Вешпаркар
| Вешпаркар | |
![Вешпаркар, б. з. 7 ғ., Кува (Ферғана), Өзбекстан[1]](/wiki/%D0%A1%D1%83%D1%80%D0%B5%D1%82:Weshparkar,_7th_century,_Kuva_(Ferghana),_Uzbekistan.jpg) Вешпаркар, б. з. 7 ғ., Кува (Ферғана), Өзбекстан[1] |
Вешпаркар — соғдылықтардың атмосфера мен жел құдайы[2]. Ол авесталық құдай Вайуға сәйкес келеді[3]. Орталық Азияда Вешпаркар үнді құдайы Шивамен де байланысты болды[4].
VI-VIII ғасырларда Пенжакент, Самарқан, Бұхара маңындағы Варахши, Шахристан (Самарқан Соғдының солтүстік-шығысында соғдылықтар мекендеген аймақ, Уструшана билеушісінің резиденциясы) ғибадатханалар, сарайлар мен үйлердегі құдайларға табынудың көптеген көріністерін қамтиды. Шива иконографиясының әсерінен қатты үнділенген соғды құдайларының бейнелерін, мысалы, Махадеваға ұқсас жел құдайы Вешпаркарды, культі бар Шиваның өзінің бейнелерінен ажырату әрқашан оңай бола бермейді. Бактрия мен Соғдыға еніп кетті. Егер «садақшының позасындағы» билеуші құдай өзінің барлық үнділік ерекшеліктерімен бірге жергілікті киім киген табынушылармен бірге соғдылық культтік көрініске кірсе, онда жергілікті ритуалды нысандар — жылжымалы өрт құрбандық үстелі және бұтақтардың шоғыры (барыс), онда Шива және Парвати бар жоғарыда аталған топ соғдылық элементтерге ие болғанымен, тұтастай алғанда ирандық (сөздің кең мағынасында) түсіндіруді әрең мойындайды[5].
Пенжикент қабырға суретінде соғды құдайы Вешпаркар толық өскен күйінде бейнеленген, оның денесі қоңыраулары бар сымға оралған[6].
Н. Н. Негматовтың айтуынша, Вешпаркар жазуы санскрит тіліндегі Вишвакарман сөзінің соғдыша аудармасы болып табылады және «барлығын жасаушы» дегенді білдіреді[7]. Ат үстінде отырған төрт қолды және үш басты адам ретінде бейнеленген Вешпаркар-Вишвакарман исламға дейінгі Уструшанадағы қастерлеудің негізгі үш нысанының бірі болған[8]. Вешпаркардың Уструшана бейнесі Пенжакент бейнесіне қарағанда Вишвакарманның индус және буддистік бейнелерінен күштірек ерекшеленеді: көптеген үнділік бастаулар жоғалып кетті, ол әйелдің бет-әлпетімен бірге жүрмейді, оның қолдары аз, иығында жалын жоқ, және иығына мал басы[7].
Б. И. Маршактың айтуынша, соғдылық буддистер мен пенджикент дінін ұстанушылардан басқа Вешпаркарды манихейлер де қастерлеген[9]. Тірі қалған бейнелер саны бойынша Вешпаркар барлық соғды құдайларының арасында үшінші орында[9].
Тағы қараңыз
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Lurje, Pavel B. Splendeurs des oasis d'Ouzbékistan — Paris: Louvre Editions, 2022. — Б. 160—163. — ISBN 978-8412527858.
- ↑ Baumer, Christoph History of Central Asia, The: 4-volume set — Bloomsbury Publishing, 2018. — Б. 146. — ISBN 978-1-83860-868-2.
- ↑ Li, Xiao Studies on the History and Culture Along the Continental Silk Road — Springer Nature, 2020. — Б. 94. — ISBN 978-981-15-7602-7.
- ↑ Li, Xiao Studies on the History and Culture Along the Continental Silk Road — Springer Nature, 2020. — Б. 96. — ISBN 978-981-15-7602-7.
- ↑ Б. И. Маршак. Соғды өнері. Басты дереккөзінен мұрағатталған 27 маусым 2022.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 9 желтоқсан 2022.
- ↑ ХАКИМОВ Н. Г. ТӘЖІКТЕРДІҢ ӨНЕРІНДЕГІ БИ ДӘСТҮРЛЕРІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ
- ↑ a b Негматов, 1999
- ↑ Негматов, 1999
- ↑ a b Маршак, 1999
Әдебиеттер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- Маршак Б. И. 11-тарау. Соғды V—VIII ғғ. өнер ескерткіштері туралы идеология // Орта ғасырлардағы Орталық Азия және Қиыр Шығыс. Ерте орта ғасырлардағы Орталық Азия. — М.: Ғылым, 1999. — 175—191 бб. — 378 б. — 1450 экз. — ISBN 5-02-008617-7.
- Негматов Н. Н. 6-тарау. Уструшана // Орта ғасырлардағы Орталық Азия және Қиыр Шығыс. Ерте орта ғасырлардағы Орталық Азия. — М.: Ғылым, 1999. — 114—130 бб. — 378 б. — 1450 экз. — ISBN 5-02-008617-7.