Абд

Құлды сату көрінісі

Абд (көпшесі: ибад) - «құл» деген мағынаны білдіреді, ауыспалы мағынада да қолданылады, кейбір кісі аттарының құрамына енеді. Құранда адам мен Аллаһтың бір-біріне көзқарасы мен қарым-қатынасы, құл мен қожайын қарым-қатынасы секілді-Аллаһ өзіне құлшылық еткен адамдарға қалай қамқорлық жасаса, адамдар да өздерінің кұлдарын солай қорғауы керек делінген. Құлдар барлық жерде Абд деп аталады, тек бір жағдайда ғана Абд мамлюк деген сөз кездеседі, бұл кейбір басқа нұсқаларға қарағанда, шамасы туғаннан құл емес, сатып алуға болатын әскери тұтқын құл деген ұғымды білдіретін болса керек. Құлға ерікті түрде бостандық беру – Құдай қолдайтын іс, ол жетімге немесе кедей-кепшікке аштық кезінде тамақ бергенмен тең сауап. Ал қоғамда құдды босатыл жіберу - қожасы үшін өзінің антын бұзған немесе байқаусыз кісі өлтірген адаммен бірдей айыпталатын жазаның түрі болып есептелді. Құнды босату жазбаша қолхатпен куәландырылады. Мұсылмандарды құлға айналдыруға мүлде болмайтыны туралы заңгерлер мектептерінің бірнеше ұрпақтары мойындаған шешім іс жүзінде жиі бұрмаланып отырды, өйткені көтеріліске шығып, қарсылық көрсеткен адам мұсылман саналмады. Сондай-ақ көтеріліс кезінде қолға түскен тұтқындар, көбінесе, құл ретінде сатылып жіберілді. Заңды бұзып, қарызын төлемегендерді де құлға айналдыру ісі де ұшырасты.

Құлдар үйлі-баранды болуға ерікті болғанымен оған қожасының рұқсаты қажет еді. Үйленген құл мен күннің ажырасуы үшін қожасынан рұқсат қажет етілмеді және қожасының өз еркімен құлы мен күнін айыруға құқығы болмады.
Дін жолындағы мұсылман құл бостандықтағы мұсылманмен тең деп қаралды, алайда оған жұма намазына қатысу, зекет, садақа беру міндет деп табылмады. Егер намазға имам болатын басы бос мұсылман болмаған жағдайда, оның орнына құл жүре беретінді, алайда өзін тәуелсіз сезінетін діни мансаптың бірде-бірі құнға берілмеді. Құлдардың нақты жағдайы мұсылман заңгерлерінің теориялық суреттеуінен төмен деңгейде тұрды, алайда көптеген кұлдар, өз қожайындарының орнына сай, қоғамда біршама жоғары дәрежеге ие болды. Бірқатар құлдар үй шаруасымен де айналысты. Мұсылман дүниесінде құлдық XX ғасырдың ортасына дейін сақталып келді.
Алжирде 1848 жылы, Орта Азияда Ресейге қосылғаннан кейін, Хиуа, Бұхара хандықтарында 1873 жылы, Ауғанстан, Иран, Иракта 1923 - 29 жылы, Сауд Арабиясында XX ғасырдың 70 жылыдарында жойылды.