Маймыл шешек

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Маймыл шешек

Гранд-Геде ауданы, Бондуа қаласы, Либерияда 4 жасар қызда маймыл шешегінің бөртпесі
АХЖ-10

B04

АХЖ-9

059.01

Бұл үлгіні: көру • талқылау • өңдеу

Маймыл шешек (ағылш. Mpox, бұрынғы Monkeypox[1]) — дене қызуының көтерілуімен, жалпы уланумен және экзантеманың пайда болуымен сипатталатын жануарлар мен адамдардың жұқпалы ауруы.[2]

Маймыл шешегінің қоздырғышы — поксвирустар тұқымдасының mpox вирусы (бұрынғы аты - маймыл шешек) генетикалық тұрғыдан адамның шешек ауруының қоздырғышы — вариола вирусына жақын.[3][4]

Этиологиясы

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Қоздырғышы — бұл поксвирустар тұқымдасына жататын вирус. Алғаш рет 1958 жылы ауру маймылдардан оқшауланған.[5] Құрылымы мен қасиеттері адамның шешек вирусына ұқсас. Зерттеулер көрсеткендей, маймыл шешек вирусы вакцина мен сиыр шешек вирустарына қарағанда антигендік жағынан вариола вирусына көбірек ұқсас. Тауық эмбриондарының қабығында жақсы өсіп, көбейеді.[2][6]

Эпидемиологиясы

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Инфекцияның берілуі, ең алдымен, ұзаққа созылған жеке қарым-қатынас кезінде ауа тамшылары арқылы жүреді, бұл аурудың жіті жағдайымен ауыратын адамның отбасы мүшелерін инфекцияның ең үлкен қаупіне ұшыратады. Берілу егу арқылы немесе плацента арқылы да болуы мүмкін (туа біткен маймыл шешек).[7]

Инфекция көзі - маймылдар, бірақ инфекция адамнан жұғатын жағдайлар болды.[8] Істер негізінен Еуропада байқалады, бірақ Солтүстік Америкада, Африкада және Аустралияда да кездеседі. Бұл ауру негізінен 16 жасқа толмаған науқастарда диагноз қойылады.[9][6]

Маймыл шешек адам ауруы ретінде алғаш рет 1970 жылы Конго Демократиялық Республикасында (бұрынғы Заир Республикасы) Экватер провинциясының Басанкусу қаласында анықталған.[10] КДР/Заирде 1981 және 1986 жылдар аралығындағы ДДҰ қадағалауы 338 расталған жағдайды және 33 өлімді тіркеді (жағдайдағы өлім көрсеткіші 9,8%). 1996–1997 жылдары ДРК/Заирде адам арасындағы екінші індет анықталды. 1991 және 1999 жылдар аралығында КДР/Заирде 511 жағдай тіркелді. Конго бассейнінің ауру тобы КДР-де эндемиялық болып қала береді және өлім-жітім деңгейі жоғары.[11]

Басқа MPXV генетикалық класы Батыс Африкада кездеседі. Өлім деңгейі 1%-дан аз. 2022 жылы Еуропада маймыл шешек індеті басталғанға дейін вирустың адамнан адамға жұғуы тіркелмеген.[11][12] 2003 жылы АҚШ-тың Орта Батысында, Батыс Африкада шалғын иттер иелерінің арасында маймыл шешегінің алғашқы өршуі Африкадан тыс жерлерде болды. Ауруды 71 адам жұқтырғаны, олардың ешқайсысы қайтыс болғаны хабарланды.[13]

Маймыл шешек дәстүрлі түрде тропикалық орман экологиясымен шектелген. Бұл үлгі 2005 жылы бұзылды, Судан (қазіргі Оңтүстік Судан) өлім-жітімсіз 49 жағдай туралы хабарлады.[14] Генетикалық талдау вирустың Суданда емес, КДР-дан әкелінгенін көрсетеді.[15]

Маймыл шешегінің тағы да көптеген жағдайлары Орталық және Батыс Африкада, атап айтқанда Конго Демократиялық Республикасында тіркелді, 2011 және 2014 жылдар аралығында жылына 2000 ауру белгілі болды. Жиналған деректер көбінесе толық емес және анекдот болып табылады, бұл уақыт өте келе маймыл ауруы жағдайларының санын нақты бағалауды қиындатады. Дегенмен, 2018 жылдан бастап маймыл ауруы туралы хабарланған жағдайлардың саны артып, географиялық таралуы кеңейді деген болжам бар.[11]

2010 жылы эпидемиологтар тобы талдау жүргізді және (мысал ретінде Конгоны пайдалана отырып) шешек ауруына қарсы вакцинацияны тоқтатқаннан кейін уақыт өте Африкада маймыл ауруының көбею үлгісін анықтады. Деректерді экстраполяциялай отырып, зерттеушілер Африка елдерінде аурудың таралуын шектеу үшін алдын алу шаралары қажет деген қорытындыға келді, өйткені (егер шаралар қабылданбаса) әлем алдағы онжылдықтарда маймыл шешек індетімен немесе індетімен бетпе-бет келеді.[16]

АҚШ-тағы індет (2003)

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Гамбиялық хомяк егеуқұйрығы

2003 жылдың мамыр айында Висконсин штатының Милуоки маңындағы жергілікті базардан сатып алынған шалғын иті тістегеннен кейін кішкентай бала безгегі мен бөртпе белгілерімен ауырып қалды.[17] 2003 жылдың 20 маусымына дейін маймыл шешегінің барлығы 71 жағдайы тіркелді. Барлық жағдайлар 2003 жылдың сәуір айында Техастағы экзотикалық үй жануарларының дистрибьюторы Аккрадан, Ганадан әкелінген гамбия хомяктарына қатысты. Өлім болған жоқ.[18] Аурудың адамдарда маймыл ауруы екенін растау үшін электронды микроскопия және серологиялық зерттеулер қолданылды.[19]

Маймыл шешегімен ауыратын адамдар әдетте безгегінің, бас ауруының, бұлшықет ауырсынуының, қалтыраудың және терлеудің продромальды белгілерін сезінеді. Жұқтырған адамдардың шамамен үштен бірінде өнімсіз жөтел болды. Бұл продромальды фаза 1—10 күннен кейін папулярлы бөртпенің дамуымен жалғасты, ол әдетте везикулярлық, пустууляция, кіндік және қыртыстың пайда болу кезеңдерінен өтеді. Кейбір адамдарда ерте жаралар жараланған. Бөртпелердің таралуы және зақымдануы бас, магистраль және аяқ-қолдарда пайда болды; көптеген адамдарда алақандарда, табандарда және аяқтарда бастапқы және байланысты зақымданулар болды. Кейбір адамдарда бөртпе жалпыланған. Бөртпе пайда болғаннан кейін адамдар әдетте әртүрлі кезеңдерде бөртпелерді сезінеді. Барлық құрбандар кейінірек маймыл шешек вирусын жұқтырған дала иттерімен тікелей немесе жақын байланыста болғанын хабарлады.[20]

Дереккөздер

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
  1. ↑ World Health Organization (WHO) (28 November 2022). WHO recommends new name for monkeypox disease. Пресс-релиз.
  2. ↑ a b Оспа обезьян на infectology.ru. Басты дереккөзінен мұрағатталған 23 қараша 2010. Тексерілді, 25 шілде 2010.
  3. ↑ About Mpox (en) // CDC. — 2022.
  4. ↑ Mpox (formerly Monkeypox) (en) // NIAID. — 2022.
  5. ↑ Monkeypox  (ағыл.) (2015 жыл 11 мамыр).
  6. ↑ a b Возианова Ж. И. Инфекционные и паразитарные болезни — Здоров'я. — 2002 Т. 3. — Б. 787—790. — ISBN 5-311-01296.
  7. ↑ Оспа обезьян Мұрағатталған 22 мамырдың 2022 жылы. // ВОЗ.
  8. ↑ Оспа обезьян передается от человека к человеку (17 маусым 2011). Басты дереккөзінен мұрағатталған 21 желтоқсан 2023. Тексерілді, 21 желтоқсан 2023.
  9. ↑ Новая биологическая угроза США — оспа обезьян. Басты дереккөзінен мұрағатталған 4 мамыр 2010. Тексерілді, 25 шілде 2010.
  10. ↑ "A human infection caused by monkeypox virus in Basankusu Territory, Democratic Republic of the Congo". Bulletin of the World Health Organization 46 (5): 593–597. 1972. PMC 2480792. PMID 4340218. 
  11. ↑ a b c "Emergence of Monkeypox as the Most Important Orthopoxvirus Infection in Humans". Frontiers in Public Health 6: 241. September 2018. doi:10.3389/fpubh.2018.00241. PMC 6131633. PMID 30234087. 
  12. ↑ Monkeypox (17 мамыр 2022).
  13. ↑ What You Should Know About Monkeypox. Fact Sheet. Centers for Disease Control and Prevention (12 маусым 2003).
  14. ↑ "Discovery of monkeypox in Sudan". The New England Journal of Medicine 355 (9): 962–963. August 2006. doi:10.1056/NEJMc060792. PMID 16943415. 
  15. ↑ "Phylogenetic and ecologic perspectives of a monkeypox outbreak, southern Sudan, 2005". Emerging Infectious Diseases 19 (2): 237–245. February 2013. doi:10.3201/eid1902.121220. PMC 3559062. PMID 23347770. 
  16. ↑ Rimoin Major increase in human monkeypox incidence 30 years after smallpox vaccination campaigns cease in the Democratic Republic of Congo (en). — Vol. 107. — P. 16262–16267. — doi:10.1073/pnas.1005769107 — PMID 20805472.
  17. ↑ Anderson M. G., Frenkel L. D., Homann S., and Guffey J. (2003), A case of severe monkeypox virus disease in an American child: emerging infections and changing professional values; The Pediatric Infectious Disease Journal;22(12): 1093—1096; discussion 1096—1098.
  18. ↑ Medscape Monkeypox Review.
  19. ↑ Monkeypox in the United States | Monkeypox | Poxvirus | CDC  (ағыл.) (19 November 2021).
  20. ↑ CDC, Morbidity and Mortality Weekly Report. Atlanta, Georgia. (MMWR) July 11, 2003. (52) 27; 642—646.
«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Маймыл_шешек&oldid=3375237» бетінен алынған