Халықтың тәрбиелік дәстүрлері

Бала тәрбиесіне, жалпы адам тәрбиесіне терең мән беріп, оның сәтті қағидалары мен ережелерін жасағандардың бірі - қазақ халқы. Оның тәрбие-тәсілдері мен тәжірибелері өте көп. Халықтың ғасырлар бойы жасаған зор еңбектерін жазып шығу үлкен еңбек, қыруар жұмыс. Оның бәрін қамти алмасақ та, сол жұмыстың бір тамшысы ретінде ұлттың тәрбие ісіндегі сәбилік кезден - ес біліп, ер жеткенге дейінгі салт-дәстүр, әдет-ғұрып үлгілері мен өнегелері баланың өсу жолымен беріліп отыр.
Құрсақ тойы(дәстүр). Жас келіншектің екі қабат болғаны белгілі болса, оның абысындары мен қайынсіңлілері сол үйге оңаша құрсақ тойын жасатып, аман-сау босануына тілек білдіреді. Қазақ ғұрпы бойынша бала біткен келіншекті «күмәнді», «аяғы ауыр», «ішінде көжесі бар» деп тұспалдап айтады.
Қазанжарыс - әйел босанар сәтте басқа әйелдер қазанға жеңіл-желпі тамақ істеп, оны босанатын әйелден бұрын пісірмек болып жарысады. Халық ұғымы бойынша туатын бала «қазан жарысқа қатысып» одан бұрын өмірге келуге тырысады деп түсінген.
Сүйінші. «Сүйінші келініңіз келеді деп, Әдеппен қол қусырып сәлем береді деп» ( «Наурызбай-Қаншайым») жырынан"). Қуанышты хабар жеткізуші адам "Сүйінші, сүйінші!" деп келеді. Мұндайда қуанышты үй иесі "қалағаныңды ал" дейді. Немесе оған риза болатындай сыйлық ұсынады. Бұл шын қуанудың, ризалықтың белгісі. Сүйінші сұраудың да, оның сүйіншісін алудың ешқандай ерсілігі жоқ.
Шілдехана. «Сәрсенбай зор қуанышты болып, шілдеханаға қанша қыз-бозбала жиып... баланың есімін Жамал қойып еді» (М.Дулатов). «Аманжол Атекем ауылына шілделікке кеткен» (С.Көбеев). Кей жерлерде шілделік деп атайды. Жаңа туған нәрестенің құрметіне жасалатаын ойын-сауық, жиын, той. Мұнда «балаңыздың бауы берік болсын» дегендей құтты болсын айтылады, жастар жиналып ,ән салып, домбыра тартып, өлең, жыр айтады.
'Шашу" - қуаныш айғағы ретінде жасалатын салтанатты көп күткен жолаушы келгенде, құда келгенде, тағы сол сияқты зор жақсылық, қуанышты күндерде әйелдер құрт-кәмпиттен, күміс тиыннан шашу шашады. Шашылған шашуды тойға қатысушылар теріп алып, ырым қылып, балаларына апарып береді. Шашуды әйелдер ғана шашады.
'Тымаққа салу". Ел арасында "шала туып тымаұұа салып өсірген екен" деген сөздер жиі естіледі. Халықта әдетте шала туған сәбиді осылай өсіретін ғұрып бар. Оның себебі шала туған сәби ұстауға, бесікке салуға келмейді, тымақ жылы, әрі бөлеуге ыңғайлы болады. Және сәбидің неше күні кем болса, сонша күн керегенің әр басына ілініп қойылатындықтан күн кереге басы арқылы есептеледі. Мысалы: қырық күн кем болса керегенің қырқыншы басынан рәсімі жасала бастайды.
'Тұмар" Бала ауырғанда молдаларға дұға жаздырып оны үшбұрыштап матаға не теріге тігіп баланың мойнына тағып қояды. Бұл пәле-жаладан, тіл-көзден, ауру-сырқаудан сақтайды деген діни ұғымнан туған. Тұмардың түрлері көп, оны кейде жас төлдерге, ауырған малға да тағады.
'Тұлым". Баланың кішкентай кезінде шашын өсірмей екі шекесіне екі шоқ шаш қояды. Мұны тұлым деп атайды.
'Бата". Ақ тілеудің белгісі- бата. Ол кез келген жерде айтыла бермейтін қасиетті рухани ұғым. Мұның бірнеше түрлері бар. 1. "Сырым батыр жас кезінде батасын алайын..." деп Бөкен биге барыпты. Бұл ерлік, өнер, өмір жолына ұзақ сапарға аттанар алдында әдейі барып тілейтін бата. Мұндай баталар талапты, халықты сүйген, ер-азаматтарға ғана берілген. 2."Дастарқаның мол болсын, Абыройың зор болсын"("Ақ бата") Батаның екінші түрі дастрақанға ризашылықпен беріледі. Дұрыс мүшелі қонақасы берілмесе шешен, өткір тілді адамдар бата арасына сол үйдің сараңдығын да қосып айтып жіберетіндер болған. 3."бақ берсін, бас берсін, өміріңе ұзақ жас берсін". Үлкен кісілер немесе кез келген адам біреудің қайырымдылығы мен жақсылығы, ізгі қызметі үшін де бата береді.
'Базарлық" - алыс сапарға, саяхатқа, сауда жолына шыққан адамдар жерлестеріне, көрші-көлеңдеріне, сыйлас адамдарына, жас балаларға ірілі-ұсақты сыйлықтар әкеледі. Оны базарлық деп атайды. Бұл жақсы көрудің сыйластықтың белгісі және ескерткіш ретінде қабылданады.

Сыртқы сілтемелер

• http://magister.kz/referat/show/2817/49/1(қолжетпейтін сілтеме)