Таяу Шығыс

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Дүние жүзі картасындағы Таяу шығыс
Дүние жүзі картасындағы Таяу шығыс
Таяу Шығыстың физикалық картасы
Таяу Шығыстың физикалық картасы

Таяу Шығыс (араб.: الشرق الاوسط‎, парсы: خاور نزدیک‎, ивр. המזרח הקרוב‎, арм. Մերձավոր Արևելք, түр. Yakın Doğu, әз. Yaxın Şərq, груз. ახლო აღმოსავლეთი, осет. Æввахс Хурыскæсæн) — Алдыңғы Азия және Солтүстік Африкада орналасқан аймақтың атауы. Атауды еуропалықтар өздеріне жақын жатқан шығыс аумақ болғандықтан осылай атаған.Негізгі халық: арабтар, парсылар, түріктер, күрдтер, еврейлер, армяндар, грузиндер және әзірбайжандар болып табылады. Халқының ауқымды бөлігінің діни наным сенімі — ислам, сондай-ақ бұл жерде индуизм мен христиандықта таралған. Таяу Шығыс арқылы Еуропа мен Африкадан Азияға бағытталған негізгі жол бар.

Таяу Шығыс мемлекеттері[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Халқы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Аймақтағы ең ірі этникалық топтар — арабтар, күрдтер, парсылар, түріктер, әзірбайжандар және армяндар.

Таяу Шығысты бұрыннан мекен етіп жатқан өзге этникалық топтарға: амазигтер, берберлер, арамейлер, ассириялықтар, балучи, копт, киприоттар, друздар, гиляктар, гректер, еврейлер, лазалар, луралар, мандейлер, марониттер, мазандерандар, Мхаллами, навар, понтикалық гректер, рум, самариялықтар, шабактар, талыши, таталар және зазалар жатады.

Диаспоралар: албандар, бенгалдар, британдықтар, босниялықтар, қытайлар, черкестер, Қырым татарлары, филиппиндер, француздар, үндістер, индонезиялықтар, итальяндықтар, малайлар, пәкістандықтар, пуштундар, пенджабтықтар, сығандар, түрікмендер.

Тілдер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Сөйлеушілер саны бойынша алты жетекші тіл — араб, парсы, түрік, күрд, иврит және грек тілдері. Араб және иврит тілдері афро-азиялық тілдер отбасын білдіреді. Парсы, күрд және грек тілдері үнді-еуропалық тілдер әулетіне жатады. Түрік тілі түркі тілдер отбасына жатады. Олардан басқа, Таяу Шығыста шамамен 20 тіл кең таралған.

  • Араб тілі — Таяу Шығыстағы ең көп таралған тіл. Семит тілдер тобына кіретін тағы бір тіл — арамей тілінде негізінен ассириялықтар мен мандейлер сөйлейді. Мысырда сива тілінде сөйлейтін оазистық берберлер бар.
  • Парсы тілі — Иранда және көрші елдердің кейбір шекаралас аудандарында қолданылады. Ол үнді-еуропалық тілдер отбасының үнді-иран бұтағына жатады. Аймақта қолданылатын басқа иран тілдеріне пушту, күрд диалектілері, семмани, луриш және т. б. кіреді.
  • Түрік тілінің таралуы негізінен Түркиямен шектеледі. Ол алтай тілдерінің түркі тілдері бұтағына жатады.
  • Иврит — Израильдің екі ресми тілінің бірі (екіншісі-араб). Израиль халқының 80%-дан астамы иврит тілінде сөйлесе, қалған 20%-ы араб тілін қолданады.
  • Грек тілі — Кипрдің екі ресми тілінің бірі және елдің негізгі тілі. ХХ ғасырға дейін ол Кіші Азияда және Мысырда кеңінен таралған еді.
  • Ағылшын тілі — Таяу Шығыс елдерінде екінші тіл ретінде кеңінен қолданылады. Сонымен қатар, кейбір Әмірліктердегі негізгі тіл болып табылады. Израильдегі ағылшынтілді елдерден (Ұлыбритания, АҚШ, Австралия) көшіп келген еврей иммигранттарының арасында да таралған.
  • Француз тілі — Ливанның мемлекеттік мекемелері мен БАҚ-да қолданылады, сонымен қатар Мысыр пен Сирияның кейбір бастауыш және орта мектептерінде оқытылады. Сонымен қатар, Франция еврейлерінің Израильге кеңінен көшіп келуіне байланысты, француз тілі — шамамен 200 000 Израиль азаматтарының ана тілі. Мысырдағы франко-мальта диаспорасы мальта тілінде сөйлейді.
  • Аймақта армян тілінде сөйлейтіндерді де кездестіруге болады. Грузин тілінде грузин диаспорасы сөйлейді.
  • КСРО-ның ыдырауынан кейін басталған эмиграцияға байланысты, Израиль халқының едәуір бөлігі орыс тілінде сөйлейді. Орыс тілі бүгінде Израильдің бейресми тіл.
  • Таяу Шығыстағы ең ірі румын тілді қауымдастық Израильде орналасқан, онда 1995 жылы халықтың 5% - ы румын тілінде сөйледі.
  • Бенгал, хинди және урду тілдерінде Пәкістан, Бангладеш және Үндістаннан келген көптеген иммигранттар сөйлейді.

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  1. [http://www.perspektivy.info/oykumena/vostok/chto_takoje_blizhnij_vostok_2009-09-30.htm.
  2. Кейбір қайнарларға сүйене отырсақ, Иранның батысы ғана Таяу Шығысқа жатқызылады.
  3. 2004 жылды Кипрдің Еуроодаққа кіру салдарынан, кейбір дереккөздерде Кипрді Таяу Шығысқа жатқызбайды
  4. Таяу Шығысқа Турцияның Азиялық бөлігі ғана кіреді.