Қос пен Тана (ескерткіш)

Қос Тана ескерткіші

Қос пен Тана ескерткіші - Қостанай қаласындағы ескерткіш. «Қос пен Тана» поэтикалық аңызы негізінде 2012 жылдың 7 қарашасында қалаға ену жолында тұрғызылды.

Бірінші аңыз

Бұл аңызда өзінін Қос және Тана атты егіз қыздарының қарындары аш қалмасын деп күні-түні бойы бір байға жұмыс істеген кедей қазақтың қайғысы туралы баяндалады. Бір күні кедей мен бай арасында кедей ие болған алақанадай жер үшін дау туады. Бай болса, өз билігімен қолданып, кедейдің жерін тартып алып, қуып тастайды. Кедей қыздарымен бірге Тобыл өзенінің қасына көшіпті. Қысқа заман өтпей, егіз қыздар көздерін жұмады. Әкелері оларды Тобыл жағасында жерлепті. Моланың жанынан өткен адамдардың барлығы ұзын уақытқа тоқталып, тіпті, бұл жерді кедейдің қыздарының естелігіне Қостанай атап, мәңгі-бақи тұруға қалатын.

Екінші аңыз

Бұл туралы жергілікті ақын Асылбек Шаяхметтің 1996 жылы Қостанай қаласынан шыққан «Пирамида» атты кітабында жазылды. Осыған орай, қаланың кіреберіс қақпасына аңызға арқау болған егіз қыздың мүсіні де орнатылған. Бірақ, Ақылбек ақын өз кітабында былай деп жазған: «Қостанай – ежелден қалыптасқан жер атауы. Алайда, осы аттың қашан, қалай қойылғаны туралы алыпқашпа әңгіме көп те, жүйеге түсірілген зерттеу жоқтың қасы. Осыған орай, әсіресе, орыс тілінде сөйлейтін ағайындар білместіктің кесірінен Қостанай атын орыстың «кусты», яғни бұта сөзімен де шатастырады немесе толып жатқан ақылға қонбайтын дәлелдер айтады. «Танай деген кісі болған екен. Соның Тобыл жағасында жыртық қосы болған екен… Қостанай – Танайдың қосы деген сөз болу керек» деген аңыз да бар».

Үшінші аңыз

Ал тағы бір аңыз бойынша, белгілі жазушы Ақселеу Сейдімбек өзінің «Күмбір-күмбір күмбездер» атты кітабының 1985 жылы «Жалын» баспасынан жарық көрген орыс тіліндегі нұсқасында («Поющие купола») Асан қайғы есімін осы өңірмен байланыстыра қарайды. Торғайдың шығыс бөлігінде орналасқан Ұлытаудың басында Асан-Атаның бәйбішесі Тана-Әже жерленген. Оның басындағы ескерткішті халық «Ақмешіт» деп атайды. Автор Қостанай қаласының аталуын да осы Тана-Әженің құрметіне қойылған Тана және Танай деген есімге ие болған егіз қыздың есімімен байланыстырған.

Төртінші аңыз

Кейін «Қостанай таңы» газетіне Қостанай облысы Лисаков қаласының тұрғыны, еңбек ардагері Қапыш Наурызбаевтың хаты шығады. Онда ол Қостанай атауының шығуын Танай есімді қызбен байланыстырады. Негізгі нұсқасы былай:

«…40-жылдары менің бала кезімде біздің үйге Қамысты ауданының Жайылма, Тұмарлы (Ливановка) ауылдары жағынан Әбіштай, Әбдірайым деген екі қарт кісі келді. Әбдірайым біздің елге күйеу екен. Сол кісілермен біздің ауылдың үлкен кісілері әңгіме-дүкен құрып отырғанда осы Қостанай деген ат сонда да қозғалды. Сонда Әбіштай ақсақалдың айтқанын оқырман алдына тартпақпын. Әбіштай ақсақалдың айтуы: «Біздің қазақтың дау-дамайы біткен бе? Ертеректе бір жігітке ағайын арасында жер тимей, еліне өкпелеп, «көз көрмес, құлақ естімес жерге кетемін» деп көшіп кетіп, осы Қостанай тұрған жерге келіп жалғыз үй қоныстаныпты. Ол кез бұл маңда ел болмаған екен дейді. Осы жерге қоныстанғаннан кейін бұл жігіттің 13 жасар қызы қайтыс болады. Аты Танай екен. Сол қызы осы жерге қойылады. Қызы қайтқаннан кейін тағы бір қыз бала дүниеге келеді. Ата-анасы қуанып, «Танайдың орнына Танай болды» деп, бұл қызды да Танай атайды. Өкінішке қарай, 2-3 жасында бұл қыз да қайтыс болып, апасының жанына жерленеді. Содан соң «қос Танайдың моласы» атанады. Ақыры елді мекеннің атына айналады».