Шаш (өзен)

Шаш, Чач — Сырдария өзенінің оң жағы, Шыршық өзенінің алабындағы ертедегі тарихи облыс. "Чач" атауы Сасани әулетінің патшасы I Шапурдің (б.з. 262 ж.) жазбаларында, ал "Шаш" атауы Арабтардың Орта Азияны жаулап алған кезіндегі араб тіліндегі жазбаларында кездеседі. 712— 13 ж. Шашты арабтар талқандады. Бұл кездегі араб тіліндегі жазба дерек көздерінде Тарбан Шаштың астанасы ретінде белгілі болған. Араб тарихшысы ол Белазуридің шығармасында Арабтардың 712 ж. Самаркандты жаулап алған кезінде Тарбан туралы мәлімет айтылады. Сол кезде араб қолбасшысы Кутейба Самарқандты қоршап, мұнда бірнеше рет соғысты. Соғды патшасы Тарбанда тұрған Шаш патшасына хат жазған. Басқа авторларда Тарбан Тұрарбанд деп аталған. Бұл Отырардың аттарының бірі (Яқут ал-Хамауи). Самани әулеті мемлекеті құрылғаннан кейін Ш. оның негізгі облыстарының бірі болды. Таяу Шығыстан Қытайға баратын Ұлы Жібек жолы Ш. арқылы отті. Шаштың астанасы Бинкент к. (11 ғасырдан Ташкент) бір кездері Шағатай ұлысы хандарына, ол құлағаннан соң Әмір Темір әулетіне қарады. Ежелден Ш. аумағын мекендеген халықтар тағдыры Оңтүстік Қазақстан мен Жетісу өңірлеріндегі көне жұрттармен, ерте кездегі мемлекет бірлестіктермен және орта ғасырдағы мемлекеттермен тығыз қарым-қатынаста дамыды. 17— 18 ғасырларда аймақта қазақ хандары үстемдік кұрды. Аймақтың әсіресе Сырдария алабындағы қалалармен мәдени-экономикалық және саяси байланыстары археология материалдар мен ортағасырлық дерек көздері бойынша нақты көрсетілген. Ибн Хауқалдың айтуынша таудан аққан бұл өзен Арал теңізіне барып құяды. Араб саяхатшылары Сейхун Жейхун өзені секілді, онда кемемен жүзуге болады дейді. Қыс мезгілдерінде ұзақ уақытқа өзеннің бетінде мұз қатады. Осы себепті өзеннің үстінен арбалар жүре беретін .