Қазақстан Ұлттық банкі

Қазақстан Ұлттық банкі
Орналасуы	Астана
Төрағасы	Ғалымжан Пірматов
Ел / ұйым	Қазақстан Республикасы
Валюта	теңге
ISO 4217 Code	KZT
Сайты	http://www.nationalbank.kz

Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі — Қазақстан Республикасының орталық банкі және Қазақстан банк жүйесінің жоғарғы (бірінші) деңгейін білдіреді. Ерекше құқықтық мәртебесі бар Қазақстанның Даму Банкін қоспағанда, барлық өзге банктер банк жүйесінің төменгі (екінші) деңгейін білдіреді.

Тарихы

Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі 1925 ж. 29 маусымда КСРО Мембанкінің Қазақ өлкелік кеңсесі ретінде ашылды. ҚР Президентінің 2001 ж. 18 сәуірде Жарлығымен ҚР Ұлттық Банкінің орталық аппаратының құрылымына мынадай өзгертулер енгізілді:

• банктік және сақтық қадағалау департаменттері біртұтас банктік және сақтық қадағалау департаменті болып қайта құрылды;
• әкімшілік департаменті шаруашылық басқармасы болып қайта құрылды;
• құжаттамалық қамтамасыз ету және бақылау басқармасы құрылды;
• банктерді тарату процесін бақылау басқармасы банктер мен сақтандыру (қайта сақтандыру) үйымдарын тарату процесін бақылау басқармасы болып құрылды;
• қауіпсіздік қызметі басқармасы ҚР Президентінің қауіпсіздік басқармасы болып қайта аталды 2001 ж.

11 шілдедегі Жарлығымен ҚР Бағалы қағаздар жөніндегі ұлттық комиссия таратылды, оның функциялары мен өкілеттіктері ҚР Ұлттық Банкіне берілді. ҚР Президентінің 2001 ж. 21 тамыздағы Жарлығымен ҚР Ұлттық Банкінің негізгі міндеттеріне бағалы қағаздар нарығының тұрақты қызмет етуіне жәрдемдесу, қамтамасыз ету, сондай-ақ бағалы қағаздар нарығын мемлекеттік реттеу міндеті жатқызылды. ҚР Президентінің 2002 ж. 17 мамырдағы Жарлығымен ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі қайта үйымдастырылды, оның жинақтаушы зейнетақы қорларының қызметін реттеу жөніндегі функциялары мен өкілеттіктері ҚР Ұлттық Банкіне берілді.

ҚР Ұлттық Банкі орталық аппаратының құрылымына мынадай өзгертулер енгізілді:

• төлем балансы және валюталық реттеу департаменті, жинақтаушы зейнетақы қорларының қызметін реттеу департаменті, Ұлттық Банк басшылығының қызметін қамтамасыз ету жөніндегі басқарма құрылды;
• халықаралық қатынастар және көпшілікпен байланыс басқармасы халықаралық қатынастар басқармасы болып қайта құрылды; валюталық реттеу және бақылау басқармасы құрылымнан шығарылды.

ҚР Президентінің 2002 ж. 15 тамыздағы Жарлығымен ҚР Ұлттық Банкінің негізгі міндеттеріне қосымша жинақтаушы зейнетақы қорларының қызметін мемлекеттік реттеу және бақылау жатқызылды.

ҚР Ұлттық Банкі орталық аппаратының құрылымына мынадай өзгертулер енгізілді:

1. банктік және сақтық қадағалау департаменті қаржылық қадағалау департаменті болып қайта құрылды;
2. жинақтаушы зейнетақы қорларынвщ қызметін мемлекеттік реттеу және бақылау департаменті мен бағалы қағаздар нарығын реттеу департаменті құрылымнан шығарылды.

ҚР Президентінің 2003 ж. 31 желтоқсандағы Жарлығымен ҚР Ұлттық Банкі туралы ереже мен құрылымы бекітілді. Ұлттық Банк ҚР орталық банкі болып табылады, ҚР банк жүйесінің жоғары (бірінші) деңгейін білдіреді, ҚР Президентіне есепті. Ұлттық Банкі мемлекеттік мекеменің үйымдық-құқықтық нысанындағы занды түлға болып табылады, өзінің дербес балансы болады, өзінің филиалдарымен, өкілдіктерімен және үйымдарымен бірлесіп тікелей бағыну схемасындағы біртұтас орталықтандырылған құрылымды құрайды. Ұлттық Банк ҚР-да және одан тыс жерлерде өздері болатын елдің зандарын ескере отырып өз филиалдары мен өкілдіктерін аша алады. ҚР Ұлттық Банкісінің негізгі мақсаты ҚР-да бағалардың тұрақтылығын қамтамасыз ету болып табылады. ҚР Ұлттық Банкіне мынадай міндеттер жүктеледі:

• мемлекеттің ақша-кредит саясатын әзірлеу және жүргізу;
• төлем жүйелерінің жұмыс істеуін қамтамасыз ету;
• валюталық реттеуді және валюталық бақылауды жүзеге асыру;
• қаржы жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз етуге жәрдемдесу.

ҚР Ұлттық Банкі төменнен жоғарыға қарай бағыныстағы біртүтас орталықтандырылған құрылым құрайды. Ұлттық Банктің органдары басқарма және директорлар кеңесі (директорат) болып табылады. Ұлттық Банк құрылымына департаменттер мен басқа да бөлімшелер, филиалдар, өкілдіктер мен үйымдардан түратын орталық аппарат кіреді. Ұлттық Банктің жоғары органы басқарма болып табылады. Ұлттық Банктің оперативті басқарма органы ҚР Ұлттық Банктің директорлар кеңесі Ұлттық Банктің оперативті басқару органы болып табылады.

Негізгі фунциясы

Ұлттық Банк өзінің құзыреті шегінде басқа елдердің орталық банктерімен және банктерімен қарым-қатынастарда, халықаралық банктерде және өзге қаржы-несиелік ұйымдарда Қазақстан Республикасының мүддесін білдіреді.

Ұлттық Банк өзінің міндеттерін орындау кезінде пайда алу мақсатын басшылыққа алмауы тиіс.

Ұлттық Банк Қазақстан Республикасының Президентіне бағынышты, бірақ өз қызметін жүзеге асыруда оған заңнамада берілген өкілеттіктер шегінде тәуелсіз.

Ұлттық Банк өз қызметін Қазақстан Республикасының Үкіметімен үйлестіреді, өзінің қызметінде Үкіметтің экономикалық саясатын ескеріп отырады және егер өзінің негізгі функцияларын орындауға және ақша-несие саясатын жүзеге асыруға қайшы келмейтін болса, оны іске асыруға жәрдемдеседі.

Ұлттық Банк сатылап бағыну схемасы бар біртұтас орталықтандырылған құрылымнан тұрады. Ұлттық Банктің жоғары органы Басқарма, ал жедел басқару органы Директорлар кеңесі болып табылады.

Ұлттық Банктің негізгі мақсаты Қазақстан Республикасында баға тұрақтылығын қамтамасыз ету болып табылады. Негізгі мақсатын іске асыру үшін Ұлттық Банкке мынадай міндеттер жүктеледі:

• мемлекеттің ақша-несие саясатын әзірлеу және жүргізу;
• төлем жүйесінің жұмыс істеуін қамтамасыз ету;
• валюталық реттеуді және валюталық бақылауды жүзеге асыру;
• қаржы жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз етуге жәрдемдесу.

Ұлттық Банк өзiне жүктелген мiндеттерге сәйкес мынадай негiзгi функцияларды орындайды:

• Қазақстан Республикасында мемлекеттiк ақша-несие саясатын жүргiзедi;
• Қазақстан Республикасының аумағында банкноталар мен монеталардың эмиссиясын жүзеге асырады;
• банктердiң банк функцияларын жүзеге асырады;
• Қазақстан Республикасының Yкiметі және келісімдері бойынша басқа да мемлекеттiк органдар үшін банк, қаржы жөнiндегi кеңесшi және Үкіметтің агенті функцияларын жүзеге асырады;
• төлем жүйесінің жұмыс істеуін ұйымдастырады;
• Қазақстан Республикасында валюталық реттеудi және валюталық бақылауды жүзеге асырады;
• Ұлттық Банктің алтын валюта активтерiн басқарады;
• қаржы ұйымдарының қызметін бақылауды және қадағалауды, сондай-ақ олардың Ұлттық Банктің құзыретіне жатқызылған мәселелер бойынша қызметін реттеуді және басқасын жүзеге асырады;
• Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын сенімгерлік баcқаруды жүзеге асырады.

Ұлттық Банктің құрылымына мыналар кіреді:

• 11 департаменттен (1 департамент Астана қаласында), 10 жеке басқармадан және 1 жеке бөлімнен тұратын орталық аппарат
• 16 аумақтық филиал және Алматы қаласындағы екі филиал — Кассалық операциялар және құндылықтарды сақтау орталығы және Ұлттық Банктің қызметін қамтамасыз ету орталығы
• Ұлттық Банктің Ресей Федерациясындағы өкілдігі
• 4 есеп беретін ұйым:
  • «Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Қазақстан банкаралық есеп айырысу орталығы» шаруашылық жүргізу құқығы бар республикалық мемлекеттік кәсіпорны
  • «Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Банктік сервис бюросы» шаруашылық жүргізу құқығы бар республикалық мемлекеттік кәсіпорны
  • «Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Қазақстан теңге сарайы» шаруашылық жүргізу құқығы бар республикалық мемлекеттік кәсіпорны
  • «Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Банкнот фабрикасы» шаруашылық жүргізу құқығы бар республикалық мемлекеттік кәсіпорны

Ұлттық Банк:

• «Қазақстанның салымдарға кепілдік беру қоры»
• «Сақтандыру төлемдеріне кепілдік беру қоры»
• «Қазақстанның ипотекалық несиелерге кепілдік беру қоры»
• «Қазақстан Актуарлық орталығы»
• «„Q-BRO“ Қазақстан Ұлттық Банкі Резервтік Орталығы» акционерлік қоғамдарының құрылтайшысы болып табылады.

Ұлттық Банк «„БЖЗҚ“ жинақтаушы зейнетақы қоры» акционерлік қоғамы акционерлерінің бірі болып табылады

ҚР Ұлттық Банкі орталық аппаратының құрылымы:

• зерттеу және статистика департаменті;
• төлем балансы және валюта реттеу
• департаменті;
• заң департаменті;
• монетарлық операңиялар департаменті;
• бухгалтерлік есеп департаменті;
• ақпараттық технологиялар департаменті;
• ішкі аудит департаменті;
• қызметкерлермен
• жұмыс департаменті;
• қолма-қол ақшамен жұмыс басқармасы;
• халықаралық қатынастар басқармасы;
• төлем жүйелері басқармасы;
• Ұлттық Банк басшылығының қызметін қамтамасыз ету басқармасы;
• операңиялау басқармасы;
• монетарлық операцияларды есепке алу басқармасы;
• бюджетті жоспарлау және бақылау басқармасы;
• автоматтандырылған банк ақпарат жүйелерін енгізу басқармасы;
• қауіпсіздік басқармасы;
• құжаттамалық қамтамасыз ету және бақылау басқармасы;
• шаруашылық басқармасы;
• үйлестіру басқармасы (Астана қаласы);
• бірінші бөлім.

ҚР Президентінің 2003 ж. 31 желтоқсандағы Жарлығымен ҚР Ұлттық Банкі қайта үйымдастырылды, одан ҚР Қаржы нарығын және қаржы үйымдарын реттеу және қадағалау агенттігі бөлініп шығарылды. ҚР Президентінің 2004 ж. 10 желтоқсандағы Жарлығымен ҚР Ұлттық Банкінің орталық аппаратының қүрылымына мынадай өзгертулер енгізілді: қолма-қол ақшамен жұмыс және төлем жүйелері басқармалары департаменттер болып қайта құрылды; монетарлық операцияларды есепке алу басқармасы құрылды.

Төрағалар

• қаңтар 1992 — желтоқсан 1993 — Ғалым Байназаров
• 1994 — қаңтар 1996 — Дәулет Сембаев
• қаңтар 1996 — ақпан 1998 — Ораз Жандосов
• ақпан 1998 — қазан 1999 — Қадыржан Дәмитов
• қазан 1999 — қаңтар 2004 — Григорий Марченко
• 26 қаңтар 2004 — наурыз 2009 — Әнуар Сәйденов
• 22 қаңтар 2009 — 1 қазан 2013 — Григорий Марченко
• 1 қазан 2013 — 2 қараша 2015 — Қайрат Келімбетов
• 2 қараша 2015 — 26 ақпан 2019 — Данияр Ақышев
• 26 ақпан 2019 — 31 қаңтар 2022 — Ерболат Досаев
• 3 ақпан 2022 — Ғалымжан Пірматов