерде де пайда болады, грейзендер мен скарндарда кездеседі. Жақын жер жағдайында тұрақсыз және ауа-райының бұзылуы кезінде ол тез бұзылып, екінші реттік мыс минералдарын түзеді. Ең маңызды мыс рудасы; кристалдар түрінде-құнды коллекциялық минерал.

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  1. Klein, Cornelis and Cornelius S. Hurlbut, Jr., Manual of Mineralogy, Wiley, 20th ed., 1985, pp. 277 – 278 ISBN 0-471-80580-7
  2. Palache, C., H. Berman, and C. Frondel (1944) Dana’s system of mineralogy, (7th edition), v. I, 219–224
  3. http://www.mindat.org/min-955.html mindat.org
  4. http://webmineral.com/data/Chalcopyrite.shtml Webmineral.com
  5. Handbook of Mineralogy
  6. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Қ 17 Геология/Жалпы редакциясын басқарған — түсіндірме сөздіктер топтамасын шығару жөніндегі ғылыми-баспа бағдарламасының ғылыми жетекшісі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты А.Қ.Құсайышов — Алматы: "Мектеп" баспасы" ЖАҚ , 2003. — 248 бет. ӀSВN 5-7667-8188-1 ӀSВN 9965-16-512-2