Хиуа

Қала
Хиуа
өзб. Xiva
Хиуаның дуалдары
Әкімшілігі
Ел	ӨзбекстанӨзбекстан
Облысы	Хорезм облысы
Түмен	Хиуа ауданы
Хәкімі	Даврон Аллакулиев
Тарихы мен географиясы
Координаттары	41°22′42″ с. е. 60°21′50″ ш. б.41.37833° с. е. 60.36389° ш. б. / 41.37833; 60.36389
Құрылған уақыты	б.з.б. VI ғасыр
Орталығының биiктігі	109 м
Климаты	күрт континенталды
Тұрғындары
Тұрғыны	89 500 адам (2017)
khiva.uz
Хиуа
Хиуа шекарасы

Хиуа (өзб. Xiva) — Өзбекстанның Хорезм облысындағы қаласы. 2025 жылдың қазан айындағы мәлімет бойынша Хиуа халқының саны 115 мың адамды құрады.

Географиялық орны

Әмудария өзенінің сол жағалауында, теңіз деңгейінен 91 метр биіктікте, Үргеніш темір жолы стансасынан оңтүстік-батысқа қарай 30 км. жерде орналасқан.

Ең жақын қалалар және оларға дейінгі қашықтық

Хиуа — шағын қала. Ол өз елінде (Өзбекстан) халық саны бойынша 23-ші орында және өз аймағында (Хорезм облысы) 2-ші орында. Оның жаһандық рейтингі шамамен 5222.

Ең жақын қалалар және оларға дейінгі қашықтық: Үргеніш (28 км), Шауат (31 км), Ханқа (36 км), Жаңабазар (39 км), Беруни (47 км), Гүрлен (51 км), Төрткөл (56 км), Хазарасп (59 км), Дашогуз (60 км, Түрікменстан), Бостан (68 км), Пітнақ (81 км), Маңғыт (85 км), Тақиятас (124 км).

Тарихы

Хиуа тарихы көне Хорезм мәдениетімен тығыз байланысты. Хиуа б. з. д. 1-мыңжылдықта дамыған Топыраққала, Қуатқала, Бүркітқала, Гүлдірсін, Қырыққыз, т. б. қалалармен қатар аталады. Зерттеушілердің болжауынша, Хиуаның негізі б.з.б. 5 ғасырда қаланған. Бастапқыда Ахемен әулеті мемлекеттерінің, кейіннен Сасани әулетінің қарамағында болды. Хиуаны 712 жылы арабтар жаулап алды. IX–X ғасырларда Хорезм мемлекетінің астанасы болып, біршама гүлденді.

Хиуа қаласында өз заманында Мұхаммед әл-Хорезми, Әбу Райхан әл-Бируни, Әбу Әли ибн Сина тәрізді ірі энциклопедияшы ғалымдар еңбек етті. Шыңғыс хан мен Әмір Темір заманында Хиуа қиратылып, талауға түсті. Хиуаның қайта гүлденген кезеңі 16 ғасырға сәйкес келеді. Бұл кезде қаланың ірі қорған қабырғалары, салтанатты сарайлар, мешіттер, мұнаралар, кесенелер салынып, архитектуралық ансамбль құрылды. XVII-ғасырда Хиуа Хиуа хандығының астанасы болды. 1842 жылы Хиуа хандығының билеушісі Аллақұл хан Хиуаның бір бөлігін арнайы дуалмен қоршатып, қаланың ол бөлігін Ишан қаласы деп атады. 19 ғасырда Хиуада көптеген медреселер мен мешіттер салынды. Әйгілі медреселердің қатарына көркем безендірілген ғимараты бар Мұхаммед Аминхан медресесі жатады. 1873 жылы Хиуаны орыс әскерлері басып алып, бүкіл Хиуа хандығымен бірге Ресей империясының протекторатына айналдырды. 1920–1924 жылы Хорезм Халық Кеңес Республикасының астанасы болды. 1967 жылы қаланың ескі бөлігі — Ишан қаласы қорыққа айналдырылды. 1995 жылы Хиуа ЮНЕСКО-ның шешіміне сай әлемдік мәдениеттегі ерекше орны бар қалалардың қатарына қосылды. 1997 жылы Хиуаның 2500 жылдық мерейтойы аталып өтті.

Экономикасы және инфрақұрылымы

Қалада "Хива Карпет" бірлескен кәсіпорны, қыш бұйымдар, мақта тазалау, кірпіш зауыттары, тігін зауыттары, "Хива Гидами" акционерлік қоғамы және басқа да кілем тоқу кәсіпорындары, наубайхана, фермерлер базары, мәдениет, сауда және тұрмыстық қызмет көрсету орталықтары жұмыс істейді. Үргеніш университетінің агроменеджмент бөлімі, Өзбекстан Ғылым академиясының Хорезм Мъмун академиясының бөлімі, Қарақұм ғылыми - зерттеу стансасы, педагогика, медицина, туризм кәсіптік колледждері, кәсіптік лицей, гимназия, 15 жалпы білім беретін мектеп, 2 арнайы мектеп-интернаттар, облыстық қуыршақ театры, Девонов мұражайы, орталық стадион, спорт кешені, теннис корты, спорт залы және басқа да спорттық нысандар орналасқан.

Ауданда орталық аурухана, емхана, перзентхана, балалар ауруханасы, стоматологиялық орталық, орталық дәріхана, жеке дәріханалар және басқа да медициналық мекемелер жұмыс істейді.

Хиуа, панорама