Хөвсгөл аймағы
| |||||
 | |||||
| Құрылу | 1931 | ||||
| Елордасы | Мөрөн | ||||
| Аумағы | 100,600 км² | ||||
| Жұрты • Барлығы (2005) • Жұрт тығыздығы |
123,416 1,23/км² | ||||
| Телефон белгілемесі | +976 (0)138 | ||||
| Автомобилдік нөмірлер | ХӨА | ||||
| ISO 3166-2 | MN-041 | ||||
| Веб сайт | www.huvsgul.mn/ | ||||
Хөвсгөл аймағы (моңғ. Хөвсгөл аймаг) Моңғолияның солтүстігіде орналасқан. 1931 жылы негізін қалаған. Әкімшілік басқаруда 23 сумыннан тұрады.
Булган, Архангай, Завхан аймақтарымен шекараласады. Және Ресей Ресбуликасымен мемлекеттік шекарамен шеттесіп Ресей, соның Тыва , Бурят елдерімен жалғасады. Аймақ орталыға Мөрөн қаласы Ел астанасынан батыс солтүстікте 671 км қашықтықта.
Хөвсгөл аймағы 1992 жылғы ата заң аясында 24 сұмын, 126 бақ /бригада/- дан тұрады.
Географиясы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Аймақтың солтүстігі Ресеймен, батысында Завхан аймағымен, оңтүстігінде Булган аймағымен, шығысында Архангай аймағымен шектеседі.
Aймақ териториясында негізінен орманды болып келктін Хангайн жоталары бар. Хангай жоталарына Хөвсгөл Тагна, Саяны тау кіреді. Дэлгэрхаан тауының ең биік нүктесі теңіз деңгейінен 3491 метр биік. Хангайн жоталарынан басталатын Дэлгэр мөрөн өзені, Бэлтэс өзені, Шарга өзені, Шишгэд өзін, Эгийн өзені, Үүрийн өзені, Уйлган өзені секілді көптеген өзендер мен бұлақтар бар. Идэр нуур көлі, Тэс нуур көлі, Бүгдгээн нуур көлі, Хөвсгөл нуур көлі секілді үлкен көлдерді кездестіруге болады. Әсем табиғатымен әлемге әйгілі Хөвсгөл нуур көлін Моңғолияның Швецариясы деп атайды. Хөвсгөлде 300 тарта үлкен кішілі көлдер 400 жуық үлкен кіші өзен бұлақтар бар. Бұл көлдердің ішінен суының тұнығы жағынан Хөвсгөл көлі әлемде алдынғы орынға кіреді.
Өсімдігі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Аймақ териториясының 35,4% немесе 35,5 мың км квадрат жерді орман алып жатыр. Орманда аққайың, самырсын, терек, тал, қарағай, балқарағай және шырша өседі. 80-ге тарта емдік өсімдіктер, жеміс жидек саңырауқұлақтар өседі.
Жанжануары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Хөвсгөл аймағында 35 түрлі жанжануар бар. Мысалы: түлкі, қасқыр, аю, қарсақ, қабан, бұғы, сасық күзен, суыр т.б. Сондай ақ 2 түрге жататын қосмекенді, 4 түрлі бауырмен жорғалаушы, 400 тарта қоңыз шаяндар кездеседі. Өзен суларында 10 тарта балық түр кездестіруге болады. Сондай ақ аймақ териториясында 2000 тарта құстар түрін байқауға болады. Олардың біраз бөлігі дүние жүзілік және моңғолия қызыл кітабына кірген.
Халқы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Аймақ тұрғындарының саны 123,416.
Аймақ тұрғындары 76,9% халха-моңғол, 13,7 % дархад, 5,2 % хотгойд құрайды. Бұлардан басқа Буриад, Дөрвөд, Урианхай, Цаатан, Өөлд сияқты басқада ұлт өкілдері тұрады. Аймақтын Баянзүрх, Улаан уул, Рэнчинлхүмбэ, Цагааннуур сумындарында көбінесе Дархад, Цаатан, Тува, Чандмань-Өндөр сұмында Урианхай, Цагаан-Үүр сұмында Буриад, Шинэ Идэр, Галт, Жаргалант сумында халха-моңғол, басқа сұмындарда негізінен Хотгойд этностары мекендейді .
| 2000 жылғы санақ бойынша аймақтағы ұлттар саны | ||
|---|---|---|
| Ұлттар | Адам саны | % |
| Дархад | 16,268 | 13.8% |
| Хотгойд | 6229 | 5.3% |
| Урианхай | 3036 | 2.6% |
| Буриад | 996 | 0.84% |
| Цаатан | 269 | 0.23% |
| Барлық адам саны | 117914 | 100% |
Экономикасы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Аймақ экономикасының негізгі көзі ауыл шаруашылығы. Аймақ териториясының 57.7%-ы ауыл шаруашылығына жарамды болып келеді. Фосфорит, көмір, алтын, темір, мыс рудалары бар. Аймақ орталығында ағаш өңдеу, фосфор тыңайтқышын жасайтын заводтар бар.
Сумыдары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Алаг-Эрдэнэ сум
- Арбулаг сум
- Баянзүрх сум
- Бүрэнтогтох сум
- Галт сум
- Жаргалант сум
- Их-Уул сум
- Мөрөн сум
- Рашаант сум
- Рэнчинлхүмбэ сум
- Тариалан сум
- Тосонцэнгэл сум
- Төмөрбулаг сум
- Түнэл сум
- Улаан-Уул сум
- Ханх сум
- Хатгал сум
- Цагааннуур сум
- Цагаан-Уул сум
- Цагаан-Үүр сум
- Цэцэрлэг сум
- Чандмань-Өндөр сум
- Шинэ-Идэр сум
- Эрдэнэбулган сум