Қоя
Қоя дегеніміз - ит пен құста болатын ішкі кінараттың бір түрі. [1] Жыртқыш аң мен жыртқыш құстар өз қорегін қыл-қыбырымен қылғи салады да, содан ішке дерт байланады. Іште жиналған осы ласты хайуанаттар табиғи емделу жолымен алды-артының бірінен өздері сыртқа шығарып тастайды. Соны қазақ тілінде қоя тастау деп атайды да, тасталған заттың өзін де қоя дейді. Қайырылғаннан бастап далбайға түскенге дейін ақ жем береді де, әр үш күн сайын тамақтандырардан бір сағат бұрын көмейіне киізден қоя салып отырады. [2] Құсбегілер бүркіт пен тазының қоясын қолдан тастатады. Ал қоя тастату үшін салынған, не берілген заттың өзін де қоя деп атаған. Бүркіт қоясы. Құста болатын ішкі кінаратқа қарай бүркітке салатын қояның түрі көп. Соның бірнеше түрі бар:
Киіз қоя. Жемсауда бірер тәулік тұрған киіз қоя қайта құсылғанда, ол өзіне көптеген жалқақ, қыл-қыбырды жабыстырып ала шықса, онда қоя өз міндетін атқарған болады. Киіз қояның жебесі бір тұтам. Жуандығы - бас бармақтай. Оны таза киізден жұмырлап тігіп жасайды да, сыртын әбден сыптығырлайды.
Тал қоя. Бүркіттің ішкі кінаратына қарай талдан да қоя жасап салады. Тал қояның да ұзындығы бір тұтам, жуандығы бас бармақтай. Бірақ тал қояның сыртын таза ақ шүберекпен орап, тігіп тастайды.
Сүйек қоя. Бүркіт іші майлы деп болжаған құсбегілер сол құсқа сүйек қоя жұтқызады. Сүйек қояның құсқа зияны да баршылық. Сондықтан оны өте сирек салмаса болмайды деген кезде ғана пайдаланады. Бұл қояны жасар алдында сүйекті отқа күйдіріп, оны үгітіп. ұсақтап, таза ақ шүберекпен орап, тігіп тастайды.
Зерде. Кейде құс аңға түспей, жалтара берсе, оған зерде салады. Зерде дегеніміз - түйенің шудасына орап құсқа салған тұз. Тұз бен шуда бүркітті құстырады, ішін айдайды. Бұл - құстың ішін тазартудың бір тәсілі.
Томыртқа. Құстың күнделікті бабына қарай өлшеп берілетін жем нормадан артып кетсе, құстың шабыт бабы дереу бұзылады. Ал бапты қайта қалпына келтіру үшін уақытша болса да, құқа томыртқа береді. Томыртқа дегеніміз - аздап су тамызған күртік қарды қолмен сығымдап, мұзға айналдыру. Кейде томыртқаға қант та қосады.
Мүсәтір ішкізу. Мүсәтірді белгілі мөлшерде суға салады да, ерітіндісін түтік арқылы құс аузына құяды. Ол құсты дереу құстырады, ішін айдайды.
Жалпы алғанда, бүркіт ішін тазалаудың түрі аз емес. Бірақ мұның қай-қайсысы да құстың кінараты мен күйіне қарай салынады. Қоя салар кезде аса абай болған жөн. Құсқа қояны білгір сыншылар мен құсбегілер ғана бере алады.