Амбуаздық қастандық
Амбуаздық қастандық — Франция тарихындағы 1560 жылғы наурызда француз протестанттарының басшылары мен Бурбон әулетінің король II Франсуа тұтқындап, билікті Гиздердің қолынан тартып алып Конде ханзада мен оның партиясына тапсыруға тырысқан сәтсіз талпыныс, XVI ғасырдағы ұзақ дәуірге созылған діни және азаматтық соғыстардың бастамасы болды.
Бүлікшілердің жоспарына жас король II Франсуаны ұрлап, Франсуа де Гиз бен оның ағасы Лотаринг кардиналы Шарль де Гизді тұтқындау.
Алғышарт[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Француз протестанттары 1559 жылғы II Анри қайтыс болғаннан кейін реформацияға қатысты қатаң саясат жұмсарады деп күтті, бірақ жас II Франсуа ел басқармасын католицизмнен беті қайтпайтын Гиздер әулетіне сеніп тапсырды. Оның басшылары Мария де Гиздің бауырлары Франсуа мен Шарль болды және олар королге Мария Стюарт арқылы әсер етіп отырды.
Гугеноттар болса екі патша қаны ханзадаларға: Антуан де Бурбон мен оның бауыры Луи Конде тікті.
Қастандық[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Нәтижесінде провинциялдық ақсүйектер королдің және ағайынды Гиздердің ұрлануын жоспарлады. Бүлікті Перигордан келген Ла Реноди сеньоры Жан дю Барри басқарды (кейде тарихшылар Годфруа де Барри деп қате атайды). Ла Ренодидің айналасында Францияның әртүрлі аймақтарын ан атақты гугеноттор жиналды: Шарль де Кастельно де Шалоз, Бушар де Обетерр, Эдм де Феррьер-Малиньи, юрист Жан д'Обинье (Теодор Агриппа д'Обинье әкесі) және тағы басқа. Бауыры өлтірілген Повон де Мовен Прованс гугеноттарын ұсынды, ол 2000 жауынгер әкелуге уәде беріп, 1560 жылғы 12 ақпанда шынымен де Нантқа 100 адам жіберді. Гугеноттардың болашақ көшбасшысы Гаспар де Колиньи Нормандия ақсүйектерін осы қастандыққа еліктірді, Орлеан, Тур және Лион протестанттық буржуаздар оқиғалар туралы хабардар болды.
Осындай елеулі қастандық туралы ақпараттың айқындала берген қауесеттер Лотаринг кардиналына жетіп отырды. 12 ақпанда Париждің адвокаты Пьер де Авенелдің көмегімен толық баяндама алынды. 22 ақпанда Гиздер қауіпсіздікті қамтамасыз ететін Амбауз бекінісіне жас королді және Блуа сарайын көшіруді шешті.
Бүлікшілер жоспарларының іске асыруын 1 наурыздан 16 наурызға ауыстырды, алайда бүлікшілердің бірінші жасағы Амбуазға ерте келіп, 10 наурызда қамауға алынды.
Шабуыл[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Дегенмен 1560 жылғы 17 наурызда Ла Реноди басшылығымен жиналған бүлікшілер сарайға шабуыл жасауға тырысты. Королдік сарайда дүрбелең болғанымен, бүлікшілердің күші оңай талқандалды. 19 наурызда Ла Реноди ұсталып, аяқ-қолдарын шауып тасталды, ал оның сүйектері қаланың алдына тасталды. Королдің және королеваның қатысуымен Ла Реноидің ізбасарлары — 1200-ден 1500-ге дейін адам солай жазаланып, олардың мәйіттері бекіністің қабырғаларындағы темір ілгектерге ілінді; ал басқалары болса Луара суына батырылды немесе Амбуаз тұрғындарының ашуланған топтарының құрбандары болды.
Бразилияның болашақ колонисты Николя Дюран де Виллеганьон Амбуаз қастандығын тоқтатуға белсенді қатысты.
Салдары[өңдеу | қайнарын өңдеу]
1560 жылғы мамырда қастандықтың қатігез түрде басылуына қарамастан, Жалынды палата (Chambres ardentes) жойылды, бірақ-та діни жиналыстар мен протестанттық құлшылық етуге кету бұрынғысынша тыйым салынды. 1560 жылғы қазан соңында Конде ханзадасы Луи де Бурбон қастандықты ұйымдастыру күдігімен тұтқынға алынды, бірақ нақты дәлелдер болмағандықтан босатылды. Іс-шара кезінде ол бүлікшілерден алыста болды, бірақ ойлағандары табысты болса оларды қолдауға дайын болды, бүлікшілермен жазысқан хат-хабарларында ол "Capitaine muet" – «үнсіз капитан» деп аталды.
1563 жылы Амбуаздық бітім француздық діни соғыстарының бірінші кезеңін аяқтады.