Габриэль Липпман

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Габриэль Липпман
фр. Gabriel Lippmann
Туған күні

16 тамыз 1845 (1845-08-16)

Туған жері

Боннвуа, Люксембург

Қайтыс болған күні

12 немесе 13 шілде 1921

Қайтыс болған жері

теңізде, «Франция» кемесінде

Ғылыми аясы

физика

Ғылыми жетекші

Г. фон Гельмгольц
Г. Кирхгоф

Марапаттары


Нобель сыйлығы Физика саласындағы Нобель сыйлығы (1908)
Ілгерілеу медалі (Корольдік фотографиялық қоғам) (1897)

Габриэль Ионас Липпман (фр. Gabriel Lippmann; 16 тамыз 1845 ж., Боннвуа, Люксембург — 1921 жылы 3 шілдеде теңізде) — француз физигі, 1908 жылғы физика бойынша Нобель сыйлығының лауреаты «интерференция құбылысына негізделген түстерді фотографиялық жаңғырту әдісін жасағаны үшін». Сонымен қатар, Липпманн бірнеше ондаған жылдар бойы ұқсас мүмкіндіктері бар голографияны күткен біріктірілген фотосурет технологиясының жасаушысы болып саналады.

Өмірбаяны[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Люксембургте туған. Габриэль дүниеге келгеннен кейін көп ұзамай Липпман отбасы Францияға көшті.

Білім[өңдеу | қайнарын өңдеу]

13 жасына дейін үйде оқыды, кейін Париждегі Наполеон лицейіне оқуға түсті.

1868 жылы Париждегі Жоғары қалыпты мектептің студенті болды. Мұнда француздық «Химия және физика жылнамасы (фран.)» журналына неміс мақалаларының тезистерін құрастыру нәтижесінде ол электр құбылыстарымен жұмыс істеуге белсенді қызығушылық пайда болды.

Германияға саяхат[өңдеу | қайнарын өңдеу]

1873 жылы үкімет оның Германияға жаратылыстану ғылымдарын оқыту әдістемесін оқуға жіберуін қаржыландырды. Берлинде ол физиолог және физик Герман фон Гельмгольцпен кездесті. Гейдельберг университетінде Липпман физиолог Вильгельм Кюхне және физик Густав Кирхгоффпен жұмыс істеді.

Электрокапиллярлық құбылыстар[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Күкірт қышқылымен қапталған сынап тамшысы темір сымның жеңіл тиюі кезінде деформацияланған Кюне көрсеткен тәжірибе зерттеу бағытын таңдау үшін аса маңызды болды. Липпман екі метал мен күкірт қышқылы электр батареясын құрайды, ал оның пайда болған кернеуі сынап бетінің пішінін өзгертеді деген қорытындыға келді. Бұл электрокапиллярлық құбылыстардың ашылуы еді.

Германиядағы физика-химиялық зертханаларда бірнеше жыл жұмыс істегеннен кейін, ол 1875 жылы Парижге оралды, онда ол «Relation entre les phénomènes électriques et capillaires» атты тамаша диссертациясын қорғады. 1878 жылы Париж университетінің жаратылыстану факультетінде жұмыс істей бастады. 1883 жылы Липпманн ықтималдықтар теориясы және математикалық физика кафедрасында Чарльз Огюст Брионың (1817—1882) ізбасары болып тағайындалды. 1886 жылы Джаминнен кейін Сорбоннада эксперименталды физика кафедрасын меңгеріп, Ғылым академиясының мүшесі болып сайланды.

Электр өрісінің күшіне байланысты сынаптың беттік керілуінің өзгеруі оған капиллярлық электрометр деп аталатын өте сезімтал құрылғыны құруға мүмкіндік берді. Көлбеу капиллярлық түтікте сынап бағанасы айтарлықтай қозғалыспен шағын потенциалдар айырмашылығына әрекет етеді. Липпман 0,001 В дейінгі кернеуді өлшей алды.

Ол сондай-ақ электр энергиясын механикалық жұмысқа және керісінше түрлендіруге арналған электрокапиллярлық қозғалтқышты, сынап гальванометрін, сынапты электродинамометрді ойлап тапты.

Қайтымдылық теоремасы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Ол сынап бетінің механикалық деформациясы кезінде электрлік потенциалдар айырмашылығының пайда болуын бақылай алды. Бұл ең маңызды жаңалыққа — 1881 жылы тұжырымдалған және жарияланған физикалық құбылыстардың қайтымдылығы туралы теоремасына әкелді.

Бұл теорема былай дейді:

Қандай да бір физикалық құбылыстың бар екендігі туралы біле отырып, біз кері әсердің бар болуы мен шамасын болжай аламыз.

Белгілі бір кристалдар сығылған немесе созылған кезде электр кернеуі пайда болатын пьезоэлектрлік эффектке өз теоремасын қолдана отырып, Липпман кристалға электр өрісі әсер етсе, онда оның өлшемдері өзгереді деген болжам жасады.

Пьер Кюри мен оның ағасы Жак эксперимент жүргізіп, Липпманның болжамын растады.

Қазір кері пьезоэлектрлік эффект тікелей әсермен қатар технологияда кеңінен қолданылады.

Сұйықтықтардың өткізгіштігі[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Липпман сұйықтықтардың кедергісін өлшеудің ыңғайлы әдісін жасады және электролиттер арқылы электр тогының өтуіне қатысты екі маңызды фактіні атап өтті: оң зарядталған су теріс электродпен жанасқанда, сутегінің артық мөлшерінен тұрады, ол сыртқы электродпен ериді, тек электрлік қозу күші жеткілікті мәнге жетеді; сол сияқты теріс зарядталған суда оң электродтың айналасында артық оттегі бар. Ол «омның» эксперименттік анықтамасын және кедергіні абсолюттік бірлікте өлшеудің жаңа әдістерін көрсетті. Ол бірінші болып электр зарядының сақталу принципінің салдарларын бөліп көрсетті және оларды теориялық электротехника мәселелерін қарастыруда қолданды.

Түсті фотосурет[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Липпман интерференция құбылысына негізделген түрлі-түсті кескіндерді алу әдісін жасады. Липпман бұл әдісті 1891 жылы Франция ғылым академиясында енгізді және ол үшін 1908 жылы физика бойынша Нобель сыйлығын алды.

1888 жылы Липпман үйленді. 1921 жылы Канадаға сапарынан қайтып келе жатқан «La France» пароходында қайтыс болды.

Басқа жетістіктер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  • Гальваникалық элементтердің поляризациясы.
  • Электромагнитизм
  • Капиллярлық құбылыстар теориясы
  • Сейсмология :
    • Жер сілкінісі кезіндегі үдеуді тікелей өлшеуге арналған жаңа сейсмограф конструкциясы.
    • Жер сілкінісін ерте хабарлау және жер қыртысындағы серпімді толқындардың таралу жылдамдығын өлшеу үшін телеграфтық сигналдарды қолдану идеялары.
  • Астрономия — Липпман екі астрономиялық аспаптың дизайнын жасады:
    • Целостат — баяу айналатын айнасы бар оптикалық жүйе. Тәуліктік айналуды өтейді және осылайша аспан бөлігінің статикалық бейнесін береді.
    • Уранограф, оның көмегімен аспанның меридиандары бар фотосуреті алынады. Осының арқасында мұндай картада уақыт аралығын санау ыңғайлы.

Кейбір атақтары[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  • Липпман Франция ғылым академиясының мүшесі болды және 1912 жылы оның президенті болып сайланды.
  • Лондон корольдік қоғамының шетелдік мүшесі
  • Құрмет легионы орденінің командоры
  • Петербург Ғылым академиясының шетелдік корреспондент-мүшесі (1912; 1917 жылдан — Ресей ҒА)

Еңбектері[өңдеу | қайнарын өңдеу]

«Journal de physique», «Annales de chimie et de de physique» және «Comptes rendus de l'academie des Sciences» журналдарындағы көптеген мақалаларынан басқа, Липпман термодинамика бойынша өте танымал оқулықты («Cours de Thermodynamique professé la Sorbonne» (Париж, 1886 және 1888)). Францияда бұл оқулық стандарттардың біріне айналды.

Мағынасы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Липпманның фотосурет бойынша жұмысы қазіргі уақытта ол ұсынған процесті жүзеге асырудың техникалық күрделілігіне байланысты қолданылмайды. Сонымен қатар, бұл жұмыстар голографияны жасау кезінде дамыды. Көлемдік немесе үш өлшемді голограммалар деп аталатындарды жазу кезінде олар яғни Денисюк голограммалары, олар ұқсас тәсілді қолданады, бірақ Липпман әдісінен айырмашылығы, олар екі тәуелсіз толқынның (анықтама және сигнал) интерференциясын пайдаланады.

Ал Липпманның басқа нәтижелері қазіргі уақытта үлкен сұранысқа ие. Мысалы, микрофлюидтердің дамуына байланысты соңғы уақытта электрокапиллярлық және электродымқылдану құбылыстары көп назар аударды. Осы әсерлердің көмегімен сіз бетіндегі сұйықтықтың ең кішкентай тамшыларының қозғалысын басқара аласыз. Биотехникалық қолданбаларға және қазір жаппай шығарылатын сия бүріккіш принтерлерге қоса, бұл әсерлерді дисплейлерде (электрондық қағаз деп аталатын) және масштабтау линзаларында пайдалануға болады.[1]

Естелік[өңдеу | қайнарын өңдеу]

1979 жылы Халықаралық астрономиялық одақ Айдың арғы жағындағы кратерге Липпманның есімін берді.

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Әдебиет[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  • С. Н. Рожков, Н. А. Овсянникова. Стереоскопия в кино-, фото-, видеотехнике / В. И. Семичастная. — М.: «Парадиз», 2003. — С. 44—45. — 136 с. — 1000 экз. — ISBN 5-98547-003-2.

Сілтемелер[өңдеу | қайнарын өңдеу]