Грек-парсы соғыстары

Грек-парсы соғыстары картасы

Грек-парсы соғыстары (б.з.б. 500 – 449 ж.), Ахемен әулеті мен ежелгі грек қала-мемлекеттерінің (полистерінің) арасында болды. Соғыстың басталуына б.з.б. 500 жылы Кіші Азиядағы парсы үстемдігіне қарсы шыққан грек полистеріне Афина мен Эретрияның (Эвбей аралы) әскери кемелерінің көмек беруі себеп болды. 493 жылы қолбасшы Мардоний басқарған парсы армиясы көтерілісті басып, келесі жылы Геллеспонт арқылы Грекияны жаулап алуға аттанды (қ. Марафон шайқасы). 10 жыл үзілістің ішінде Афинада демократиялық топтардың көсемі Фемистокльдің бастамасымен үлкен флот құрылды. 480 жылы парсылардың жаңа жорығын Ксеркс патша басқарды. Спарта патшасы Леонид басқарған гректер қорғаған Фермопиль тау өткелін бұзып өткен парсы әскері Беотияны, Аттиканы талан-таражға түсіріп, Афинаны талқандады. Алайда сол жылы парсы флоты Саламин аралында ауыр жеңіліске ұшырады. 479 жылы Платеяның түбінде парсылардың жаяу әскерлері талқандалып, сол кезде парсы флоты Микале мүйісінде тағы да жеңіліске ұшырады. Бұл шайқастар іс жүзінде грек-парсы соғыстарының тағдырын шешті. Парсылар Грекия аумағынан кетуге мәжбүр болып, гректердің әскери қимылдарды Эгей т. мен Кіші Азия ауданына ауыстырылды. 5 ғасырдың 70-жылдары қолбасшы Кимон басқарған гректердің біріккен армиясы бірнеше жеңіске жетіп, Фракия жағалауын, Эгей теңізіндегі бірқатар аралдар мен Византийді басып алды. 469 жылы гректер Эвримедонт өзенінің сағасында парсыларды ауыр жеңіске ұшыратты. Әскери қимылдар бірде тоқтап, бірде қайтадан жалғасып, 449 жылға дейін созылды. Кипрдегі Саламин қаласының жанында гректер ірі жеңіліске жеткен соң Персиямен Каллий (афина өкілетті уәкілінің есімімен) бітімі жасалды. Бұл бітім бойынша Персия өздерінің Эгей теңізіндегі, Геллеспонт пен Боспордағы иеліктерінен айырылып, Кіші Азиядағы грек қала-мемлекеттерінің саяси тәуелсіздігін мойындады. Грек-парсы соғыстарындағы гректердің жеңісі Ахемен әулетінің әлсірей бастағанын көрсетті. Осы соғыстан кейін грек құлиеленушілік қоғамы гүлдену кезеңін бастан кешті. Соғыстар барысында Делосс одағын құрған Афинаның күшеюі басталды.