Карл Густав Вернер фон Хейденстам
| Вернер фон Хейденстам | |
 1916 жыл | |
| Туған күні | |
|---|---|
| Туған жері |
Ульсхаммар меншігі, лен Эребру |
| Қайтыс болған күні | |
| Қайтыс болған жері |
Мутала коммунасындағы Эвралид меншігі, Эстергётланд |
Карл Густав Вернер фон Хейденстам (швед. Carl Gustaf Verner von Heidenstam; 6 шілде 1859 - 20 мамыр 1940) — швед жазушы, «әлемдік әдебиеттегі жаңа дәуірдің ең көрнекті өкілі ретінде» 1916 жылғы әдебиет бойынша Нобель сыйлығының лауреаты.
Өмірбаяны[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Хейденстамның арғы тегі патша сарайының дәрігері болған, атағын алып, фон Хейденстам деген есімді алған. Вернер фон Хейденстам 1859 жылы шамшырақ салуға маманданған инженердің отбасында дүниеге келген. Бала кезінде ол отбасы қыстайтын Стокгольмнен 250 шақырым жердегі Веттерн көлінде жиі демалысын өткізетін. Соған қарамастан, жазушы Ольшамардағы үйді өзінің балалық шағы өткен жер деп есептеген. Сол жерде оны Ксенофон, Тацит және Плутархтың шығармаларымен таныстырған жақсы кітапхана болды.
Хейденстам Бесков мектебінде оқыды. Ол дарынды оқушы еді, бірақ денсаулығының нашарлауына байланысты (Хейденстам дислексиядан зардап шекті) оның бағалары да нашарлай бастады. 1876-1878 жылдары немере ағасы Эрнстпен бірге Таяу Шығыс пен Батыс Еуропаны аралады. Парижде кескіндемені оқыды. Саяхат әсерлері «Саяхат жылдары» (1888, «Vallfart och vandringsår») алғашқы лирикалық жинағының өлеңдерінде көрініс табады. Бұл кезде суретші боламын деген ниетін растайды, бірақ сонымен қоса өлең жазуға тырысады.
1880 жылы Хейденстам Эмилия Угглаға үйленеді. Суретші боламын деген ниетпен ол әйелімен бірге Римде скандинавиялық диаспорамен қатар орналасады. 1881 жылы Парижде кескіндемені оқуын бастады. Бір жылдан кейін ол суретші болу идеясын тастап, Эмилиямен бірге Сан-Ремого оралады, онда ол поэзияны оқи бастайды. 1883 жылдың жазында ата-анасының Швецияға қысқа сапарынан кейін ол Швейцарияға аттанады. Осылайша, 1883 жылдан бастап Хейденстам негізінен Швейцарияда тұрды. Сонымен бірге ол Август Стриндбергпен достық қарым-қатынас орнатады және Хейденстамның әйелімен бірге үшеуі Римге аттанады.
1887 жылы ол қайтадан Швецияға оралды. Бұл уақытта оның әкесі ауыр науқас және жас Хейденстамдар отбасылық саяжайға қоныстанды. 2 маусымда денсаулығына байланысты шыдай алмай, автордың әкесі өз-өзіне қол жұмсады. Сол жылдың күзінде жазушы қайтадан поэзияға кіріседі. 1888 жылдан бастап жазушының шығармалары жариялана бастайды.
1896 жылдың көктемінде Карл XII туралы кітап жазуды ұйғарып, Хейденстам патшаның жолдарымен, атап айтқанда Константинополь, Бендери, Полтава, Мәскеу және Санкт-Петербургке сапарға аттанады. «Karolinerna» деген атпен шыққан кітап үлкен табысқа жетті.
1912 жылы Хейденстам Швед академиясына қабылданды.
1930 жылдардың басынан бастап Хейденстам психикалық проблемалары көріне бастады. Оның ашушаңдығы, көбінесе сөйлеуінде қиындықтар байқала бастады (сөз құрай алмады). 75 жасқа толғаннан кейін оның жағдайы мүлде нашарлады — ол кенеттен үрей мен галлюцинацияға ұшырады. Осылайша, ол енді жұмыс істей де, хат та жаза алмады, оқи да алмады. Жазушы 1940 жылы 20 мамырда дүниеден өтті.
Отбасы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Хейденстам бір кездері «ханымдар жарамсағы» саналған. Ол үш рет үйленді. Оның бірінші некесі Эмилия Уггламен, кейін Ольга Виберг пен Грета Шебергпен неке құрды. Осы үш некеден басқа, ол өзіне ұл туып берген Эллен Белфраджмен және 20 жыл бірге өмір сүрген Кейт Бэнгпен ұзақ қарым-қатынаста болған.
Шығармашылығы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Оның поэтикалық бастамасы оны швед әдебиетіндегі неоромантизмнің басына қойды. Шығыс тақырыбына жазылған «Vallfart och vandringsar» (Қажылық: Саяхат жылдары; 1888) атты алғашқы өлеңдер жинағы швед әдебиетінің дамуындағы жаңа дәуірді белгіледі. Мұңды бейнелер мен күңгірттік ерекшеленетін реалистік поэзиядан айырмашылығы, Хейденстам поэзиясы жарқын бейнелерге, сұлулыққа табынуға толы болды.
Өлеңдерінің тақырыбына шығыстық экзотикасы көп, гедонистік күйлері басым. 1889 жылы ол «Ренессанс» («Renässans») шағын сыни трактатын жариялады, онда ол суретшінің шығармашылық еркіндігін, сұлулық культін полемикалық түрде қорғады, сол кезде еуропалық жазушылар арасында өте танымал болған натурализмге қарсы шықты.
Хейденстам өзінің екі шығармасында, Hans Alienus (1892) және Dikter (1895) прозалық поэмасында адамның ішкі әлемін ашуға тырысады.
Автор патриоттық тақырыпта да жазған. Бұл еңбектерінде ол адамның Отанына, туған жеріне деген сүйіспеншілігі оны өмірмен көбірек байланыстырады деген формуланы шығарды. Ett folk (Біртұтас халық; 1902) поэмасында Хейдестам Швецияда тұратын барлық адамдар ел алдында бірдей құқықтары мен міндеттері бар бір халық екенін айтады. Karolinerna (1897-98) романында автор Карл XII тұсында Швецияның құлдырауын жеке баяндау жолдары түрінде сипаттайды. «In Heliga Birgittas pilgrimmsfard» (Сент-Бригид қажылығы; 1901) өлеңінде ол әулие болғысы келген, бірақ оның бос әурешіліктерін жеңу арқылы бір болған бұл ұлы әйелдің өмірін түсіндіреді.
Хейденстамның «патриоттық шығармалар» бағытындағы ең өресі биік еңбегі – «Folkunga Tradet» екі томдығы (Фолькунг ағашы; 1905-07). Бұл әйгілі Волкунг әулетінің орта ғасырлардағы шведтердің өмірімен бірге сипаттайтын эпикалық роман. Бұл романның қаһармандарының өмірін жарқын суреттеу оқырманға ерекше әсер қалдырады.
Эпикалық жанрда жұмыс істей отырып, шведтердің өмірін сипаттай отырып, Хейденстам өз шығармасында бірте-бірте жалпы адамзат культін жасайды, ол сонымен бірге құрбандық арқылы өмірді жаңартуды қажет етеді және оның Жердегі өмірі неғұрлым жоғары деңгейге қарай жылжу керек. болуы. Осылайша, автор шығармашылығының жаңа кезеңі дамиды, оған Sankt Goran och draken (Әулие Георг пен Айдаһар; 1900) және Skogen susar (Орманның сыбыры; 1904) жатады.
Осы еңбектерінен басқа, Хейденстам Fran Col di Tenda till Blocksberg (1888), Endymion романы (1889), Svenskarna och deras hovdingar (Швед билеушілері; 1908-10) тарихы бойынша лекциялар мен Tankar och teckningar (Ойлар мен жазбалар; 1899) жинақтарын және Dagar och handelser (Күндер және оқиғалар 1909) шығарды. Соңғы кітабында ол жалпы мәдениетке қатысты эстетикалық тақырыптарда жазды.
Хейденстам шығармашылығының соңғы кезеңі Nya dikter (Жаңа өлеңдер; 1915) жинағымен байланысты. Бұл жалпы алғанда, асқақ адамзат туралы, жылдар даналығы, табиғат сұлулығы туралы философиялық өлеңдер жинағы. Хейденстамның пікірінше, адам өзін жалғыздықта ғана түсінеді, бірақ махаббат - адамзатты біріктіретін байланыс, ал оның шығармашылық данышпандығы - әлемнің қозғаушы күші.
Бұл жинақ шыққаннан кейін Хейденстамның әдеби қызметі іс жүзінде аяқталды. Nya dikter-ден кейін пайда болған жалғыз маңызды жұмыс оның 1941 жылы қайтыс болғаннан кейін жарияланған Nar kastanjerna blommade («Каштан ағаштары гүлдеген кезде») идеалистік өмірбаяны болды.
Әсері[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Вернер фон Хейденстамның «Ой көгершіні» поэмасынан алынған үзінді Торгни Линдгреннің «Бір минут сені қорқытады» романына атау берді. Романның кілті болып табылатын Хейденстам бейнесімен басты кейіпкер Фолке өзін танытады.
Туындыларының тізімі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Vallfart och vandringsår (1888)
- Från Col di Tenda till Blocksberg (1888)
- Endymion (1889)
- Renässans (1889)
- Pepitas bröllop (1890)
- Hans Alienus (1892)
- Dikter (1895)
- Karolinerna (1897-98)
- Klassicitet och germanism (1898)
- Tankar och tekningar (1899)
- Ett folk (1899)
- Sankt Göran och draken (1900)
- Heliga Birgittas pilgrimsfärd (1901)
- Skogen susar (1904)
- Folkungaträdet (2 vol., 1905—1907)
- Svenskarna och deras hövdingar (1910)
- Dagar och händelser (1909)
- Samlade skrifter (1909)
- Proletärfilosofiens upplösning (1911)
- Nya dikter (1915)
- Uppsatser, tal och fanasier (1929)
- Tankar och utkast (1941)
- När kastanjerna blommade (1941)
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Әдебиет[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Björck S. Heidenstam och sekelskiftets Sverige, (1946)
- Böök F. Verner von Heidenstam (1945-46)
- Älskade Verner! En romantisk biografi om Heidenstam
- Verner von Heidenstam. Albert Bonniers förlag