Тұрғысын (өзен)
| Тұрғысын | |
|---|---|
| Сипаттамасы | |
| Ұзындығы | ? |
| Су алабы | Солтүстік Мұзды мұхит |
| Өзендердің су алабы |
Бұқтырма/Ертіс/Обь/Кар теңізі |
| Су ағысы | |
| Бастауы | Бұқтырма |
| • Координаттары | 49°46′27″ с. е. 84°02′36″ ш. б. / 49.77417° с. е. 84.04333° ш. б. (G) (O) (Я) |
| Сағасы | |
| Орналасуы | |
| Ел |  Қазақстан
|
| Аймақ | Шығыс Қазақстан облысы |
Тұрғысын – Қазақстанның Шығыс Қазақстан облысы Алтай ауданындағы өзеншік. Тұрғысын мен Парыгино ауылдарының арасында Ертіс өзенінің оң саласы – Бұқтырма өзеніне сол жағынан құяды.
Өзен атауының шығу тегі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Өзен атауы моңғолдан шыққан және жылдам өзен дегенді білдіреді (моңғ. Түргэн ус)[1].
ХVІІІ ғасырдың ортасынан бастап Алтай зауытарының басыбайлы шаруалары Тұрғысынға қарай қаша бастады. Дәл осы жерде ескі сенушілер әйгілі Ақсуды іздеді.
Тұрғысын СЭС[өңдеу | қайнарын өңдеу]
1902 жылы мұнда патша үкіметінің бұйрығымен әрекет еткен француз инженерлері Тұрғысын СЭС салған. Бірақ көктемгі тасқындардың бірінде су шайып, бөгетті бұзды.
1932 жылы кеңес мамандары Тұрғысындағы электр станциясының құрылысын қайтадан бастады. 1936 жылдың бірінші күнінде Тұрғысын СЭС алғашқы тогын берді. Тұрғысын СЭС жұмысы 1957 жылы 15 шілдеде Бұқтырма СЭС және Ертіс өзенінің бойында Өскемендегі СЭС каскады салынғанға дейін жүргізілді.
2013 жылы Қазақстан билігі Кутиха ауылының жанынан ескі станциядан 400 м биіктікте су электр станциясын қалпына келтіру туралы шешім қабылдады.Арнайы құрылған «Тұрғысын-1» ЖШС ресейлік және қытайлық мамандардың қатысуымен қуаты 29,4 МВт болатын шағын су электр станциясының жобалық құжаттамасын жасады. Орталық диспетчерлік пункті негізделетін және құм-қиыршықтас карьері болатын Парыгино ауылында уатып-сұрыптау кешені, ал тікелей құрылыс алаңына - бетон зауыты мен вахталық қалашық орнатылады. Парыгино теміржол тұйығы Өскемен-Алтай жолынды салынды және 10 км жоғарывольтты электр беру желісі өзен бойымен СЭС дейін созылды. Нысанның жалпы құны 12,5 миллиардтан астам теңгені ($33 млн) құрады. Үш гидроагрегатты орнату жоспарланып отыр. Олардың екеуі - қуаты 11,5 МВт, үшіншісі - 1,9 МВт, қыс айларында минималды су ағынымен басталуға арналған (секундына 10-12 текше метр). Жоба 2018 жылдың соңында аяқталады[2].
Алайда, шағын су электр станциясының іске қосылу мерзімдері 2018 және 2019 жылдары құрылыс шұңқырын 8 рет басып қалған су тасқыны салдарынан шамамен бір жылға шегерілді. 2018 жылғы көктемгі су тасқыны 3 айға созылды, бұл архив деректері бойынша соңғы 56 жылда бірінші рет болды [3].
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Ғ. Қ. Қоңқашбаев Қазақ географиялық атаулардың сөздігі — Алматы: Қазақ КСР Ғылым академиясы, 1963.
- ↑ Тұрғысын СЭС құрылыс уақыты су тасқыны салдарынан бүлінді Мұрағатталған 24 сәуірдің 2019 жылы.
- ↑ Шығыс Қазақстан облысы Тұрғысын СЭС су басу жағдайына түсініктеме берді Мұрағатталған 22 мамырдың 2019 жылы.