Әл-Маржани мешіті
| Әл-Маржани мешіті | |
| (тат. əl Mərcani məçete, әл Мәрҗани́ мәчете́) | |
 | |
| Ел | |
|---|---|
| Қала | |
| Мешіт түрі | |
| Сәулет стилі | |
| Сәулетшісі |
В.И.Кафтырев |
| Қайырымгері |
Қазанның мұсылман қауымы, И.Юнусов, З.Усманов, В.Гизетуллин, М.Валишин және т.б. |
| Құрылысы |
1766—1770 |
| Қазіргі жағдайы |
қолданыста |
| Мұнаралар саны |
1 |
Әл-Маржани мешіті (тат. əl Mərcani məçete, әл Мәрҗани́ мәчете́) —Татарстанның Қазан қаласының ескі татар қонысындағы мешіт. Каюма Насыр көшесі мен Төменгі Қабан көлінің жағасында орналасқан. Мұнда Қазан хандығы дәуірінің құнды жәдігері - Мұхаммед-Ғали бейдің құлпытасы сақталған.[1]
Мешіт атаулары[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Өз тарихында әл-Маржани мешіті бірнеше атауды өзгертті. Бастапқыда мешіт Бірінші Приход деп аталды, өйткені ол Екатерина II-нің рұқсатымен салынған болатын, ол Иван Грозный қаланы жаулап алғаннан кейін Қазан қаласындағы алғашқы тас мешіт болды.
XVIII ғасырдың аяғынан бастап Бірінші Приход мешіті Қазандағы ең бай көпес отбасыларының бірі - Юнусов атымен атала бастады. Ғимараттың құрылысына ең көп ақшалай үлес қосқан өнеркәсіпші және үй иесі Ыбырай Юнусов. Алға қарай да Юнусовтар отбасы мешітті ұзақ жылдар бойы ұстады.
XIX ғасырдың соңынан бастап мешітке 30 жылға жуық (1850 - 1889 ж.ж.) имам-хатиб болған татар ғалымы және ағартушысы Шиһабаддин Маржанидің есімі берілді.[2]
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Әл-Маржани мешітінің тарихы 1767 жылы Екатерина II қазанға келген кезде басталды. Бұл уақытта ескі татар қонысында 1740 жылдардың ортасында салынған бір ғана ағаш мешіт болған. 1767 жылы мамырда ескі татар қонысының бай мұсылмандарының делегациясы мен дін өкілдері императрицаға Қазанда екі мешіт салуға рұқсат сұрады. Императрица екі мешіт салуға өзінің жеке рұқсатын берді. 1768 жылдың көктемінде құрылыс тастары дайындалып, ал жазда Әл-Маржани және Апанаев мешіттерінің құрылысы басталды. Әл-Маржани мешіті 1771 жылы аяқталды.
Мешіттің алғашқы имамы Әбубәкір Ибрагимов болған, 1762 жылдан 1789 жылға дейін мешітте жұмыс істеген кезде ол мешітте бастауыш мұсылман мектебі және рухани әдебиеттер кітапханасын ашты. Мешіт тарихындағы жаңа кезең жаңа имам Ибраһим Хузяштың (Әпенді Хазірет) келуімен басталды. Хузяш ерлер мен әйелдерге қатар отыруға тыйым салып, ақ сәлде киюді бұйырды.
Қазандағы ең бай көпес отбасыларының бірі Юнусовтар мешітті жөндеуге, сондай-ақ имамдарды ұстауға көп қаражат бөлді. 1863 жылы олар мешіт михрабын кеңейтіп, ұлғайтты, он жылдан кейін медресенің жаңа ғимаратын салды.
1849 жылы белгілі теолог Шиһабаддин Маржани Бұхарадан сауда керуенімен Қазанға келді. Ибраһим Юнусов талантты Маржаниді мешітінің имам-хатиби және мударрис (медресе мұғалімі) қызметіне шақырды. 1850 жылы 20 сәуірде ол мешіттің имамы мен мударрисі болып бекітілді. Шиһабаддин қайтыс болғаннан кейін оның ұлы Бурганутдин махаланың рухани тәлімгері болды. Асқынған аурулардың салдарынан Бурганутдин сабақ бере алмады, оның көмекшісі Сафиулла Абдуллин 1899 жылы мешіттегі екінші молда болды.
1920-1930 жж. Кеңес үкіметі барлық конфессияларға, оның ішінде ислам дініне де аяусыз шабуыл жасады. Мешіттер жаппай жабылды, діни басшылар қуғын-сүргінге ұшырады. Кеңестік кезеңде әл-Маржани мешіті Қазандағы жалғыз жұмыс істейтін мешіт болды. Ұлы Отан соғысы басталысымен билік діндарларға қатысты саясатын жұмсартты, атап айтқанда, мұсылмандарға рухани басқармалар құруға және қасиетті жерлерге қажылық жасауға рұқсат етілді.
Мешіттер көбінесе әртүрлі қажеттіліктерге пайдаланылды. Әл-Маржани мешітінде намазханадан басқа қолөнер шеберханасы жұмыс істеді. Цех желім, лактар, бояулар, кептіру майларын шығарды. Өнімді сақтау үшін мешіттің астында арнайы жер асты қоймалары орналасқан. Кейінірек, 1956 жылы мешіт имамы өндірістік қуатын ғимараттан шығаруға қол жеткізді.
Мешіт тарихының жаңа кезеңі 1980 жылдары Мансур Хазірет Джалалетдин мұсылмандар ғибадатханасына келген кезде басталды. 1992 жылы КСРО-ның Еуропалық бөлігі мен Сібір мұсылмандары діни басқармасы Ресей мұсылмандарының орталық діни басқармасына айналды. Сол жылы Мансур Хазірет Татарстан Республикасы муфтийінің орынбасары, ал үш жылдан кейін - Әл-Маржани мешітінің имамы болды.
Бүгінде мешітте алты имам жұмыс істейді. Мұсылман ғибадатханасы келушілерге тәулік бойы ашық - мұсылмандар мешітке түнде де кіріп, намаз оқи алады.[3]
Архитектурасы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Әл-Маржани мешітінің ерекшелігі - мешіттердің ортағасырлық стилінің сәулетінде шатыр мұнарасымен, дәстүрлі татар сәндік ою-өрнектерімен және қасбеттер мен интерьерлерді безендірудегі "Петербург" барокко элементтерімен үйлесуі.[4] Екі түрлі – еуропалық және шығыс стильдерінің үйлесімді бірігуінің арқасында діни ғимарат әсем келбетке және ерекше сұлулыққа ие. Ғибадатхананың қабырғалары ақ түске, ал төбелері жасылға боялған. Шағын архитектуралық пішіндер мен мұнарадағы жарты айлар алтын жалатылған және өте әсем көрінеді.
Бас ғимарат - екі қабатты, солтүстігінде Т-тәрізді қосымша құрылыс салынған. Оның жанынан үш ярусты мұнара көтерілген. Төменгі қабат кеңсе қажеттіліктері үшін қолданылады, ал жоғарғы жағында еденде жұмсақ кілемдері бар екі бай безендірілген намаз залы бар. Намазға арналған үй-жайлардың қабырғалары мен күмбездері алтын жалатылған өсімдік әшекейлерімен және түрлі-түсті сылақ қалыптарымен безендірілген. Залдарды бөліп тұрған қабырғада мұнараға апаратын шиыршықты баспалдақ бар. Ол кішігірім балконға апарады, ол жерден азаншы күніне бес рет діндар адамдарды намазға шақырады.[5]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ https://wikiway.com/russia/kazan/mechet-mardzhani/ Мечеть аль-Марджани
- ↑ https://kazantravel.ru/attractions/mechet-mardzhani/ Мұрағатталған 17 шілденің 2021 жылы. Мечеть аль-Марджани
- ↑ https://sntat.ru/news/culture/03-05-2018/istoriya-mecheti-al-mardzhani-razreshenie-ekateriny-ii-relikviya-epohi-kazanskogo-hanstva-i-artel-invalidov-v-sovetskoe-vremya-5639724 История мечети Аль-Марджани: разрешение Екатерины II, реликвия эпохи Казанского ханства и артель инвалидов в советское время
- ↑ https://tonkosti.ru/%D0%9C%D0%B5%D1%87%D0%B5%D1%82%D1%8C_%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D0%BD%D0%B8 Мечеть Марджани
- ↑ https://putidorogi-nn.ru/evropa/1094-mechet-al-mardzhani Мечеть аль-Марджани – символ веротерпимости