Қаракүйе саңырауқұлақтар
| Қаракүйе саңырауқұлақтар | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Huitlacoche
| ||||||||||
| Ғылыми топтастыруы | ||||||||||
| ||||||||||
| Тұқымдастары: | ||||||||||
|
Anthracoideaceae |
Қаракүйе саңырауқұлақтары — базидиомицеттер класына жататын саңырауқұлақтардың бір тобы; өсімдіктерде қаракүйе ауруын таратады. Жер бетінде өте кең тараған. Арктикадан тропиктік аймақтарға дейін кездеседі. Бұрын табиғаты белгісіз болып келген бұл ауру қоздырғыштардың микроскопиялық саңырауқұлақтарға жататынын 19 ғ-дың 2-жартысында француз ғалымы А. де Бари (1831–1888) анықтаған. 40 тұқымдасқа жататын 1000-ға тарта түрлерден тұрады. Қаракүйе саңырауқұлақтары – облигатты паразиттер (оттектің қатысынсыз дамитындар), өсімдіктің түріне қарай барлық органдарын зақымдайды. Өсімдік тамырында сирек кездеседі. Зақымдалған орган отқа күйгендей қара немесе қара қоңыр тартып, күйе сияқты тозаңданып тұрады. Аурудың аты осы сыртқы көрінісіне қарай қойылған. Зақымдалған өсімдік органының қап-қара болып тозаңданып тұруы – ондағы ауру қоздырғыш саңырауқұлақ спораларының (хламидоспоралар, телиоспоралар) жиынтығына байланысты. Осы споралары арқылы вегетация кезінде саңырауқұлақ ауырған өсімдіктен сау өсімдікке жұғады. Дәндермен бірге қамбада қыстап шығады. Споралар шашылып ауаның ағынымен таралады. Қаракүйе саңырауқұлақтары, әсіресе, дәнді дақылдарға өте көп зиян келтіреді, масақта дән жойылып оның орнына саңырауқұлақтың хламидоспоралары пайда болады. Тиісті күрес шараларын қолданбаса өнімнің 25 – 40%-ын жояды, қалған өнімнің сапасын төмендетеді. Бұл аурудың ауыл шаруашылық дақылдарына өте зиянды түрлеріне бидайдың қатты (Tіlletіa carіes), тозаңды (Ustіlago trіtіcі), сабақ (Urocystіs trіtіcі), қаракүйелері; қарабидайдың масақ (Tіlletіa secalіs), сабақ (Urocystіs occulta) қаракүйелері; арпаның қатты (Tіlletіa hordeі), тозаңды (Ustіlago hordeі); жүгерінің ісікті (Ustіlago zeae) қаракүйелері жатады. Күрес шаралары: ауруға төзімді дақыл сорттарын өндіріске енгізу; тұқымдық дәнді хим. препараттармен дәрілеу; ыстық сумен зарарсыздандыру, ауруға шалдыққан егінді тұқымдық егістен бөлек жинау, т.б.[3]
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Winter G. Rabenhorsts Kryptogamen-Flora von Deutschland, Oesterreich und der Schweitz, Vol. 1 — Leipzig: E. Kummer, 1880. — P. 73. (as "Ustilagineae")
- ↑ Bauer, R. (1997). "Ultrastructural markers and systematics in smut fungi and allied taxa.". Canadian Journal of Botany 75: 1311. doi:10.1139/b97-842. ISSN 0008-4026.
- ↑ “Қазақстан”: Ұлттық энцклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9