Адольф Гитлер

	Адольф Гитлер; нем. Adolf Hitler
	; Ресми портреті, 1938 жыл
Лауазымы
2 тамыз 1934 — 30 сәуір 1945
Ізашары	Пауль фон Гинденбург (рейхспрезидент ретінде)
Ізбасары	Карл Дөниц (рейхспрезидент ретінде)
30 қаңтар 1933 — 30 сәуір 1945
Президент	Пауль фон Гинденбург (1933—1934)
21 шілде 1921 — 30 сәуір 1945
Ізашары	Антон Дрекслер
Ізбасары	Мартин Борман (нем.)қаз. (партия істер министрі ретінде)
Өмірбаяны
Партиясы	Неміс жұмысшы партиясы (1919—1920); Ұлтшыл-социалистік неміс жұмысшы партиясы (1920—1945)
Азаматтығы	Аустрия-Мажарстан (1889–1925); азаматсыз (1925—1933); Германия (1933—1945)
Дүниеге келуі	20 сәуір 1889; Браунау-ам-Инн, Аустрия-Мажарстан
Қайтыс болуы	30 сәуір 1945 (56 жас); Берлин, Германия
Әкесі	Алоис Гитлер
Анасы	Клара Пөлцель
Жұбайы	Ева Браун
Әскери қызметі
Құрамында болды	Веймар Республикасы; Нацистік Германия;
Атағы	ефрейтор
Қолтаңбасы
	өңдеу

Адольф Гитлер (нем. Adolf Hitler [ˈadɔlf ˈhɪtlɐ] ^тыңдау; 20 сәуір 1889(18890420)^[1]^[2], Браунау-ам-Инн, Аустрия-Мажарстан — 30 сәуір 1945, Берлин, Германия) — неміс саясаткері, нацизм идеологиясының және Үшінші рейх тоталитарлық диктатурасының негізін қалаушы. Ұлтшыл-социалистік неміс жұмысшы партиясының көшбасшысы, Германия фюрері және рейхсканцлері (1933—1945)^[3]^[4].

Өмірі

Адольф Гитлер 1889 жылдың 20 сәуірінде қазіргі Аустрия елінің Браунау ам Инн жерінде дүниеге келген. Әкесі — кеден қызметкері Алойс Гитлер (нем. Alois Hitler) анасы — Клара Пөлцель (нем. Clara Pölzel). 1903 жылы әкесі, 1907 жылы анасы дүниеден өтеді. 1905 жылы мектепті аяқтамай тастап кетеді. Кейін Гитлер Австрияның астанасы, Вена қаласына қоныс аударады. 1913 жылы Германияның Мюнхен қаласына көшеді.

Гитлер Австриядан шыққан неміс саясаткері әрі диктаторы болды. Ол 1933 – 1945 жылдар аралығында канцлер болып билік етеді. Сондай-ақ, 1921 жылдан бастап НСДАП партиясының басшысы және нацистік Германияның көсемі болып та саналады. Канцлер болып тұрған шағында өзін неміс Рейхының ең жоғарғы қолбасшысы, лидері деп санады.

Тегінің шығу көзі (этимология)

Атақты неміс филологы, ономастика бойынша маман — Макс Готтшальдың (1882—1952) ойы бойынша «Гитлер» (Hittlaer, Hiedler) тегі Hütler («бақылаушы», «орман қарғаушысы», Waldhütter) тегінен шыққан.

Саясаты

Гитлердің билігі тұсында елдегі ұлттық социалистер (нем. Nationalsozialisten) III Неміс Рейхының диктатурасын орнатты. Ұлттық социалистер билікке келгеннен бастап басқа партияларға шектеу қойылып, қысым жасалды. Кейбірін өздігінен жойылып кетуге дейінгі халге жеткізді.

Гитлердің саясатына қарсы келгендерді қудалап, концлагерлерге жер аударып жіберді. Тіпті, жазалаудың шектен шыққаны сонша, адамдарды өлтіруге дейін барды. Еуропалық Иудейлерді қырғынға ұшыратқан осы Гитлердің нацистік, фашистік саясаты мен оның жақтаушылары еді. Холакауст кезінде жазықсыз иудейлер өлтірілді. Олар үшін басқа этникалық топтар мен басқа діннің өкілдерінің көк тиындық құны болмады. Ақырында Екінші Дүниежүзілік Соғыстың отын тұтатты. Соның салдарынан Германияның көп бөлігі мен Еуропаның біраз бөлігі қирады, бүлінді. Екінші дүниежүзілік соғыста өлген 55 миллион адамның 6 миллионы еуропалық еврейлер, 30 миллионы славяндар болды.

Өмірінің естеліктері

Гитлердің жиырма бес жасына дейін атқарған немесе атап айтарлықтай іс-әрекеті болмаған. 25 жылдық өмірінде мамандыққа қатысты білімі болмаған, әлеуметтік және қоғамдық өмірде де белсенді болмаған. Алайда, аздаған жылдар арасында немістердің еліне барып ел билігін қолына алып, диктатор болады. Саясатқа келген кезіндегі ол жайлы мәліметтер құпия болатын.

Ол өзінің қарсыластарына айтқан сөзінде:

Сіздер менің қайдан келгенімді және қандай отбасынан шыққанымды білуге тиісті емессіздер
— Адольф Гитлер

— деп айтқан екен. Майн Кампф, Менің күресім (нем. Mein Kampf) еңбегінде бұрынғы өмірінің нацистік түсінікте қалыптасқан мықты тұлға болуға өзін-өзі тәрбиелегенін айтады.

Өмірінің соңы. Қайтыс болуы

Адольф Гитлер өмірінің соңына дейін христиан дінінің католиктік бағытын ұстанған. Оның ең сенімді адамдарының бірі Альберт Шпеер Гитлердің шіркеулерге деген көзқарасының оң болмағанын айтады. Әртүрлі ортада әртүрлі ой білдірген. Шіркеулерді халықты ұстап отыратын күшті элемент деп те қарастырған.

Гитлер 1930 жылдан бастап вегетариан болған. Ол жайлы оның өмірін зерттеген адамдар да бірауыздан келіседі.

1933 жылдан бастап Гитлер өзінің қалауы бойынша көшелер мен орталық алаңдарды өзінің атымен атай бастайды. Кез-келген елді мекендер мен қалаларда Гитлердің атымен аталатын көше және алаңдар болды. Ол әсіресе, өзіне ұнамайтын адамдардың атына ие көшелер мен алаңдарды өзгертті. Біраздан соң НСДАП партиясы елдегі жаңа көше мен алаңдарға Гитлердің саясатын қолдаған тұлғалардың есімін беру туралы заң шығарды. Партияның жастар қанатын Гитлер жастары деп өзгертті. Сондай-ақ, стадиондар, мектептер, қалашықтар Гилердің атымен немесе Гитлердің қарамағында екендігін білдіретін атаулармен аталды.

1945 жылы 30 сәуірде Берлин қаласындағы бункерінде өзіне-өзі қол жұмсап мерт болады.

Қызықты мәліметтер

Адольф Гитлердің Wolf (қасқыр) деген лақап аты болған. Өзі басшылық еткен майдандар мен әскери орталықтарды осы Қасқыр атауына қатысты атаулармен атаған. Гитлердің жақын бір қызметтесінің кішкене баласы Onkel Wolf (Қасқыр көке (аға)) деп атаған. Атының өзі көне неміс тіліндегі adal және wolf деген екі сөздің туындысы екен.
Гитлер Паркинсон ауруымен ауыратын.
Гитлер талантты суретші болған.

Дереккөздер

↑ ^a ^b History com Editors Adolf Hitler (ағыл.).
↑ ^a ^b Adolf Hitler - Dictator, 1933–39 | Britannica (ағыл.).
↑ Thamer, Hans-Ulrich Beginn der nationalsozialistischen Herrschaft (Teil 2) (german). Nationalsozialismus I. Bonn: Federal Agency for Civic Education (2003). — «President von Hindenburg died on August 2nd, 1934. The day before, the cabinet had approved a submission making Hitler his successor. The role of the president was to be dissolved and united with that of the chancellor under the title „Führer und Reichskanzler“. However, this was in breach of the Enabling Act. (shortened & paraphrased)» Басты дереккөзінен мұрағатталған 31 мамыр 2012. Тексерілді, 4 қазан 2011.
↑ Winkler Heinrich August The German Catastrophe 1933-1945 // Germany: The Long Road West vol. 2: 1933-1990. — P. 38–39. — ISBN 978-0199265985.

[:0-1] History com Editors Adolf Hitler (ағыл.).

[:1-2] Adolf Hitler - Dictator, 1933–39 | Britannica (ағыл.).

[bdp_2003-3] Thamer, Hans-Ulrich Beginn der nationalsozialistischen Herrschaft (Teil 2) (german). Nationalsozialismus I. Bonn: Federal Agency for Civic Education (2003). — «President von Hindenburg died on August 2nd, 1934. The day before, the cabinet had approved a submission making Hitler his successor. The role of the president was to be dissolved and united with that of the chancellor under the title „Führer und Reichskanzler“. However, this was in breach of the Enabling Act. (shortened & paraphrased)» Басты дереккөзінен мұрағатталған 31 мамыр 2012. Тексерілді, 4 қазан 2011.

[winkler_germany-4] Winkler Heinrich August The German Catastrophe 1933-1945 // Germany: The Long Road West vol. 2: 1933-1990. — P. 38–39. — ISBN 978-0199265985.

[1]

[2]

[3]

[4]