Маймыл шешек

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Маймыл шешек

Гранд-Геде ауданы, Бондуа қаласы, Либерияда 4 жасар қызда маймыл шешегінің бөртпесі
АХЖ-10

B04

АХЖ-9

059.01

Бұл үлгіні: көру • талқылау • өңдеу

Маймыл шешек (ағылш. Mpox, бұрынғы Monkeypox[1]) — дене қызуының көтерілуімен, жалпы уланумен және экзантеманың пайда болуымен сипатталатын жануарлар мен адамдардың жұқпалы ауруы.[2]

Маймыл шешегінің қоздырғышы — поксвирустар тұқымдасының mpox вирусы (бұрынғы аты - маймыл шешек) генетикалық тұрғыдан адамның шешек ауруының қоздырғышы — вариола вирусына жақын.[3][4]

Этиологиясы

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Қоздырғышы — бұл поксвирустар тұқымдасына жататын вирус. Алғаш рет 1958 жылы ауру маймылдардан оқшауланған.[5] Құрылымы мен қасиеттері адамның шешек вирусына ұқсас. Зерттеулер көрсеткендей, маймыл шешек вирусы вакцина мен сиыр шешек вирустарына қарағанда антигендік жағынан вариола вирусына көбірек ұқсас. Тауық эмбриондарының қабығында жақсы өсіп, көбейеді.[2][6]

Эпидемиологиясы

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Инфекцияның берілуі, ең алдымен, ұзаққа созылған жеке қарым-қатынас кезінде ауа тамшылары арқылы жүреді, бұл аурудың жіті жағдайымен ауыратын адамның отбасы мүшелерін инфекцияның ең үлкен қаупіне ұшыратады. Берілу егу арқылы немесе плацента арқылы да болуы мүмкін (туа біткен маймыл шешек).[7]

Инфекция көзі - маймылдар, бірақ инфекция адамнан жұғатын жағдайлар болды.[8] Істер негізінен Еуропада байқалады, бірақ Солтүстік Америкада, Африкада және Аустралияда да кездеседі. Бұл ауру негізінен 16 жасқа толмаған науқастарда диагноз қойылады.[9][6]

Маймыл шешек адам ауруы ретінде алғаш рет 1970 жылы Конго Демократиялық Республикасында (бұрынғы Заир Республикасы) Экватер провинциясының Басанкусу қаласында анықталған.[10] КДР/Заирде 1981 және 1986 жылдар аралығындағы ДДҰ қадағалауы 338 расталған жағдайды және 33 өлімді тіркеді (жағдайдағы өлім көрсеткіші 9,8%). 1996–1997 жылдары ДРК/Заирде адам арасындағы екінші індет анықталды. 1991 және 1999 жылдар аралығында КДР/Заирде 511 жағдай тіркелді. Конго бассейнінің ауру тобы КДР-де эндемиялық болып қала береді және өлім-жітім деңгейі жоғары.[11]

Басқа MPXV генетикалық класы Батыс Африкада кездеседі. Өлім деңгейі 1%-дан аз. 2022 жылы Еуропада маймыл шешек індеті басталғанға дейін вирустың адамнан адамға жұғуы тіркелмеген.[11][12] 2003 жылы АҚШ-тың Орта Батысында, Батыс Африкада шалғын иттер иелерінің арасында маймыл шешегінің алғашқы өршуі Африкадан тыс жерлерде болды. Ауруды 71 адам жұқтырғаны, олардың ешқайсысы қайтыс болғаны хабарланды.[13]

Маймыл шешек дәстүрлі түрде тропикалық орман экологиясымен шектелген. Бұл үлгі 2005 жылы бұзылды, Судан (қазіргі Оңтүстік Судан) өлім-жітімсіз 49 жағдай туралы хабарлады.[14] Генетикалық талдау вирустың Суданда емес, КДР-дан әкелінгенін көрсетеді.[15]

Маймыл шешегінің тағы да көптеген жағдайлары Орталық және Батыс Африкада, атап айтқанда Конго Демократиялық Республикасында тіркелді, 2011 және 2014 жылдар аралығында жылына 2000 ауру белгілі болды. Жиналған деректер көбінесе толық емес және анекдот болып табылады, бұл уақыт өте келе маймыл ауруы жағдайларының санын нақты бағалауды қиындатады. Дегенмен, 2018 жылдан бастап маймыл ауруы туралы хабарланған жағдайлардың саны артып, географиялық таралуы кеңейді деген болжам бар.[11]

2010 жылы эпидемиологтар тобы талдау жүргізді және (мысал ретінде Конгоны пайдалана отырып) шешек ауруына қарсы вакцинацияны тоқтатқаннан кейін уақыт өте Африкада маймыл ауруының көбею үлгісін анықтады. Деректерді экстраполяциялай отырып, зерттеушілер Африка елдерінде аурудың таралуын шектеу үшін алдын алу шаралары қажет деген қорытындыға келді, өйткені (егер шаралар қабылданбаса) әлем алдағы онжылдықтарда маймыл шешек індетімен немесе індетімен бетпе-бет келеді.[16]

АҚШ-тағы індет (2003)

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Гамбиялық хомяк егеуқұйрығы

2003 жылдың мамыр айында Висконсин штатының Милуоки маңындағы жергілікті базардан сатып алынған шалғын иті тістегеннен кейін кішкентай бала безгегі мен бөртпе белгілерімен ауырып қалды.[17] 2003 жылдың 20 маусымына дейін маймыл шешегінің барлығы 71 жағдайы тіркелді. Барлық жағдайлар 2003 жылдың сәуір айында Техастағы экзотикалық үй жануарларының дистрибьюторы Аккрадан, Ганадан әкелінген гамбия хомяктарына қатысты. Өлім болған жоқ.[18] Аурудың адамдарда маймыл ауруы екенін растау үшін электронды микроскопия және серологиялық зерттеулер қолданылды.[19]

Маймыл шешегімен ауыратын адамдар әдетте безгегінің, бас ауруының, бұлшықет ауырсынуының, қалтыраудың және терлеудің продромальды белгілерін сезінеді. Жұқтырған адамдардың шамамен үштен бірінде өнімсіз жөтел болды. Бұл продромальды фаза 1—10 күннен кейін папулярлы бөртпенің дамуымен жалғасты, ол әдетте везикулярлық, пустууляция, кіндік және қыртыстың пайда болу кезеңдерінен өтеді. Кейбір адамдарда ерте жаралар жараланған. Бөртпелердің таралуы және зақымдануы бас, магистраль және аяқ-қолдарда пайда болды; көптеген адамдарда алақандарда, табандарда және аяқтарда бастапқы және байланысты зақымданулар болды. Кейбір адамдарда бөртпе жалпыланған. Бөртпе пайда болғаннан кейін адамдар әдетте әртүрлі кезеңдерде бөртпелерді сезінеді. Барлық құрбандар кейінірек маймыл шешек вирусын жұқтырған дала иттерімен тікелей немесе жақын байланыста болғанын хабарлады.[20]

Нигериядағы індет (2017–2019)

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Маймыл шешегінің Нигерияның оңтүстік-шығысында және оңтүстігінде таралғаны хабарланады.[21] Кейбір штаттар мен Нигерия федералды үкіметі аусылдың таралуын тоқтатудың, сондай-ақ ауруды емдеудің жолын іздеуде. Ауру Аква-Ибом, Абиа, Байэлсу, Бенуэ, Кросс-Ривер, Дельта, Эдо, Экити, Энугу, Имо, Лагос, Насарава, Ойо, Плато, Риверс мен федералды астана территориясына тарады.[22][23] Ауру 2017 жылдың қыркүйегінде басталып, 2019 жылдың мамырында бірнеше штатта жалғасты.[24][25]

Ұлыбританиядағы індет (2018)

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

2018 жылдың қыркүйегінде Ұлыбританияда маймыл шешегінің алғашқы жағдайы тіркелді. Нигериялық азамат Ұлыбританияға барар алдында Нигерияда маймыл ауруын жұқтырған деген болжам бар.[26] Қоғамдық денсаулық сақтау Англияның мәліметінше, ер адам Корнуоллдағы әскери-теңіз базасында болған және кейінірек Royal Free госпиталінің жұқпалы аурулар бөліміне ауыстырылған. Бұл адам маймыл шешегімен ауырғалы бері онымен қарым-қатынаста болған адамдар анықталды.[27] Екінші жағдай Блэкпулда расталды, ал келесі жағдай Блэкпулдағы іске қатысқан медициналық қызметкерге қатысты.[28] Төртінші жағдай 2019 жылдың 3 желтоқсанында Англияның оңтүстік-батысындағы бір адамда маймыл шешек диагнозы қойылған кезде орын алды. Оларда Ұлыбританияға Нигериядан келген.[29]

Сингапурдағы жағдай (2019)

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

2019 жылдың 8 мамырында Нигериядан келген 38 жастағы ер адам елдегі маймыл шешегінің алғашқы жағдайы расталғаннан кейін Сингапурдағы Ұлттық жұқпалы аурулар орталығының оқшаулау бөліміне жатқызылды. Нәтижесінде 22 адам карантинге жабылды.[30] Жағдай Нигериядағы індетпен байланысты болуы мүмкін.[24]

2021 жыл

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

2021 жылдың 24 мамырында Ұлыбританияда қоғамдық денсаулық сақтау Уэльс бір үй шаруашылығында маймыл шешегінің үш жағдайын анықтады. Бұл жағдайлар туралы денсаулық сақтау министрі Мэтт Хэнкок депутаттар алдында сөз сөйлеген кезде хабарлады. Нөлдік науқас адам 24 мамырда Нигериядан келгеннен кейін анықталды. Екінші жағдай 2 маусымда, үшінші оқиға 24 маусымда тіркелді.[31][32]

2021 жылдың 16 шілдесінде АҚШ-ында Нигерия сапарынан оралған американдыққа маймыл шешек диагнозы қойылды. Дереу ауруханаға жатқызылды.[33]

2022 жылғы эпидемия

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

2022 жылдың мамыр айында әлемнің көптеген елдерінде маймыл шешегінің жаңа жағдайлары анықталды.[34]

2022 жылдың 23 шілдесінде Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының басшысы Тедрос Адханом Гебрейюс денсаулыққа байланысты төтенше жағдай жариялады. Қазіргі уақытта аурудың 16 мың жағдайы анықталды,[35] АҚШ екі баланың жұқтырғанын хабарлады.[36]

2022 жылдың 29 шілдесінде Бразилияда маймыл шешегінен алғашқы адам өлімі тіркелді.[37]

2022 жылдың 31 шілдесінде Үндістанда маймыл ауруынан алғашқы өлім тіркелді, БАӘ-ден оралған жиырма екі жастағы ер адам қайтыс болды.[38]

2022 жылдың 28 шілдесіндегі жағдай бойынша, Our World in DATA порталының деректер базасына сәйкес, әлемде 21 099 ауру жұқтырған адам анықталды.[39]

2023—2024 жылдары

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

2023 жылдың қыркүйегіне қарай Конго Демократиялық Республикасында Clade Ib инфекцияларынан туындаған маймыл шешегімен ауыру жағдайларының өсуі байқалды,[40] олардың бірнешеуі Оңтүстік Киву провинциясындағы кеншілер қаласы Камитугада анықталды.[41] Бүкіл елде індет 2024 жылдың қаңтарында тіркелді.[42]

2024 жылдың 14 тамызында ДДҰ Африкада тараған мутацияланған Clade 1b штаммының жаңа толқынына байланысты денсаулық сақтау саласындағы төтенше жағдайды қайта жариялады.[43]

2024 жылдың 15 тамызында Швецияда аурудың алғашқы жағдайы анықталды. Ауруды жұқтырған науқас Африкадан келген.[44]

15 тамызда академик Александр Гунцбург Ресейде маймылға қарсы вакцина жасау бойынша зерттеулер аяқталғанын хабарлады. Әрі қарайғы жұмыстарды, атап айтқанда, клиникаға дейінгі тестілеуді қаржыландыру қажет.[45]

Дереккөздер

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
  1. ↑ World Health Organization (WHO) (28 November 2022). WHO recommends new name for monkeypox disease. Пресс-релиз.
  2. ↑ a b Оспа обезьян на infectology.ru. Басты дереккөзінен мұрағатталған 23 қараша 2010. Тексерілді, 25 шілде 2010.
  3. ↑ About Mpox (en) // CDC. — 2022.
  4. ↑ Mpox (formerly Monkeypox) (en) // NIAID. — 2022.
  5. ↑ Monkeypox  (ағыл.) (2015 жыл 11 мамыр).
  6. ↑ a b Возианова Ж. И. Инфекционные и паразитарные болезни — Здоров'я. — 2002 Т. 3. — Б. 787—790. — ISBN 5-311-01296.
  7. ↑ Оспа обезьян Мұрағатталған 22 мамырдың 2022 жылы. // ВОЗ.
  8. ↑ Оспа обезьян передается от человека к человеку (17 маусым 2011). Басты дереккөзінен мұрағатталған 21 желтоқсан 2023. Тексерілді, 21 желтоқсан 2023.
  9. ↑ Новая биологическая угроза США — оспа обезьян. Басты дереккөзінен мұрағатталған 4 мамыр 2010. Тексерілді, 25 шілде 2010.
  10. ↑ "A human infection caused by monkeypox virus in Basankusu Territory, Democratic Republic of the Congo". Bulletin of the World Health Organization 46 (5): 593–597. 1972. PMC 2480792. PMID 4340218. 
  11. ↑ a b c "Emergence of Monkeypox as the Most Important Orthopoxvirus Infection in Humans". Frontiers in Public Health 6: 241. September 2018. doi:10.3389/fpubh.2018.00241. PMC 6131633. PMID 30234087. 
  12. ↑ Monkeypox (17 мамыр 2022).
  13. ↑ What You Should Know About Monkeypox. Fact Sheet. Centers for Disease Control and Prevention (12 маусым 2003).
  14. ↑ "Discovery of monkeypox in Sudan". The New England Journal of Medicine 355 (9): 962–963. August 2006. doi:10.1056/NEJMc060792. PMID 16943415. 
  15. ↑ "Phylogenetic and ecologic perspectives of a monkeypox outbreak, southern Sudan, 2005". Emerging Infectious Diseases 19 (2): 237–245. February 2013. doi:10.3201/eid1902.121220. PMC 3559062. PMID 23347770. 
  16. ↑ Rimoin Major increase in human monkeypox incidence 30 years after smallpox vaccination campaigns cease in the Democratic Republic of Congo (en). — Vol. 107. — P. 16262–16267. — doi:10.1073/pnas.1005769107 — PMID 20805472.
  17. ↑ Anderson M. G., Frenkel L. D., Homann S., and Guffey J. (2003), A case of severe monkeypox virus disease in an American child: emerging infections and changing professional values; The Pediatric Infectious Disease Journal;22(12): 1093—1096; discussion 1096—1098.
  18. ↑ Medscape Monkeypox Review.
  19. ↑ Monkeypox in the United States | Monkeypox | Poxvirus | CDC  (ағыл.) (19 November 2021).
  20. ↑ CDC, Morbidity and Mortality Weekly Report. Atlanta, Georgia. (MMWR) July 11, 2003. (52) 27; 642—646.
  21. ↑ Monkeypox in Nigeria – Watch – Level 1, Practice Usual Precautions – Travel Health Notices | Travelers' Health | CDC.
  22. ↑ Monkeypox – Nigeria. WHO (21 желтоқсан 2017).
  23. ↑ Monkeypox – Nigeria. WHO (5 қазан 2018).
  24. ↑ a b Monkeypox – Singapore. WHO (16 мамыр 2019).
  25. ↑ * Adesola Yinka-Ogunleye, Olusola Aruna, Mahmood Dalhat, Dimie Ogoina, Andrea McCollum, Yahyah Disu, Ibrahim Mamadu, Afolabi Akinpelu, Adama Ahmad, Joel Burga, Adolphe Ndoreraho, Edouard Nkunzimana, Lamin Manneh, Amina Mohammed, Olawunmi Adeoye, Daniel Tom-Aba, Bernard Silenou, Oladipupo Ipadeola, Muhammad Saleh, Ayodele Adeyemo, Ifeoma Nwadiutor, Neni Aworabhi, Patience Uke, Doris John, Paul Wakama, Mary Reynolds, Matthew R Mauldin, Jeffrey Doty, Kimberly Wilkins, Joy Musa, Asheena Khalakdina, Adebayo Adedeji, Nwando Mba, Olubunmi Ojo, Gerard Krause, Chikwe Ihekweazu, Anna Mandra, Whitni Davidson, Victoria Olson, Yu Li, Kay Radford, Hui Zhao, Michael Townsend, Jillybeth Burgado, Panayampalli S. Satheshkumar Outbreak of human monkeypox in Nigeria in 2017–18: a clinical and epidemiological report. — 2019. — Т. 19. — б. 872–879. — ISSN 1473-3099. — doi:10.1016/s1473-3099(19)30294-4
  26. ↑ First ever case of monkeypox recorded in the UK  (ағыл.), The Guardian (8 September 2018). Тексерілді 20 мамырдың 2022.
  27. ↑ Monkeypox case in England  (ағыл.), gov.uk (8 September 2018). Тексерілді 20 мамырдың 2022.
  28. ↑ Gayle, Damien Medic becomes third person infected with monkeypox in England. The Guardian (26 қыркүйек 2018).
  29. ↑ Monkeypox case confirmed in England  (ағыл.). Public Health England (4 December 2019).
  30. ↑ News Scan for May 09, 2019, Singapore sees first monkeypox case – in Nigerian national  (ағыл.). Center for Infectious Disease Research and Policy, University of Minnesota.
  31. ↑ Communicable disease threats report, Week 26, 27 June – 3 July 2021 (2 шілде 2021).
  32. ↑ Monkeypox 'outbreak' in north Wales as two treated for rare viral infection. ITV (10 шілде 2021).
  33. ↑ Levenson, Michael. Monkeypox Case Is Discovered in Texas  (ағыл.), The New York Times (16 July 2021). Тексерілді 22 желтоқсанның 2023.
  34. ↑ От черной до обезьяньей. Чем опасна вышедшая за пределы Африки оспа  (орыс.) (19 мая 2022).
  35. ↑ Ксения Аскерова. ВОЗ объявила вспышку оспы обезьян чрезвычайной ситуацией в сфере здравоохранения (23 шілде 2022). Тексерілді 23 шілденің 2022.
  36. ↑ В США выявили случаи заражения детей оспой обезьян  (орыс.) (22 июля 2022).
  37. ↑ https://russian.rt.com/world/news/1031351-braziliya-ospa-obezyan. — Russian.rt.com, 2022.
  38. ↑ https://russian.rt.com/world/news/1031856-indiya-smert-ospa-obezyan. — Russian.rt.com, 2022.
  39. ↑ Edouard Mathieu, Fiona Spooner, Saloni Dattani, Hannah Ritchie and Max Roser Monkeypox  (ағыл.). Our World in Data, Monkeypox (1 августа 2022 года).
  40. ↑ Newey, Sarah Mutated strain of mpox with 'pandemic potential' found in DRC mining town. The Daily Telegraph (16 сәуір 2024).
  41. ↑ Newey, Sarah Mutated strain of mpox with 'pandemic potential' found in DRC mining town. The Daily Telegraph (16 сәуір 2024).
  42. ↑ Scott, Dylan A deadly new outbreak is testing Africa's ambitious public health efforts. Vox (24 қаңтар 2024).
  43. ↑ ВОЗ второй раз за два года объявила оспу обезьян «чрезвычайной ситуацией международного значения»  (орыс.).
  44. ↑ Швеция стала первой неафриканской страной, где выявили оспу обезьян (15 тамыз 2024).
  45. ↑ Гинцбург рассказал о разработке в России вакцины против оспы обезьян (15 тамыз 2024).

Сыртқы сілтемелер

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
 Осы үлгіні қарау 
  Сөздіктер және энциклопедиялар
Нормативті бақылау
LNB: 000320167
«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Маймыл_шешек&oldid=3387396» бетінен алынған