Алаш жылнамасы

Алаш жылнамасы

• 1905 жыл, 26 маусым - Қоянды жәрмеңкесінде Ресей патша үкіметінің министрлер кабинетіне сөз бостандығы мен ана тілінде оқу, діни еркіндік т.б. мәселелерді көтерген 12.767 қазақ азаматы қол қойған петиция (құзырхат) жолданды.
• 1905 жыл, 15 тамыз - Нижний Новгород қаласында Бүкілресейлік мұсылмандардың I сиезі өтті.
• 1905 жыл, 17 қазан - Ресей патша үкіметі баспасөз бостандығына, мектепте ана тілде оқу еркіндігіне т.б. рұқсат берген манифест жариялады.
• 1905 жыл, 6-13 қараша – Мәскеуде жергілікті жер және қала қайраткерлерінің сиезі өтіп, мұнда Ә.Бөкейхан сөз сөйледі. Ресми үкімет «А.Байтұрсынұлының 46 мысалын бастыруға рұқсат бермей жатқанын» жеткізді.
• 1905 жыл, 19 қараша - I автономшылар сиезінде Мұхаметжан Тынышбаевтың «Киргизы и освободительное движение» атты баяндамасы оқылды.
• 1905 жыл, 25-27 қараша - «Семипалатинский листок» газетінде Ә.Бөкейханның «Абай (Ибрагим) Кунанбаев. Некролог» атты еңбегі жарияланды.
• 1905 жыл, желтоқсан - Орал каласында Қазақ облыстары өкілдерінің сиезі өтті. «Қазақ конституциялык-демократиялық партиясын» кұру туралы шешім алынды. Сиезге Ә.Бөкейхан, Ж.Сейдалин, Б.Қаратаев, Б.Сыртанов, М.Тынышбаев, М.Дулатов, Х.Досмұхамедұлы, Ғ.Бердиев, М.Бақытгереев, И.Тоқбердиев, Н.Ипмағамбетов, М.Мұқанов, М.Рахымберлиев, Ізбасаров, Ү.Дүйсембин т.б. қатынасты. Мұнда «Қазақ конституциялық-демократиялық партиясының» бағдарламасы қабылданды.
• 1906 жыл, 15-23 қаңтар - Санкт-Петербург қаласында Бүкілресейлік мүсылмандардың II сиезі өтті. Сиезге С.Жантөрин, У.Танашев, М.Оразаев, Ш.Қосшығұлұлы т.б. қазақтар қатынасты.
• 1906 жыл, 27 сәуір-10 шілде - Ресей Мемлекеттік I Думасы жұмыс істеді. Оған қазақтан Ә.Бөкейхан, А.Бірімжанов, С.Жантөрин, А.Қалменов, Д.Тұндыт, Ш.Қосшығұлұлы, Б.Құлманов, М.Тайын мүше болды.
• 1906 жыл, маусым - Семейде қазақ сайлаушыларының сиезі өтті. Сиезде Ә.Бөкейхан, Ш.Құдайбердіұлы т.б. сөз сөйледі.
• 1906 жыл, 16 тамыз - Нижний Новгородта Ресей Мұсылмандарының III сиезі өтті. Сиезге С.Жантөрин, Ш.Қосшығұлұлы, Ж.Алдоңғаров т.б. қазақтар қатысты.
• 1906 жыл - Қазан қаласында Ресей мұсылмандары мұғалімдерінің сиезі өтті.
• 1906 жыл - «Русский Туркестан» журналында М.Тынышбаевтың «Киргизы и освободительное движение» атты мақаласы жарияланды.
• 1907 жыл, 20 ақпан-3 маусым-Ресей Мемлекеттік II Думасы жұмыс істеді. Оған қазақтан М.Тынышбаев, Т.Алдабергенов, Ш.Қосшығұлүлы, Б.Қаратаев, Б.Құлманов, А.Бірімжанов, Т.Нүрекенов мүше болды.
• 1907 жыл, 31 наурыз - Санкт-Петербургте Оқу министрлігінде ұлт мектептерінің жайын қараған кеңес өтті. Оған қазақтан Ғ.Балғымбайұлы мен О.Әлжанов қатынасты.
• 1907 жыл, 3 маусым - Ресей патша үкіметі баспасөз бостандығына, мектепте ана тілде оқу еркіндігіне т.б. шектеу қою туралы Заң шығарды.
• 1907 жыл - II Мемлекеттік Дума таратылғанда, Ш.Қосшығұлұлы Ә.Бөкейханның ұсынысымен Ресейдегі түрік-мұсылмандарының, соның ішінде қазақтың нақты жағдайын баяндау үшін Түркияға барып кайтты.
• 1907 жыл - Қазанда М.Көпейұлының «Хал-ахуал», «Тіршілікте көп жасағаннан көрген бір тамашамыз», «Сары Арқаның кімдікі екені» атты 3 кітабы бірдей жарық көрді.
• 1907 жыл, 18 желтоқсан - Санкт-Петербург сот палатасының төтенше мәжілісі Ә.Бөкейханды «Выборг үндеуіне» кол қойғаны үшін 1908 жылдың 21 қаңтарынан 3 ай мерзімге Семей түрмесіне камауға шешім шығарды.
• 1908 жыл - Париждың «Lа Revue du Monde Musulman» журналы ұлт, дін және әлемдік келісім мен татулыққа еңбек сіңіргені үшін Исмаил Гаспринскийді Нобель сыйлығына ұсынды.
• 1909 жыл - Ахмет Байтұрсынұлы «Қарқаралыда өкіметке қарсы әрекеттер жасады» деген айыппен тұтқындалып, 2 жылға жер аударылды.
• 1909 жыл - Шәкәрім мен Кәкітай Ә.Бөкейханға хат жазып, «Қарауыл мұжыққа кетіп барады. 15 десятинадан жер алайық па?» деп сұраған. Әлихан: «Бұл жолсыз қоқан-лоққы. Құнанбай баласы Тобықтыға мұрындық болды деген атқа қаларсың. Не болса да жұртпен көр» деп ақыл қосқан.
• 1909 жыл - Петерборда Абайдың өлең кітабы басылып шықты.
• 1909 жыл - Петерборда А.Байтұрсынұлының «Қырық мысал» жинағы жарық көрді.
• 1909 жыл - Уфаның «Шарқ» баспасынан М.Дулатовтың «Оян, қазақ!» кітабы жарық көрді.
• 1910 жыл, 9 наурыз - А.Байтұрсынұлы Орынборға келді. Ағартушы өмірінің жаңа кезеңі басталды.
• 1910 жыл, 30 қыркүйек - сұлтан Б.Қаратаев Ә.Бөкейханға Қазақстандағы жер мәселесін шешу жолдары туралы хат жолдады.
• 1910 жыл, 21 қазан - Ұзынағашта Жетісу қазақтарының жер мәселесіне байланысты кеңесі өтті. Оны Б.Сыртанов ұйымдастырды.
• 1910 жыл - Қазанның Кәрімовтер баспасынан қазақтың тұңғыш романы М.Дулатовтың «Бақытсыз Жамалы» жарық көрді.
• 1910 жыл - Орынбордың «Вақт» газетінің баспаханасынан Ғ.Қараштың «Ойға келген пікірлерім» атты пәлсапалық-танымдық кітабы жарық көрді. Мұнда мұсылман әлемін оятуға себепші болған М.Абдуһу мен Ж.Ауғани пайымдары зерделенеді.
• 1911 жыл - Қазақтың тұңғыш журналы - «Айқап» шыға бастады. Бас редакторы - М.Сералин.
• 1911 жыл - Уфадағы «Ағайынды Кәрімовтер мен Хұсайыновтар баспаханасынан» Ғ.Қараштың «Өрнек» атты пәлсапалық-танымдық кітабы жарық көрді. Мұны «Ғалия» медресесінің шәкірттері бастыртты. Аталған еңбекте де мұсылман әлемін оятуға себепші болған М.Абдуһу мен Ж.Ауғани ойлары біршама сараланған.
• 1911 жыл - М.Дулатов «Оян, қазақ!» кітабында өкіметке қарсы халықты көтерді» деген айыппен Семейде абақтыға жабылып, 103-129 статьялар бойынша 19 ай қапаста жатты.
• 1911 жыл - Орынборда Шәкәрім қажының «Түрік, қырғыз-қазақ һәм хандар шежіресі» және «Мұсылмандық шарты» атты екі бірдей кітабы жарық көрді.
• 1911 жыл - Уфада «Ғалия» медресесінің шәкірттері И.Арабаев пен Х.Сәрсекеұлының қазақ-қырғыз балаларына арналған жәдитше әліппесі жарық көрді.
• 1912 жыл - Орынборда А.Байтұрсынұлының «Оқу құралы. Усул сотие жолымен тәртіп етілген қазақша алифба» еңбегі жарық көрді.
• 1912 жыл - Қазанда М.Жұмабаевтың «Шолпан» атты өлеңдер жинағы басылып шықты.
• 1913 жыл, 2 ақпан - Орынбордағы Кәрімов-Хұсаинов баспаханасынан «Қазақ» газетінің 1-саны шықты. Бас редакторы - А.Байтұрсынұлы.
• 1913 жыл, 23 мамыр - «Қазақ» газетінде Х.Досмұхамедұлының «Алаш» не сөз?» атты мақаласы жарияланды.
• 1913 жыл - «Айқап» журналында Ж.Сейдалиннің «Азып-тозып кетпеске не амал бар?» атты мақаласы жарияланды.
• 1913 жыл, 18 маусым - «Айқап»журналында Ә.Бөкейханның Ж.Сейдалиннің хатына жауап ретінде «Ашық хат» деген мақаласы жарияланды
• 1914 жыл, 18 сәуір - Омбыда қазақ жастарының бейресми «Бірлік» ұйымы құрылды.
• 1914 жыл - Петербордың «Речь» газетінде Ә.Бөкейханның қазақ халқын орыстандыру мен шоқындыруға қарсы мақаласы жарық көрді.
• 1914 жыл, қыркүйек - түркі жұртының даңқты қайраткері И.Гаспринский (1851-1914) қайтыс болды. Қазақ басылымдарында мұнақып берілді.
• 1914 жыл - Орынборда А.Байтұрсынұлының «Тіл-кұрал. Қазақ тілінің сарфы. 1-жылдық» атты оқулығы жарық көрді.
• 1914 жыл, 6-10 желтоқсан - Петерборда Мұсылмандар сиезі өтіп, «ортақ тіл» мәселесі талқыланғанда биік мінбеден Қазақ тілінің түрік тілдері ішінде айрықша орны бар екені айтылды.
• 1915 жыл - М.Тұрғанбаевтың «Пайғамбар заманы» атты кітабы жарық көрді.
• 1915 жыл - Н.Күзембайұлының «Құран құралы» атты еңбегі жарияланды.
• 1915 жыл - М.Шоқай Ташкентте зиялылар мен білікті шәкірттердің басын қосқан «Кеңес» атты жасырын ұйым құрды.
• 1915 жыл, 4 каңтар - «Қазақ» газетінде С.Дөнентаевтың «Ұлтшылға» атты өлеңі басылды.
• 1915 жыл, 21 қыркүйек - даңқты ғалым, қазақ халқының кең жүректі досы, Ертіс бойындағы Тұзқаланың тумасы Григорий Потанин 80-ге толды. Ол туралы Ә.Бөкейхан 1913 жылы, М.Дулатов 1915 жылы «Қазақ» газетінде мақала жазды. Мерейтойға А.Байтұрсынұлы, М.Дулатов тағылымды жыр арнады. Қазақ шәкірттері арнайы жинақ шығаруды жоспарлады.
• 1915 жыл, 8 желтоқсан - түркі халықтарының атынан Венага келген ресми делегация Австрия министр-президенті Шрюргк пен Сыртқы істер министрінің орынбасары граф Форгачқа негізгі мәселелердің қатарында «Қазаққа саяси- әкімшілік тәуелсіздік әперу» ұсыныс-хатын тапсырды.
• 1915-1918 жылдар - Уфада «Ғалия» медресесінің шәкірттері «Садақ» атты қолжазба журнал шығарды.
• 1916 жыл - Мемлекеттік Думаның Мұсылмандар фракциясы жанындағы бюроға Ә.Бөкейхан еніп, жұмыс істеді.
• 1916 жыл - Н.Төреқұлов жасырын бағыттағы «Еркін дала» ұйымын кұрды.
• 1916 жыл - Торғайдағы ұлт-азаттық көтеріліс басталды. 1916 жыл - Қарқара көтерілісі басталды.
• 1916 жыл - «Қазақ» газетінде Ә.Бөкейханның, А.Байтұрсынұлының, М.Дулатовтың «Алаштың азаматтарына» атты үндеуі жарық көрді.
• 1916 жыл, 8 қазан - «Қазақ» газетінде М.Дулатовтың «Алашқа» атты өлеңі жарияланды.
• 1916 жыл, 26 қараша - «Алаш» газеті шыға бастады. 1916 жыл - Б.Қаратаев, Ж.Досмұхамедұлы, Ж.Сейдалин Петроградқа арнайы барып, IV Мемлекеттік Дума алдында қазақтарды окоп жұмысына алу жөніндегі жарлықты тоқтатуды сұрады.
• 1916-1918 жылдар - Омбыда «Бірлік» ұйымы жастарының «Балапан» атты қолжазба журналы шығып тұрды. Редакторы - Қ.Кемеңгеров.
• 1916 жыл, 23 желтоқсан - 1917 жыл, 12 каңтар - Ә.Бөкейхан бастаған қазақ қайраткерлері Күнбатыс майданының Земскі комитетінің рұқсатымен Земгордың дружиналарында әскери қызметтегі жерлестерімен (саны 12 мыңнан асады) кездесіп, жағдайларын білді.
• 1917 жыл - Б.Күлеевтің «Шын сүйіскендер», М.Дулатовтың «Тікбақайлар», «Қызыл қашар» пьесалары сахналанды.
• 1917 жыл - Мемлекеттік Думаның Мұсылмандар фракциясы жанындағы бюроға М.Шоқай еніп, жұмыс істеді.
• 1917 жыл, наурыз - Оралда, Семейде, Омбыда, Алматыда, Торғайда Қазақ комитеттері құрылды.
• 1917 жыл, 9 наурыз - «Алаш» газетінде Н.Күзембайұлының «Ұраным - Алаш!» атты өлеңі жарияланды.
• 1917 жыл, 15 наурыз - Минскіден Ә.Бөкейхан бастаған 15 қайраткер Алаштың 25 белгілі елді мекеніндегі нақты азаматтарға хат жолдады. Мұнда: «Жаңа құрылған үкімет дүкенін сүйеу үшін қазаққа ұйымдасу керек. Учредительное собрание сайлауларына қазақ болып қамдану керек» деп жазылған.
• 1917 жыл, 17 наурыз - «Қазақ» газетінде А.Мәметұлының «Алашқа сәлем» атты өлеңі басылды.
• 1917 жыл, 2-8 сәуір - Орынбор қаласында Торғай облыстық қазақ сиезі өтті. Сиез жалпықазақ сиезін шақыру жөнінде бюроның құрамын бекітті. Оған Ә.Бөкейхан, А.Байтұрсынұлы, М.Дулатов т.б. мүше болып енді. Сиез төрағалығына А.Байтұрсынұлы сайланды.
• 1917 жыл, 12 сәуір - «Қазақ» газетінде Ә.Бөкейханның, М.Шоқайдың, М.Дулатовтың дентиннің «Алаш ұлына» атты үндеу-мақаласы жарық көрді.
• 1917 жыл, 12 сәуір - «Қазақ» газетінде С.Дөнентаевтың «Азаттық күні» өлеңі жарияланды.
• 1917 жыл, 12-14 сәуір - Алматы каласында Жетісу облыстық қазақ сиезі өтті. Сиез төрағалығына Ы.Жайнақов сайланды.
• 1917 жыл, сәуір - Түркістан комитеті құрылды.
• 1917 жыл, сәуір - Ә.Бөкейхан Уақытша үкіметтің Торғай облысындағы комиссары болды.
• 1917 жыл, 16 сәуір - Ташкент каласында Түркістан мұсылмандарының I құрылтайы өтті.
• 1917 жыл, 21 сәуір- «Алаш» газетінде елді бірлікке, белсенділікке шақырған «Алаш балалары» атты мақала жарияланды.
• 1917 жыл, 19-22 сәуір - Орал қаласы Орал облыстық қазақ сиезі болды.
• 1917 жыл, 20-25 сәуір - Бөкей Ордасы облыстық қазақ сиезі өтті. Сиез төрағалығына У.Танашев сайланды.
• 1917 жыл, 25 сәуір - 7 мамыр - Омбы қаласында Ақмола облыстык қазақ сиезі өтті. Сиез төрағалығына А.Тұрлыбаев сайланды.
• 1917 жыл, 27 сәуір - 7 мамыр - Семей облыстык Қазақ сиезі болды. Сиез төрағалығына Ж.Ақпаев сайланды.
• 1917 жыл, 1-11 мамыр-Мәскеу каласында Бүкілресейлік мұсылмандар сиезі өтті. Сиезде құрылған мұсылман Кеңесінің атқару комитетіне Ж.Досмұхамедұлы, У.Танашев, Ж. Ақпаев, К.Тоғысов сайланды. Сиез шешімімен Бүкілресейлік мұсылмандар кеңесі, «Шура-и ислам» құрылды..
• 1917 жыл, 2 маусым - Верный каласында Жетісу облыстық қазақ сиезі өтті.
• 1917 жыл, маусым - Ойыл каласында Орал облыстык II Қазақ сиезі өтті.
• 1917 жыл, маусым - «Сарыарқа» газеті шыға бастады. Шығарушылары - Х.Ғаббасов, Р.Мәрсеков.
• 1917 жыл, 24 маусым - «Бірлік туы» газеті шыға бастады. Шығарушысы - М.Шоқай.
• 1917 жыл, 21-26 шілде - Орынбор қаласында Бірінші жалпықазақ сиезі өтті. Сиезде мемлекеттік кұрылыс, Қазақ автономиясы, жер, оқу, дін, қазақ саяси партиясы, әйел, құрылтай жиналысына, мұсылмандар кеңесіне депутаттар сайлау, партия бағдарламасын дайындау мәселелері көтерілді.
• 1917 жыл, 2-5 тамыз - Ташкент-Түркістан аймағы қазақ-қырғыздарының сиезі өтті. Сиез төрағалығына М.Тынышбаев сайланды.
• 1917 жыл, тамыз - Верный каласында Жетісу облыстық II қазақ-қырғыз сиезі өтті.
• 1917 жыл, 21 тамыз - «Қазақ» газетінде М.Дулатовтың «Қайда едің?» атты терең пәлсапалы, елшіл өлеңі жарияланды.
• 1917 жыл, 20-25 тамыз - Ақтөбе қаласында Торғай облысы қазақтарының II сиезі өтті. Сиез төрағалығына М.Есполов сайланды.
• 1917 жыл, қыркүйек - Ақмола облысы қазақтарының II сиезі өтті.
• 1917 жыл, 8-11 қыркүйек-Ташкент қаласында Түркістан мұсылмандарының II құрылтайы өтті.
• 1917 жыл, 10 қыркүйек - Бөкей Ордасы облыстық II қазақ сиезі болды.
• 1917 жыл, 12 қыркүйек - Семей облыстық II қазақ сиезі болды.
• 1917 жыл, 17-20 қыркүйек - Ташкент қаласында Түркістан мұсылмандарының III құрылтайы өтті.
• 1917 жыл, 18 кыркүйек - Түркістан каласында Орал облысы молдаларының сиезі өтті.
• 1917 жыл, 8-11 казан - Түркістан қаласында Сырдария облыстық қазақ сиезі өтті.
• 1917 жыл, 8-15 казан - Том каласында Сібір автономиясын құру туралы жалпысібір сиезі өтті.
• 1917 жыл, 31 казан - Омбы қаласында ұлттық Алаш партиясын құруға арналған Құрылтай өтті.
• 1917 жыл, қазан - Семей жүртшылығы қайраткер Ә.Бөкейханды құрметпен қарсы алды.
• 1917 жыл - «Сарыарқа» газетіне «Алаш» партиясына мүшелікке кірмек болған азаматтарға қойылатын талаптар мен партияның бағдарламасына енгізілетін мәселелер турасындағы «Алаш партиясы» мақаласы жарияланды.
• 1917 жыл, 14 қараша - «Қазақ» газетінде «Алаш партиясы» атты мақала жарияланды.
• 1917 жыл, 21 қараша-«Қазақ» газетінде «Алаш партиясының проғрамының жобасы» жарық көрді.
• 1917 жыл, 21 қараша - «Сарыарқа» газетінде С.Торайғыровтың «Алаш ұраны» өлеңі жарияланды.
• 1917 жыл, 22-27 қараша - Торғай облыстық Кеңесінің сиезі өтті.
• 1917 жыл, 25 қараша - Петроградта Ресей боданындағы сансыз ұлттың тағдырын шиеленістірген, Азамат соғысына себепші төңкеріс болды.
• 1917 жыл, 26 қараша - «Қазақ» газетінде ұлт әскерін қалыптастыру туралы «Ел қорғау» атты мақала жарияланды.
• 1917 жыл, 26-28 қараша - Түркістан мұсылмандарының IV өлкелік төтенше құрылтайы. Құрылтайда «Түркістан автономиясы» жарияланды. Оның төрағасы болып М.Тынышбаев сайланды.
• 1917 жыл, 27 қараша - Қоқанда Түркістан автономиясы (мұхтарият) жарияланды.
• 1917 жыл, 5-13 желтоқсан - Екінші жалпықазақ сиезі болды. Сиезде Алашорда үкіметі, Алаш автономиясы жарияланды. Алашорданың төрағасы болып баламалы негізде Ә.Бөкейхан сайланды.
• 1917 жыл, 23 желтоқсан - «Қазақ» газетінде «Жалпы қазақ съезінің қаулысы» атты Алаш Орда үкіметін жариялаған жиынның құжаты шықты.
• 1917 жыл, 23 желтоқсан - «Қазақ» газетінде «Түркістан автономиясы» атты мақала жарияланды.
• 1917 жыл - «Сарыарқа» газетінде С.Торайғыровтың «Ғалиханның Семейге келуі» атты мақаласы жарияланды.
• 1917 жыл, 23 желтоқсан - «Қазақ» газетінде Ә.Бөкейханның «Мен кадет партиясынан неге шықтым?» деген мақаласы жарияланды.
• 1917 жыл, 26 желтоқсан - «Сарыарқа» газетінде Алашқа қарсы адамдар туралы «Қазақтан шыққан арамзалар» атты макала басылды.
• 1917 жыл, 31 желтоқсан - «Қазақ» газетінде «Алаш бірлігі» атты мақала жарияланды.
• 1917 жыл - «Қазақ» газетінде жалпы қазақ сиезі бекіткен Алаш автономиясының таяудағы міндеттері туралы «Тығыз жұмыстар» атты мақала жарияланды.
• 1917 жыл, желтоқсан - 1918 жыл, ақпан - Алаш қайраткерлері туралы халыққа кең мағлұмат берген С.Торайғыровтың «Таныстыру» дастаны жазылды.
• 1918 жыл, 6-9 қаңтар - Түркістан қаласында Сырдария облысы қазақтарының сиезі өтті. Сиезге Алашорда атынан Б.Құлманов, М.Дулатов, Т.Құнанбаев қатысты.
• 1918 жыл, қаңтар - Алматы қаласында Жетісу облыстық қазақ сиезі өтті.
• 1918 жыл, қаңтар - «Абай» журналында Ж.Аймауытұлының «Алаш ұлдарына арналған ұран» атты өлеңі жарияланды.
• 1918 жыл, 15 қаңтар - «Қазақ» газетінде Алаштың елдік рәмізін сипаттаган «Орда гербі (таңбасы)» атты мақала басылды.
• 1918 жыл, 22 қаңтар - «Сарыарқа» газетінде Ж.Аймауытұлының «Алашқа» атты өлеңі жарияланды.
• 1918 жыл - «Қазақ» газетінде Ә.Бөкейханның «Саяси хал» атты мақаласы жарияланды.
• 1918 жыл, 22 қаңтар - «Сарыарқа» газетінде Ә.Ермековтің «Жасасын, Алаш, жасасын!» атты мақаласы басылды.
• 1918 жыл 22 қаңтар - алғаш «Ұран» газетінде, «Сарыарқа» газетінде Ғ.Қараштың «Алаш азаматы» атты өлеңі жарияланды.
• 1918 жыл, 22 қаңтар - «Сарыарқа» газетінде Х.Ғаббасовтың «Алаш автономиясы» атты мақаласы жарияланды.
• 1918 жыл, ақпан - Қаратөбе қаласында Орал облыстық VI қазақ сиезі өтті.
• 1918 жыл, наурыз - Х.Досмұхамедұлы және Ж.Досмұхамедұлы Мәскеуге барып, Алашорда атынан В.Ленинмен, И.Сталинмен кездесіп, II жалпықазақ сиезінің қаулысын табыс етті.
• 1918 жыл, 6 наурыз - Алаш қаласында (Семей) ұлт әскерінің басшысы Қ.Нұрмұхамедов большевиктер қолынан қаза тапты. Оны ел «тұңғыш құрбан» деп атап кетті.
• 1918 жыл, 15 наурыз - «Бірлік туы» газетінде большевиктердің Түркістан автономиясын талқандағанын айна-қатесіз сипаттаған Х.Болғанбаевтың «Тұла бойлары қан сасиды» атты мақала-естелігі жарық көрді.
• 1918 жыл, 19 наурыз - Совет үкіметінің мүшесі, ұлт жұмыстарын басқарушы комиссар Сталин Мәскеуден Семейдегі Алаш Ордасының бастығы Ә.Бөкейхан мен Х.Ғаббасовты телеграфқа шақырды. Онда Сталин: «...қазақ-қырғыз өкілдері жергілікті советтермен бірігіп, ұлт ниеттерін жарыққа шығаруға сиез шакыратын комиссия құру керек» - деп, алашордашылардан осы мәселеге байланысты жауап қайтаруын өтінді.
• 1918 жыл, 21 наурыз - Алашордашылар кеңес үкіметін Россиядағы барлық автономиялы халықтардың кіндік үкіметі деуге қаулы қылды.
• 1918 жыл - «Сарыарқа» газетінде Сырдария сиезінде қаралған мәселелер туралы «Алаш һәм Түркістан» атты мақала жарияланды.
• 1918 жыл, 3 сәуір - Алашорда үкіметі атынан Алаш автономиясын жариялау жөнінде РКФСР министрлер кеңесіне жеделхат жіберілді.
• 1918 жыл, 3 сәуір - "Үш жүз" партиясы барлық жұмысшы табының мүдделерін қорғайтын үндеу тастады.
• 1918 жыл, 5-13 сәуір - Омбы қаласында қазақ жастарының тұңғыш сиезі өтті. Мұнда барлық жастар ұйымы «Жас Азамат» ұйымына топтасты.
• 1918 жыл, 5 мамыр - Омбы қаласында Алаш жастарының I сиезі өтті.
• 1918 жыл - Большевиктер қолынан Оралда - сардар Н.Сарбөпин, Мақаншыда - қайраткер О.Әлжанов опат болды.
• 1918 жыл, 10-13 мамыр - Алаш қаласы Семей облыстык III Қазақ сиезі өтті.
• 1918 жыл, 18-21 мамыр - Жымпиты каласында Орал облыстық IV Қазақ сиезі өтті. Сиез төрағасы болып Ж.Досмұхамедұлы сайланды. Сиезде «Ойыл уәлаятының уақытша үкіметі» құрылды.
• 1918 жыл, 25 мамыр - Жетісу облыстық IV қазақ сиезі болды.
• 1918 жыл, 11-12 маусым - Алашорданың кеңес үкіметі декреттерінің күшін жою, уақытша жер пайдалану, әскери кеңес құру, облыстар мен сиездерде Алашорда үкіметінің кеңестерін құру туралы қаулылары шықты.
• 1918 жыл, 30 маусым - «Қазақ» газетінде қаламгер Ж.Жәнібекұлының «Аттан, Алаш азаматы!» атты мақаласы жарық көрді.
• 1918 жыл, 3 шілде - «Сарыарқа» газетінде Б.Майлиннің «Алашордаға» өлеңі жарияланды.
• 1918 жыл - «Қазақ» газетінде Н.Наушабаевтың «Алашордаға» өлеңі жарияланды.
• 1918 жыл - «Абай» журналында М.Дулатовтың «Алашқа» атты мақаласы жарияланды.
• 1918 жыл - «Абай» журналында Ж.Аймауытұлының «Ұлтты сүю» атты мақаласы жарияланды.
• 1918 жыл, 15 шілде - Омбыда Сібір Уақытша үкіметінің министрлер кеңесі Ә.Ермековтің «Қазақ және Сібір қарым-қатынасы туралы» жобасын тыңдады.
• 1918 жыл, 30 шілде — Омбыдағы Алаш партиясының бас кеңесі Алашорда үкіметін қолдауға шақырған «Алаш азаматтарына» үндеуін жариялады.
• 1918 жыл, 30 шілде - «Қазақ» газетінде большевиктерге қарсы күресуге шақырған «Аттан, Алаш азаматы» атты үндеу жарияланды.
• 1918 жыл, 30 шілде - Петропавл каласында Алаш жастарының тұңғыш газеті - «Жас Азамат» басылымының 1-саны жарық көрді.
• 1918 жыл, 30 шілде - «Жас Азамат» газетінің 1-санында большевизмнің имансыздығын меңзеген Қ.Кемеңгеровтің «Бұлінгеннен бұлдіргі алма!» атты мақаласы жарияланды.
• 1918 жыл, 29-30 шілде, 2-3 тамыз - Алашорда үкіметі Сібірдің Уақытша үкіметімен келісім жасады.
• 1918 жыл, 18 тамыз - «Жас Азамат» газетінде М.Жұмабаевтың «Мен жастарға сенемін» атты өлеңі жарияланды.
• 1918 жыл, 10-31 тамыз - Лепсі қаласында Жетісу облыстық V қазақ сиезі өтті.
• 1918 жыл - Түркістан тұлғасы, өзбек қайраткері А.Фитраттың «Әмір-Темір сағанасы» атты пъесасы жарық көрді. Мұнда жалпы түркі халқының ауыр тағдыры сипаттала келе «Тұранның ... қазағы аштан өлді» делінеді.
• 1918 жыл, ақпан-қазан - Семейде «Абай» журналы шығып тұрды. Ұйымдастырғандар - Ж.Аймауытов пен М.Әуезов.
• 1918 жыл, 10 қыркүйек - «Қазақ» газетінде «Үш жүз» партиясының серкесі К.Тоғысовтың Алаш Ордаға хаты және осы хатқа берілген жауап басылған.
• 1918 жыл, 11 қыркүйек - Батыс Алашорда үкіметі құрылды. Оның төрағалығына Ж.Досмұхамедұлы сайланды.
• 1918 жыл, 16 қыркүйек - «Қазақ» газетінде М.Дулатовтың «Алаш Орда» атты мақаласы жарияланды.
• 1918 жыл, 8-23 қыркүйек - Уфа мемлекеттік мәжілісі өтті. Оған Ә.Бөкейхан, М.Шоқай, Х.Досмұхамедұлы, М.Тынышбаев, А.Байтұрсынұлы т.б. қатысты.
• 1918 жыл, қазан - Түркістан каласында Сырдария облыстық қазақ сиезі өтті.
• 1918 жыл, 14-17 қазан - Қостанай қазақтарының төтенше сиезі.
• 1918 жыл - Алаш қайраткерлері А.Байтұрсынұлы, М.Дулатов, Р.Мәрсеков Қытайдың Шәуешек қаласына барды.
• 1918-1923 жылдар - Орталық Азияда түркі халықтарын большевизмнен азат ету қозғалысы (басмашы) жүрді.
• 1919 жыл - Омбыда шығатын «Трудовая Сибирь» журналында С.Садуақасұлының қазақ әдебиетіне кең талдау жасаған «Киргизская литература» атты очеркі жарияланды.
• 1919 жыл - М.Шоқай эмиграцияға кетер алдында Тифлиске аялдағанда, «Вольный горец», «Борьба» газеттерінде жұмыс істеді.
• 1919 жыл, 14-20 шілде - Ойыл қаласы Орал облыстық VI қазақ сиезі өтті.
• 1919 жыл, 3 тамыз - «Жизнь национальностей» газетінде А.Байтұрсынұлының «Революция и киргизы (казахи)» атты мақаласы жарияланды.
• 1920 жыл - Орынборда Қазақ халыққа білім беру институты ашылды. Директоры-М.Мырзаұлы. А.Байтұрсынұлы, Е.Омаров, М.Дулатов, Т. Шонанов осында дәріс оқыды.
• 1920 жыл - Қазақстан баспасы ашылып, мұнда қазақ кітаптарын сараптайтын алқа құрылды. Оның құрамына А.Байтұрсынұлы, Ә.Бөкейхан, Ж.Аймауытұлы, С.Садуақасұлы, Х.Болғанбаев кірді.
• 1920 жыл,18 наурыз - Жетісу қазақтарының сиезі өтті. Сиезді М.Тынышбаев басқарды.
• 1920 жыл, наурыз - Ж.Досмұхамедұлы В.И. Ленинге, И.В. Сталинге, Л.Д. Троцкийге «Батыс Алашорда үкіметінің кызмет-әрекеті туралы баяндама хатты» тапсырды.
• 1920 жыл, 25 мамыр - Т.Рысқұлов ОК мен В.И. Ленинге «Түркістан республикасының жағдайы туралы» жоба тапсырды. Мұнда саяси, қаржылық, әскери, аумақтық тәуелсіздік мәселесі айтылған еді.
• 1921 жыл - Орынборда С.Садуақасұлының «Жастарға - жаңа жол» атты кітабы жарық көрді. Мұнда XX ғасыр басындағы жастар ұйымдары туралы деректер бар.
• 1922 жыл - Х.Досмұхамедұлының жетекшілігімен «Абай. Таңдамалы өлеңдері» атты жинақ жарық көрді.
• 1922 жыл - Қазақ АССР-нің Қазан қаласындағы баспа істері жөніндегі өкілі, ақын Б.Күлеевтің әзірлеуімен осы қалада Абайдың, С.Торайғыровтың, М.Жұмабаевтың кітаптары жарық көрді.
• 1922 жыл, 8 шілде - «Еңбекші қазақ» газетінде А.Байтұрсынұлының «Қалам қайраткерлері жайынан» атты мақаласы жарияланды.
• 1922 жыл, тамыз - Ташкентте Түркістан зиялылары А.Байтұрсынұлының 50 жылдық мерейтойын лайықты атап өтті.
• 1922 жыл, 19 тамыз - С.Садуақасұлы, Ә.Байділдин, Е.Алдоңғаров Қазақстан автономиялық республикасының басшылығы атына 30 қазақ азаматын білім және технология үйрену үшін Батыс Еуропаға жіберуді өтініп хат жазды.
• 1922 жыл - Түркістан зиялылары А.Байтұрсынұлына сыйлық-ескерткіш ретінде алтын жетон тапсырды. Оның бір жағына: «Түркістан зиялыларынан белгі. 1922 жыл, 2 ауғыст», екінші жағына: «Ақа! Күшті сенің қаламың. Халық ісі - сенің тамағың. Жаса, ұлт мектебінің жүрегі!» деп жазылыпты.
• 1922 жыл, қараша - желтоқсан - Орынборда білікті қазақ жастарының «Өртең» атты газеті шығып тұрды. Ол 29 желтоқсанда «ұлтшылдық әрекеті үшін» жабылды.
• 1922 жыл 4 желтоқсан - Түркістан автономиялық республикасы Білім комиссиясы жанынан «Талап» мәдениет көркейтушілердің қауымы ашылды. Төрағасы - Х.Досмұхамедұлы.
• 1922 жыл - қазақтың тұңғыш киносценарий - «Бекет батыр» жазылды. Оны Х.Досмұхамедұлы мен Ә.Диваев қарап пысықтап шықты.
• 1922-1927 жылдар - Мәскеуде КСРО халықтарының орталық баспасының Шығыс бөлімінде қазақ секциясы (қарапайым тілде «Күншығыс» баспасы) жұмыс істеді. Мұнда Ә.Бөкейхан, М.Жұмабаев, Н.Төреқүлов т.б қызмет атқарды.
• 1923 жыл, 6 қаңтар - Ташкенте «Талап» ұйымында С.Қожанов қазақ ағарту ісінің қазіргі қалпы мен болашағы туралы баяндама жасады.
• 1923 жыл, 26 қаңтар - Ташкентте Қазақ институтында «Талап» ұйымының кезекті жиыны өтіп, М.Тынышбайұлы «Түрік-моңғол тарихы туралы» атты дәріс оқыды.
• 1923 жыл, 29 қаңтар - Қазан қаласында ақын Б.Күлеев трагедиялық жағдайда қайтыс болды. Мағжан оны «таспиықтан үзіліп түскен тас» деп бағалады.
• 1923 жыл, ақпан - Мәскеудегі «Күншығыс» баспасының жанынан Н.Төреқұлов редакторлық жасаған «Темірқазық» журналы шықты.
• 1923 жыл - Орынборда А.Байтұрсынұлының 50 жылдык мерейтойы ресми аталып өтіп, онда С.Садуақасұлы «Ақаңның алдында» атты баяндама жасады.
• 1923 жыл, 16 наурыз - «Талап» ұйымында М.Жұмабаев «Абай өлеңдері туралы» атты дәріс оқыды.
• 1923 жыл, 17 наурыз - «Талап» ұйымы Алматыда бөлімшесін ашты. Оны Х.Басымұлы басқарды.
• 1923 жыл, шілде - Алаш тұлғасы Ә.Бөкейхан кейін театр директоры болған Д.Әділұлына «Алашқа қызмет» мәнін талдаған атақты хатын жазды.
• 1923 жыл - Ташкентте М.Есполовтың «Түркістанда келімсектер орын алған аудандарда жер мәселесі» атты кітабы жарияланды.
• 1924 жыл - Ташкентте «Сана» атты ғылыми-танымдық журнал шықты.
• 1924 жыл, желтоқсан - 1925жыл, қаңтар-М.Жұмабаевтың ұйымдастыруымен Алаш қайраткерлері «Алқа» әдеби ұйымының бағдарламасын даярлап, белгілі қаламгерлер мен кайраткерлерге таратты.
• 1924 жыл - Мәскеудегі «Күншығыс» баспасынан Қ.Кемеңгеровтің «Қазақ тарихынан» зерттеуі жарық көрді.
• 1924-1927 жылдар - Уфада Бүкілресей және Сібір Орталық Діни басқармасы «Ислам мәжілісі» атты журнал шығарып тұрды. Осында қазақ қази болып жұмыс істеген М.Мақұл Алаштың діни-рухани өмірі туралы бірнеше макала жариялады.
• 1925 жыл - «Лениншіл жас» журналының №5 санында Ж.Аймауытұлының Ташкенттегі Қазақ халық ағарту институты студенттерінің алдында оқыған «Мағжанның ақындығы туралы» атты дәрісі мақала ретінде жарияланды.
• 1925 жыл, 1 маусым - А.Байтұрсынұлы Мәскеудегі Ә.Бөкейханға хат жазды. Хатында елдегі жағдайды, шығармашылығының барысын, латын қарпіне байланысты пікірін жеткізген. Хатты НКВД тәркілеген. Мұрағатта сақталған.
• 1925 жыл, 23 маусым - Мәскеуден Ә.Бөкейхан А.Байтұрсынұлына хат жазды. Хатта Әміренің Париж сапарының жауапкершілігін, Абай мен Ыбырай туралы зерттеуін жазып бітіруге әлі уақыт барын, коммунистердің біржақтылығын жазады. Хатты НКВД тәркілеген. Мұрағатта сақталған.
• 1925 жыл - Мәскеуде Қ.Кемеңгеровтің «Бұрынғы езілген ұлттар» атты кітабы жарық көрді.
• 1925 жыл - Ташкентте Х.Досмұхамедұлының жетекшілігімен «Исатай- Махамбет. 1-бөлім» жинағы жарық көрді. Осының алғысөзін М.Әуезов тарихи мағлұмат беретін маңызды еңбек деп бағалады.
• 1925 жыл, 22 қазан - Халық ағарту комиссары (министр) С.Садуақасұлы Қызылордада ұлт театрын ұйымдастыру туралы мәжіліс өткізді. Бұл Қазақстан кеңестерінің 15-19 сәуірде өткен V сиезінде қабылданған «ұлт театрын құру» қарарына сәйкес жүзеге асты. С.Мұқанов бұл сиезді «Алашордашылардың жиыны болды» дегені мәлім.
• 1926 жыл, 13 қаңтар - Қазақ үлттық мемлекеттік театрының ресми ашылған күні. Түңғыш сахналық қойылым - Қ.Кемеңгеровтің «Алтын сақина» пьесасы.
• 1926 жыл, 26 ақпан-6 наурыз - Баку қаласында I бүкілодақтық түркітану сиезі өтті. Оның жұмысына Қазақстаннан А.Байтұрсынұлы бастаған ғалымдар қатысты.
• 1926 жыл, 29 қазан - Ташкентте Қазақ жоғары педагогика институты ашылды. Ашылу салтанатында кайраткер С.Садуақасұлы «Қазақстан үшін жоғары педагогика институттың маңызы» атты баяндама жасады.
• 1926 жыл - Ташкентте А.Байтұрсынұлының «Әдебиет танытқыш» кітабы жарық көрді.
• 1926 жыл - Т.Шонановтың «Қазақ жері мәселесінің тарихы» атты әйгілі кітабы жарық көрді (Қызылорда-Ташкент).
• 1927 жыл - Қызылордада М.Әуезовтің «Қазақ әдебиетінің тарихы» кітабы жарық көрді.
• 1927 жыл - Алаш қозғалысына едәуір бөлігі арналған, большевиктік көзқараста жазылған С.Сейфуллиннің «Тар жол, тайғақ кешу» романы жарық көрді.
• 1927 жыл, 20 мамыр - жазушы Ж.Аймауытұлы Шымкенттен Баян жеріндеғі діндар ақын М.Көпейұлына хат жазып, қарт қаламгерді жігерлендіреді.
• 1928 жыл - Мәдине медресесін, Арабстанның «Ишфха» медресесін, Каирдың «Жамие Асхари» медресесін бітіріп келіп, елде ислам тарихы мен діни құндылықтар туралы кітаптар жаза бастаған діндар ақмолалық А.Әділбайұлы тұтқындалды.
• 1928 жыл, ақпан-наурыз - ВКП (б) ОК «Большевик» журналының осы жылғы 1-санында С.Садуақасұлының кеңес үкіметін шошытқан «О национальностях и националах» атты мақаласы жарық көрді.
• 1928 жыл, 15 қазан - А.Байтұрсынұлы ҚазПИ-дің қазақ тілі мен әдебиеті кафедрасының профессоры болып жұмысқа қабылданды.
• 1928 жыл, 29 желтоқсан - Қызылордада М.Дулатовтың тұтқындалған күні.
• 1929 жыл, 14 мамыр - Қызылордада Ж.Аймауытұлының тұтқындалған күні.
• 1929 жыл, 29 маусым - Алматыда А.Байтұрсынұлының тұтқындалған күні. 5 шілдеде ҚазПИ басшылығы ағартушыны жұмыстан шығару туралы бұйрық шығарды.
• 1930 жыл, 1 қазан - М.Әуезов мен Қ.Кемеңгеров Ташкентте тұтқындалды. 24 қарашада ұсталған күнінен бастап САГУ-дың аспирантурасынан шығарылғаны туралы бұйрық шықты.