Қазақтардың Шыңжаңнан босуы
Қазақтардың Шыңжаңнан босуы (қыт. 新疆居民外逃事件) — қытайлық қазақтардың Шыңжаңнан Қытайдың басқа аумақтарына, Моңғолия және британдық Үндістанның жерлеріне мәжбүрлі түрде қоныс аударуы. 1947 жылдан кейін Үндістан мен Пәкістан, 1940-1960 жылдарда басқа елдерге аттанды. Бұл үрдіске қытайлықтар қарсы болып, көшкендердің біразының өліміне әкеп соқты.
Тарихи ахуал[өңдеу | қайнарын өңдеу]
1949 жылға дейін Шыңжаң өзінің орталықтан алыстығынан Қытайға толық бағынбады. Осы аймақтың тұрғылықты халықтары (қазақтар, ұйғырлар, дүңгендер) маньчжур билігімен, Қытай республикасымен, коммунистермен тәуелсіздік үшін үнемі күрес жүргізді. Қазақтар 1930-1940 жылдардағы көтерілістерге қатысты. 1944-1949 жылғы Іле көтерілісінде басты күш болды. Қазақтар Шыңжаң аумағындағы үлкен саяси күш болғандықтан, осы аумақты басқарғысы келгендер алдымен қазақтарды өзіне тартты немесе басып ұстауға тырысты. 1930-жылдары Шығыс Түркістанда 800 мыңға жуық қазақ болды, оның 100 мыңы Үндістанға босқанда және 1950 жылдардағы көтеріліс кезінде қаза тапты. Қытайлық деректерге сүйенсек 1937-1943 жылдары Шыңжаңда 4 360 020 адам тұрып, оның 930 мыңы қазақтар болған. Бірақ 1953 жылы қазақтардың саны 421 мың болды (45 %-ға азайған)[1][2][3][4][5][6].
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ the Ili Rebellion: the Moslem Challenge to Chinese Authority in Xinjiang — Armonk..
- ↑ The Much-Coyrted Kazaks // The Geographical Magazine. — 1948.
- ↑ Мендикулова Г. М., 1997
- ↑ Lias, Godfrey, 1956, p. 9—10
- ↑ The Chinese Yearbook 1936—1937 — 2nd issue..
- ↑ Мендикулова Г. М., 1997