Үлкен Каньон
| Үлкен Каньон ағылш. Grand Canyon | |
 | |
| Сипаттамасы | |
|---|---|
| Ұзындығы | 446 км |
| Орналасуы | |
| 36°05′26″ с. е. 113°14′23″ б. б. / 36.09056° с. е. 113.23972° б. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 36°05′26″ с. е. 113°14′23″ б. б. / 36.09056° с. е. 113.23972° б. б. (G) (O) (Я) | |
| Ел |  АҚШ |
| Аймақ | Аризона |
| Тау жүйесі | Колорадо үстірті |
 Үлкен Каньон Ортаққорда | |
Үлкен Каньон (ағылш. Grand Canyon; Колорадо Үлкен Каньоны) — АҚШ-тың Колорадо үстіртіндегі Колорадо өзенінің аңғары. Дүние жүзіндегі ең терең өзен аңғарларының бірі. Әктас, құмтас және тақтатастан тұрады. Ұзындығы 446 км, тереңдігі 1600 м, ені үстірт үсті бойында 8 — 25 км, түбіне қарай 1 км-дей (жеке бөліктерінде 120 м) болады. Каньон шегінде Колорадо өзен ағысының жылдамдығы 25 км/с. Жер бедерінің өзіндік пішіндері кездеседі (“мұнара”, “қамал”, т.б.), тау жыныстары жалаңаштанған. Үлкен Каньонда Гранд-Каньон ұлттық саябағы құрылған.
Геология
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Үлкен аңғар – планетаның ең ерекше геологиялық ерекшеліктерінің бірі, сондықтан ол өте жақсы зерттелген. Онда сіз Жердің төрт геологиялық дәуіріне қатысты геологиялық, биологиялық және археологиялық материалдың үңгірлерге және тастарға із қалдырғанын көре аласыз. Шарын топырақ эрозиясының үздік үлгісі. Басында бұл жер жай ғана далалық жер болған. Бірақ 65 млн жыл бұрын Колорадо үстірті қозғалып, 5-6 млн жыл бұрын Колорадо өзені өз жолындағы тасты, жерді қиратып, жерде үлкен із қалдыра отырып, Үлкен Аңғардың пайда болуының басты себепкері болды. Бұл аңғар күннен күнге өсіп келеді. Себебі, топырақ эрозиясы әлі болып жатыр. Колорадо өзені бүл аңғарда қызыл түске боялады. Себебі, жердегі тас, құм, шаң сумен араласып, суға қызыл енеді.
Табиғат
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Флора
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Мұнда 100 ден аса өсімдік пен ағаштың түрі бар. Оның тең жартысы Қызыл кітапқа да еңген. Мұнда өте сирек кездесетін сары қарағайлар, кактустер, емендер, талдар және т.б бар.
Фауна
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Сонымен қатар, мұнда сүтқоректінің 34 түрі, кеміргіштердің 18 түрі және жарқанаттың 8 түрі бар. Мысалы, мұнда сүтқоректілер класындағы қарақұйрықты бұғылары тіршілік етеді.
Адамның зертегені
[өңдеу | қайнарын өңдеу]«Grand Canyon Skywalk» – аңғардың дәл үстінде тұрған арнайы платформа. Ол «Grand Canyon West» атты әуежайдан 3 шақырым жерде орналасқан.
Американдық үндістер бұл жерлерді мыңдаған жылдар бұрын мекен еткен. Бұған айқын дәлел, жартастардағы әдемі қашап салынған суреттер.
Үлкен аңғар 1540 жылы испандық Гарсия Лопес де Карденас бастаған бір топ солдатпен ашылған. Шын мәнісінде, олар алтын іздеген.
1776 жылы екі дін қызметкері бір топ солдатты Санта-фе дан Калифорнияға жеткізген кезде, солдаттар алтын тапқан деген аңыз адамдардың аузында қалып қойды.
Ұшақ апаттары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Өткен ғасырдың 40–50 жылдарында аңғар үстімен ұшақ арқылы өту рұқсат болған. Сол кезде ұшақ командирлері туристтерге аңғарды түгел немесе жақыннан көруге берді. Бірақ өкінішке орай, 1956 жылы маусымда Тrans World Airlines авиакомпаниясының Lockheed Constellation және United Airlines авиакомпаниясына тиесілі DC-7 ұшақтары апатқа ұшырап, 128 адам аңғардың түбінде қайтыс болды.
Сонымен қатар, тағы бір апат 1986 жылы Үлкен аңғарда болды. Сол жылдан бастап, Үлкен аңғар үстінен өтетін авиарейстар жабылды.
Қызықты фактілер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- Үлкен аңғарды жылына 4 млн адам тамашалайды.
- 2013 жылы Николас Валленда ешқандай белдеуді қолданбай, жартасты өтіп шықты.
- Туристердің арасында Колорадо өзенін жай ғана қайықпен өтетіндер саны күннен күнге артып келуде.