Герта Айртон
 | Бұл мақала әлі тексерістен өтпеді. Тексерілмеген мақалалардағы мәліметтер сенімсіз болуы мүмкін.
|
| Герта Айртон | |
| Hertha Marks Ayrton | |
 | |
| Туған күні | |
|---|---|
| Туған жері | |
| Қайтыс болған күні | |
| Қайтыс болған жері |
Лэнсинг, Батыс Суссекс, Англия |
| Ғылыми аясы | |
| Альма-матер | |
| Марапаттары | |
Герта Айртон (Феб Сара Маркс; ағылш. Hertha Marks Ayrton; 28 сәуір 1854 — 23 тамыз 1923) — ағылшын инженері, математик және өнертапқыш. Электр доғасы мен құм шашырауында жұмыс істегені үшін корольдік қоғамнан Хьюз медалін алған алғашқы әйел.
Ерте жылдары[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Феб Сара Маркс 1854 жылы Англияның Портсмут қаласында дүниеге келген. Ол жасөспірім кезінде өз атын Гертаға ауыстырды.Герта Польшадан келген еврей- сағатшының отбасында үшінші бала болды. Әкесі 1861 жылы ерте қайтыс болды. Анасы балаларды өзі жалғыз тәрбиелеп,өсіруге тырысты, бірақ оның кесте тігудің үлкен таланты болғанымен, түрлі қайырымдылық ұйымдарының көмегіне қарамастан, бұл қиынға соқты. Балалардың лайықты білімі туралы тіпті әңгіме болған жоқ. Сондықтан анасы Гертаны әпкесіне, мұғалімге және Лондондағы жеке мектептің тең иесіне тәрбиеге берді. Ол француз тілін, музыканы, халық шаруашылығы пәндерін, сондай-ақ математика мен латын тілдерін оқыды.
Мектепті бітіргеннен кейін Герта Лондонда қалып, отбасына көмектесіп, қолөнермен айналысып өмір сүре бастады.
Білімі және мансабы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Дарынды қызды әйелдер білімінің бай жақтаушылары байқады және олар Кембридж университетінде оқу ақысын төлейді, онда олар әсіресе әйелдер үшін Гиртон колледжін құрды.
1876 жылы Математика және ағылшын тілінен түсу емтихандарын тапсырғаннан кейін Герта студент болды. Шарлотта Скоттпен бірге ол математика клубын құрды, біраз уақыттан кейін репетиторлық қызметпен айналыса бастады. Ол пайда болған ақшаны оқуын жалғастыру үшін пайдалануға шешім қабылдады.
1881 жылы Герта емтихан тапсырып, Лондон университетінде бакалавр дәрежесін алды.
Герта ғылымға өзінің өнертабыстарының арқасында келді. Студент кезінде ол артериялардағы импульсті тіркеу үшін сфигмограф ойлап тапты.
Сондай-ақ, оның маңызды өнертабысы сызықтарды тең бөліктердің кез-келген санына бөлуге арналған параллелограммдар сериясынан тұратын сызықты бөлгіш болды. Бұл өнертабысқа патент алынды және ол әйелдер индустриясының көрмесінде көрсетілді.
1884 жылы Герта Финсбери техникалық колледжіне профессор Уильям Эдвард Айртонға кешкі курсқа түсті.
1893 жылы Герта маңызды жаңалық ашты. Электр доғалары жарқын жарық жасау үшін қолданылды. Көміртекті электродтар мен олардың арасындағы газ жоғары вольтты разряд күйіне дейін қызады.
Герта доғаның ұзындығын қысым мен кернеумен байланыстыратын теорияны ойлап тапты және электрод материалының булануына емес, тотығуға дейін шуды байқады. Бұл жұмыс " электрик "(ағылш. The Electrician) 1895 жылы жарияланды.
1899 жылы инженер институты оны дәріс оқуға шақырды. Кейін ол институт мүшелігіне сайланды және өзінің бір марапатын алды.
1899 жылы Герта Лондондағы Халықаралық әйелдер конгресінде физика ғылымы бөлімін басқарды.
1900 жылы Герта Париждегі Халықаралық электр конгресінде сөз сөйледі.
Оның жетістігі Британдық ғылымды дамыту қауымдастығының әйелдерге жалпы және секциялық комитеттерде жұмыс істеуге мүмкіндік беруіне әкелді.
1883 жылдан бастап қайтыс болғанға дейін Герта 26 патентті тіркеді: 5 математикалық бөлгіштер бойынша, 13 доғалық шамдар мен электродтар бойынша, ал қалғандары әуе қозғалтқышы бойынша.
1906 жылы Герта Лондон Корольдік қоғамынан Хьюз медалін алды, ол жыл сайын физикалық ғылымдар саласындағы алғашқы жаңалықтары үшін марапатталады. Ол осы медальді алған алғашқы және қазіргі уақытта жалғыз әйел .
Жеке өмірі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
1885 жылы 6 мамырда Герта Вильям Айртонға (ағылш. Will Ayrton) тұрмысқа шығып, оның төрт жасар қызы Эдитті асырап алды. 1886 жылы Герта Барбара атты қызын дүниеге әкелді.
Өлімі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Герта Айртон 1923 жылы 26 тамызда Солтүстік Лэнсингте, Сассексте жәндіктердің шағуы салдарынан қан улануынан қайтыс болды.
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Гэри Уильямс и Нина Байерс. Вне тени: вклад женщин 20-го века в физику : [англ.]. — Лос-Анджелес : Cambridge University Press, 2006. — ISBN 9780521821971.
- Reminiscences of Hertha Ayrton by A. P. Trotter in CWP at UCLA
- Johnson, James (1909). "Women Inventors and Discoverers". Cassier's Magazine: 548–553.
- Joan Mason (2006) "Hertha Ayrton" in OUT OF THE SHADOWS: Contributions of 20th Century Women to Physics Nina Byers and Gary Williams, ed., Cambridge University Press.
- Glenis Moore (1986). "Hertha Ayrton – first lady of the IEE". Electronics and Power. 32 (8): 583. doi:10.1049/ep.1986.0353.