Чор-Бакр

Чор-Бакр
Чор-Бакр
(ағылш.) *
ЮНЕСКО-ның Әлемдік мұрасы
Ел	Өзбекстан
Түрі	Некрополь
Критериялар	(d)
Сілтеме	[1]
Аймақ**	Сумитан Бұхара
Қосылуы	2008 (32-сессия) Координаттар: 39°46′28″ с. е. 64°20′04″ ш. б. / 39.77444° с. е. 64.33444° ш. б. (G) (O) (Я)
Картадағы Чор-Бакр
	* Атауы ағыл. ресми тізімінде; ** ЮНЕСКО-ның классификациясы бойынша аймақ

Чор-Бакр (өзб. Chor Bakr) — Өзбекстандағы Бұхарадан бес шақырым жерде Сумитан ауылында орналасқан некрополь (қорым). XVI ғасырда Бұхараның сол кездегі хандарының ең ықпалды рулардың өкілдері джуибар шейхтері осында жерленді.^[1] ЮНЕСКО-ның Бүкіләлемдік мұра тізіміне енгізілген.^[2]

Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Бұхара жерінде киелі орын – Чор-Бәкір қорымының пайда болу тарихы 10 ғасырдан, арабтар ислам ілімді тарату үшін осы жерге келген кезден басталады. Мұнда алғаш рет Жүйбар шейхтері тұқымының өкілдері мың жыл бұрын жерлене бастады. Сумитан жеріндегі алғашқы жерлеу орны қасиетті пайғамбардың алғашқы ұрпағы – Әбу Бәкір әс-Сыддықтың бейіті болды. ХІХ ғасырда жерлеу ережелері біршама өзгеріп, Жүйбар әулетінің әйел өкілдерін жерлеуге мүмкіндік берді.^[3]

Бұл жерге толы аңыздардың біріне сәйкес, бұл сәулет ескерткішінің атауы қорым айналасында орналасқан «төрт бақ» дегенді білдіреді. Тағы бір аңыз бойынша атауын қалаға келген және кейіннен Чор-Бакрада мәңгілік қалған тапқан төрт қасиетті бауырластармен байланыстырады. Олардың екеуінің – Әбу Бәкір Саид пен Әбу Бәкір Сыддықтың жерленген жері күні бүгінге дейін Бұхараға демалуға келген қажылар ерекше құрметтейтін орындар. Әбу Бәкір Саид ежелгі қаланы билеген Жүйбар сейіттері әулетінің негізін қалаған жүйбар шейхтерінің бабасы. Жергілікті тұрғындар Мұхаммед пайғамбардың өзімен туыстық қатынасына сенген.^[4]

1560 жылы Шейбанидтер әулетінің билеушісі Абдулла хан II осы әулетті еске алуға шешім қабылдады, мұнда мешіт, медресе және ханака салуды бұйырды. Бұл оның мұғалімі, 1563 жылы қайтыс болған джуйбар шейх Қожа Мұхаммед Исламға сыйлық болды.^[5]

Чор-Бакр ғасырлар бойы өзінің сәулеттік кемелдігімен саяхатшыларды таң қалдыруда. XVI ғасырда Бұхара жерлерін басқарған Әмір Абдулла хан II кезінен осы күнге дейін сақталған оның келбеті қорымға көрік беруде.

Сипаттама[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Чор-Бакр некрополы «өлгендер қаласы» деп аталса да - оның көшелері, аулалары, қақпалары бар, бірақ барлық жерде үйлердің орнына отбасылық дахмалар мен құлпытастар бар.^[6] Қорымның дәл ортасында үш негізгі ғимарат – мешіт, ханака және медресе орналасқан. Алдыңғы қасбеттері арка тәрізді күмбездері бар порталдар, ал оның екі қатарда орналасқан бүйірлік қасбеттері лоджиялар түрінде жасалған. Кесененің айналасында бүгінгі күнге дейін жақсы сақталған ғимараттар кешені орналасқан. Мұнара ғимараттарға үлкен мән береді. Аулалардың кірпіш қоршауларына жаназа мешіттерінің кіреберіс есіктері – дарбазалары мен айвандары салынған.^[7]

Чор-Бәкрдың солтүстік бөлігінде әр жағынан сәндік және жеміс ағаштары, жүзімдіктер мен раушан гүлдері бар гүлзарлар егілген Чор-бағы бар. Оған қала қақпасынан ұзындығы 5 шақырымдай екі арық өтеді.^[8]