Өтеген Өтеғұлұлы
| Өтеген Өтеғұлұлы | |
|---|---|
| Дүниеге келгені: | 1699 ж. |
| Қайтыс болғаны: | 1773 ж. |
| Ұлты: | қазақ |
| Мансабы: | Қазақ батыры |
Өтеген Өтеғұлұлы, Мүйізді Өтеген – жоңғар басқыншыларына қарсы күрескен батыр, қолбасшы. 1699 жылы Шу өзенінің бойындағы Изенді өңірінде дүниеге келгіп,1773 жылы Іле өзенінің бойындағы Шолақтау, Шеңгелді өңірінде көз жұмған.[1] Ұлы жүздің Дулат тайпасының Жаныс руынан.[2]
Бабасы Сырымбет 1643 жылы Батыр қонтайшының 50 мың әскеріне соққы берген Салқам Жәңгірдің сапында ұрысқан. Өтеген 15 жасынан жоңғарларға қарсы соғысқа қатысып, қазақ елінің түстігін, Жетісу мен Шығыс Қазақстан өңірін жаудан азат етуге зор еңбек сіңірді. Түркістан, Ташкент маңындағы кескілескен ұрыстарға, Аңырақай шайқасына қатысқан. Қалмақтың Бөтхишар, Сабан Тайшық секілді аты шулы батырларын жекпе-жекте жеңіп, қазақ әскерінің даңқты қолбасшыларының біріне айналды. Төле бидің, Абылай ханның серігі болған.[3][4]
Шайқастары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Өтеген батыр 15 жасынан жоңғарларға қарсы соғысқа араласқан. 1723 жылы Тауасар, Райымбек, Ханкелді батырлармен тізе қосып, жоңғарлармен айқасады. 1740 жылы Ӏле бойында қалмаққа қарсы жасақ жинаган Төле би өскеріне қосылып, елін жаудан азат етіседі. 1756 жылы шамасында Абылайдың Қытаймен бейбіт болу саясатына қарсы шығып, Жиделібайсында 17 жыл жүріп қайтыпты деген аңыз да бар. Өтеген батыр — ел арасында аңызға айналған адам.[5]
Тарихтағы ізі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Оны алғаш жырлаған Сүйімбайдың бабасы Күсен ақын.[6] Өтеген батыр жайында тарихи дерек жинаган тарихшы Делебаевтың материалына қарағанда, Тілеміс, Майкөт ақындар да батырды дастан етіп жырлаған екен. Бүлардың ішінде бізге жеткені — Жамбылдың "Өтеген батыр" дастаны. Кенен Әзірбаев пен Делебаев дерегіне қарағанда, Өтеген батырдан — Тарпаң, одан Бименбет — Толымбек — Жолдасбай. Соңғы ұрпағы Жолдасбай 1956 жылы Жамбыл облысы, Красногор ауданы, "Кеңес" колхозында тұрған. Өтеген батыр туралы дерек-аңыздар жинауға өдебиетшілер Е.Ысмайылов, Қ.Тұрғанбаев, Н.С.Смирнова, С.Беғалиндер қатысқан. Алматы облысының Бозой мен Қарой аралығында Өтеген батыр есімімен аталатын жерлер бар. Халық аңыздарында Өтегеннің жүрегінде түк бар екендігі туралы айтылады. Бұл тектен тек емес. Енді бір аңыздарда Өтеген туғанда оның маңдайында қос мүйіз болған екен деседі жұрт. Біз білетін Шығыс, Азия тарихына қатысты әдеби туындыларда ондай мүйізді асыл тек Ескендір Зұлқарнайын ғана. Қазақ батырлары шежіресінде мұндай нысаналы бейне жалғыз Өтеген батыр.[7]
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Вопросы истории Казахстана и Восточного Туркестана, А.-А., 1952;
- ↑ Баспа бас директоры:Әшірбек Көпіш Бәйдібек баба - Алып бәйтерек ұрпақтарының шежіресі. Жаныс — Алматы: Издательство Өнер, 2004. — 992 б. — ISBN 9965-595-78-Х.
- ↑ Ысқақбай М., Мүйізді Өтеген, А., 1999
- ↑ Қазақ энциклопедиясы, 7 том
- ↑ Тарихи тұлғалар. Танымдық - көпшілік басылым. Мектеп жасындағы оқушылар мен көпшілікке арналған. Құрастырушы: Тоғысбаев Б. Сужикова А. – Алматы. “Алматыкітап баспасы”, 2009 ISBN 978-601-01-0268-2
- ↑ Жолдасбеков М., Асыл сөздің атасы, А., 1996;
- ↑ Жамбыл. Таңд. шығ., А., 1996;
Сілтемелер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- Аңырақай шайқасы.
- Батыр.
- Қазақ батырлары. Мұрағатталған 10 қазанның 2009 жылы.
 | Бұл мақалада еш сурет жоқ.
Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|