Пруссия
| Пруссия нем. Preußen (Пройссэн) прусс. Prūsija (Пруусия) | |||||||||
| |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
| Ұраны нем. «Gott mit uns» прусс. «Nobiscum deus» «Құдай бізбен бірге» | |||||||||
| Әнұраны «Пруссия әні» нем. Preußenlied Корольдік әнұраны «Армысың Жеңімпаздың тәжінде» | |||||||||
 1925 жылы Пруссия Егемен Мемлекеті | |||||||||
| Астанасы | Көнигсберг (1525–1701)
Берлин (1701–1806) Көнигсберг (1806) Берлин (1806–1947) | ||||||||
| Тіл(дер)і | Неміс тілі, Пруссак тілі | ||||||||
| Діні | Пруссия Патшалығының 1880 жылдағы діни статистикасы
• Қосылған Шіркеу (Лютеранды мен Кальвинисттік) – 64.64% | ||||||||
| Ақша бірлігі | Рейхсталер (1750-ге дейін) Пруссиялық таллер (1750–1857) | ||||||||
| Халқы | 10,349,000 (1816) 24,689,000 (1871) | ||||||||
| Басқару формасы | Феодалды монархия (1525–1701) Абсолютті монархия (1701–1848) | ||||||||
| Дюк | |||||||||
| - 1525–1568 | Альберт I | ||||||||
| - 1688–1701 | Фредерик I | ||||||||
| Патша | |||||||||
| - 1701–1713 | Фредерик I | ||||||||
| - 1888–1918 | Вильгельм II | ||||||||
| Министр-Президент | |||||||||
| - 1918 | Фридрих Эберт | ||||||||
| - 1933–1945 | Херманн Гөриң | ||||||||
.svg){kind=small}
.svg)
Пруссия (нем. Preußen (Пройссэн); прус. Prūsija (Пруусия)) — алғашында Солтүстік Еуропа жазығында орналасқан, 1525 жылдан бастап Тевтон орденінің секуляризацияланған Пруссия аумағы бөлігінде негізі қаланған неміс мемлекеті.
Пруссия 1871 жылы басқа неміс мемлекеттерін біріктіру арқасында Германия империясын құрды.
Тарихы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Пайда болуы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Ол неміс феодалдарының Орталық Шығыс, Оңтүстік-Шығыс Европадағы соғыс экепансиясы нәтижесінде пайда болған мемлекет, Германиядағы реакция мен милитаризм тірегі.
Бранденбург курфюрлігі (герман феодалдарының славян тайпаларына қарсы XII ғасырда бастаған агрессиясы барысында құрылған) мен Тевтон ордені XIII ғасырда; прусс (Пруссия атауы осыдан шыққан) тайпаларына қарсы қырғын соғыс және XIV ғасырда славян жерлерін басып алу нәтижесінде негізі қаланған негізінде ұйымдасты. 1618 жылы Пруссия герцогтығы Бранденбургке қосылып, біріккен Бранденбург-прусс мемлекеті пайда болды.
Пруссия Корольдігі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
XVII ғасырдың аяғында Бранденбург-прусс мемлекеті Пруссия корольдігіне айналды.
Пруссия жетіжылдық соғысқа қатысып, II Фридрихтің стратегиялық шеберлігі мен жауларының өзара келіспеушіліктері арқасында өз тәуелсіздігін сақтап, нығая түсті.
XVIII ғасырдың соңғы ширегінде Пруссия Ресей және Аустриямен бірге Польша жерін бөлісуте қатысты. Бірінші (1772), екінші (1793), үшінші бөліс (1795) нәтижесінде Познаньды, Польшаның орталық аудандарын (Варшаваны қоса), Гданьскіні, Торунь және тағы басқа территорияларды қосып алды. XVIII ғасырдың аяғында Пруссия территориясының көлемі 300 мың км²-ден асты.
1815 жылғы Вена конгресі нәтижесінде Пруссия Рейнландты алды, Наполеондық соғыстар кезінде Польшаның көп бөлігі Варшава герцогтігіне (Францияға вассал поляк мемлекеті) кетіп қалғанымен, конгрес нәтижесінде Пруссия Познаньді қайтарды.
Пруссия билеп-төстеушілері Берлиндегі көтеріліс пен Познаньдағы азаттық қозғалысын жаныштады, Германияда революциялық- демократиялық күштерді талқандады. 1849 жылы прусс юнкерлері Саксониядағы, Франкфруттегі, Пфальцтегі және Бадендегі революцияны талқандауда шешуші рөл атқарды. 1862 жылдан бастап Бисмарк басқарған Пруссия үкіметі бүкіл Германияда Пруссия үстемдігін орнату саясатын жүргізді. 1864 жылы Пруссия Аустриямен бірге Данияға қарсы, ал 1866 жылы Аустрияға және онымен одақтас ұсақ неміс мемлекеттеріне қарсы соғысты, Ганновер, Курфгессен, Нассау, Шлезвиг-Гольштейн, Франкфурт территорияларын бағындырды. 1870–1871 жылдары Франциямен соғысып(Франк-прусс соғысы), одан Эльзас, Шығыс Лотарингияны басып алды.
1871 жылы Германия біріккен соң Пруссия патшалығы Герман империясының құрамында болды, оны Герман империясының кайзері басқарды.
1919 жылғы Германиядағы революцияның нәтижесінде Веймар Республикасы құрылып, Пруссия оның құрамында "Пруссия Егемен Мемлекеті" деген атпен болды.
1933 жылы қаңтарда Германияда фашисттік диктатура орнатылғаннан кейін, Пруссия мемлекет аппараты «Үшінші империя» аппараттарына қосылып, Пруссия фашистендірілді. Екінші дүниежүзілік соғыста нацистік Германия талқандалғаннан кейін, Германияда құрылған Бақылау кеңесі 1947 жылы Пруссия мемлекетін жою жөнінде заң қабылдады.[1]
Пруссия әскерлері
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Пруссияда ежелден милитаристік жүйе орнаған болатын. Пруссия армиясы Пруссия герцогтігі тұсында да күшейе бастаған еді. Пруссия әскерлері өзінің өркендеу шыңына II Фридрих реформалары тұсында жетті. II Фридрих реформасы нәтижесінде Пруссия армиясы қайта жасақталды, әскери тәртіп күшейтілді, армия мобильді болды. [2]Алайда, 1806 жылы Пруссия армиясының Йена-Ауерштэдт шайқасында жеңілгені реформалардың тағы да қажет екенін білдірді. Көптеген реформалардың нәтижесінде Пруссия армиясы XIX ғасырда әлемнің ең мықты армияларының бірі болды.