Лувр
Лувр (Louvre) — Париж қаласындағы сәулет ескерткіші, өнер мұражайы. Мұражай Париждің орталығында, Сенаның оң жағалауында, Риволи көшесінде, астананың 1-ші ауданында орналасқан. 2018 жылы Луврға келушілер саны 10 миллион адамнан асты, бұл рекордтық көрсеткіш. Алғаш француз патшаларының сарайы, кейіннен үздік өнер туындыларын сақтайтын мәдениет ордасы ретінде, ескі қамал орнына 13 — 14 ғасырларда тұрғызылған. 17 ғасырдың 2-жартысында Лувр патша сарайы болудан қалып, патшаның жеке көркемсурет коллекциясын сақтау ордасына айналды. 1791 ж. революция Конвент декреті негізінде Лувр өлттық көркемсурет мұражайы мәртебесін алып, 1793 ж. 8 қарашадан халыққа қызмет көрсете бастады. Мұражайдың негізін бұрынғы корольдік мұралар жинағы, сондай-ақ монастырлар мен шіркеулерден және бай әулеттерден жиналған, жалпы ұлттық мүддеге қызмет еткен коллекциялар құрады. Лувр экспонаттары Наполеон жаулап алған елдердің қымбат қазыналарымен, шетелден сатып алынған өнер туындыларымен, түрлі қайырымдылық шаралардан түскен бұйым, заттармен толықтырылды. 20 ғасырдың 90-жылдарындағы кескіндеме мен мүсіндеме каталогі бойынша Лувр қоры 30 мыңдай болған.
Лувр - Франциядағы Капетиндер әулетінен бастап бүгінгі күнге дейін өнер мен тарихи жәдігерлерді жинаудың бай тарихы бар ең көне мұражайлардың бірі.
Луврда барлық ерекше деп атауға болатын заттар жиналған. Оның жинақтары кең географиялық және уақытша кеңістіктерді қамтиды: Батыс Еуропадан Иранға дейін Грекия, Египет және Таяу Шығыс арқылы; ежелгі дәуірден 1848 жылға дейін. Соңғы кезеңдегі еуропалық өнер - 1848 жылдан бастап бүгінгі күнге дейін - Музей д'Орсей мен Жорж Помпиду орталығында, ал Азия өнері Гимет мұражайында қойылған. Африка, Америка және Океания өнері Quai Branly мұражайында қойылған.
Мұражайдың 2019 жылғы бюджеті 242,8 миллион еуроны құрады. Оның 149 млн еуросы өз қаражаты (оның 98 млн еуроға жуығы билет сатудан түскен) және 93,8 млн еуросы мемлекеттік субсидиялар.
Луврдың қақ ортасында 1190 жылы король Филипп Август тұрғызған құлып-бекініс – Луврдың Ұлы мұнарасы орналасқан. Қамалдың негізгі мақсаттарының бірі Викингтер дәуіріндегі басқыншылық пен рейдтердің дәстүрлі бағыттарының бірі болған Сена өзенінің төменгі ағысын бақылау болды. 1317 жылы тамплиерлердің мүлкі Мальта орденіне берілгеннен кейін корольдік қазына Луврға берілді. Карл V қамалды король резиденциясына айналдырады.
Луврдың ескірген Ұлы мұнарасы 1528 жылы Франциск I бұйрығымен жойылды, ал 1546 жылы бекіністің керемет король резиденциясына айналуы басталды. Бұл жұмыстарды Пьер Леско жүзеге асырды және Генрих II мен Карл IX тұсында жалғасын тапты. Ғимаратқа екі жаңа қанат бекітілді. 1594 жылы Генрих IV Луврды Кэтрин де Медичидің өтініші бойынша салынған Тюильи сарайымен байланыстыруды шешеді. Сарайдың шаршы ауласын сәулетшілер Лемерсье жасаған, содан кейін Людовик XIII және Людовик XIV кезінде Луи Лево сарайды төрт есеге арттырды. Сарайдың дизайны мен безендірілуін сол кезде Пуссин, Романелли және Лебрун сияқты суретшілер басқарды. 1667-1670 жж. Сәулетші Клод Перро Лувр алаңына қарайтын сарайдың шығыс қасбетіне Лувр колоннасын салды.
1682 жылы Людовик XIV Версалды жаңа король резиденциясы ретінде таңдағанда жұмыс күрт тоқтап қалды. 18 ғасырдан бастап Лувр ғимаратын мұражайға айналдыру туралы ұсыныстар көбейіп келеді. Жоба Людовик XV тұсында дүниеге келіп, француз революциясымен аяқталады.
Революциядан кейін Луврдағы жұмысты Наполеон I жалғастырды. Оның сәулетшілері Персиер мен Фонтен Риволи көшесінің бойындағы солтүстік қанаттың құрылысын бастады. Бұл қанат 1852 жылы Наполеон III кезінде салынып, Лувр аяқталды. 1871 жылы мамырда Париж коммунасын қоршау кезінде орын алған Тюильри өрті мен қирауынан кейін Лувр заманауи келбетке ие болды. 1989 жылы Наполеон ауласының ортасында шыны пирамида тұрғызылды (сәулетші Йо Мин Пей).
Корольдік коллекциялар шедеврлерін көрсету үшін Луврда мұражай құру идеясы француз төңкерісіне дейін де пайда болды. 1792 жылы мұражай ашу туралы шешім қабылданды, оның бірінші сақтаушысы болып Губерт Роберт тағайындалды, ол бірден болашақ көрмені дайындауға кірісті.
Мұражайдың есігі алғаш рет 1793 жылы 10 тамызда революциядан кейін халыққа ашылды. Бірінші империя тұсында ол Наполеон мұражайы деп аталды.
Лувр топтамаларында әртүрлі өркениеттердің, мәдениеттер мен дәуірлердің өнер жауһарлары бар. Мұражайда 300 000-ға жуық экспонат болса, соның 35 000-ы ғана залдарда қойылған. Көптеген экспонаттар қауіпсіздік мақсатында келушілерге қатарынан үш айдан артық көрсетілмейтіндіктен қоймада сақталады.
Лувр экспонаттары келесі топтамаларға бөлінеді:
- Ежелгі Шығыс
- Ислам өнері
- Өнер нысандары
- Ежелгі Египет
- Ежелгі Греция, Этрурия, Рим
- Мүсіндер
- Бейнелеу өнері
- Графикалық өнер
1911 жылы 22 тамызда Луврда сақталған Леонардо да Винчидің Мона Лизасы ұрланды. 1914 жылдың басында итальяндық ұры Винченцо Перуджа түпнұсқа Мона Лизаның сатылуын жариялады. Сатылым туралы хабарламаға жауап берген коллекционер бұл туралы полицияға хабарлаған. Көп ұзамай Леонардоның картинасын ұралаған адам оның мақсаты патриоттық екенін, Мона Лизаны Отанына, Италияға қайтарғысы келетінін айтты. Сосын жарты жыл бойы Джоконда Италияның мұражайларында көрсетілді, содан кейін ол арнайы қауіпсіздік шараларымен Луврға қайтарылды.
Мұражай 6 бөлімнен тұрады:
- Шығыс мәдениеті;
- Көне Мысыр жәдігерлері;
- Грек — рим жәдігерлері;
- Мүсіндеме;
- Кескіндеме және сурет;
- Қолданбалы безендіру өнері.
Луврда дүние жүзінде аса қомақты саналатын шығыс елдері жәдігерліктері жинақталған. Сондай-ақ француздың таңдаулы өнер қайраткерлерінің туындылары қойылған. Картиналар галереясы бай.
Луврда:
- “Нике Самофракийская” (б.з.б. 4 — 2 ғ. соңы)
- “Афродита Милосская” (б.з.б. 2 ғ.)
- Б. Микеланджелоның “Құлдар бейнесі” мүсіндері
- Леонардо да Винчидің “Жартастағы Мадонна”
- “Джоконда” туындылары
- С. Рафаэльдің “Б.Кастильоне портреті”
- Джоржоненің (Джорджо Барбарелли да Кастельфранко) “Қыстақтағы сауық”
- В.Тицианның “Биялай киген бозбала”
- П. Веронездің “Канедегі некелесу”
- Я. Ван Эйктің “Канцлер Роленнің Құдай-анасы”
- П. Рубенстің “Елена Фаурмент балаларымен” портреті
- Х. Рембрандттың “Вирсавия”, т.б. көптеген туындылары қойылған.
Лувр құрамына 1947 ж. Жә де Помның бастамасымен (галерея ретінде) ашылған Импрессионизм мұражайы мен Оранжерея (К. Моненің “Құмыралар” атты сериялы панносының тұрақты экспозициясы және көрме бөлмесі) кіреді.