Шірік-Рабат мәдениеті

Шірік-Рабат мәдениеті -Арал теңізі шығысында қоныстанған сақ тайпаларының мәдениеті (б.з.б. 5-2 ғасыр). Хорезм археологиялық-этнографиялық экспедицияның жұмыстарының барысында 1940 - 1950 жылдары С.П. Толстов, Л.М. Левина, Б.И. Вайнберг зерттеді. Ескерткіштері Қызылорда облысы Қармақшы ауданы Қызылқұм өлкелерінде, Сырдың ескі анғарларының бірі - Жаңадария алқабында шоғырланған. Шірік Рабат, Бәбіш-Молда, Баланды, Қабылқала, Сеңгірқала, т.б. қалалары, 200-ге жуық күшейтілмеген қоныстары, бұдан басқа зираттары мен ірі жерлеу кешендері, суармалы егіншілікті де жақсы меңгерген тұрғындары Жаңадария мен оның уақытша ағыстарының бойларында оазистік жүйемен қоныстанған. Ирригацияға неғұрлым ыңғайлы алкап жеке оазисті құрайды. Мұнда кала немесе кішігірім қоныс, кейде бекініс орналасқан. Мысалы,Баланды оазисінің ауданы 150 - 200 га болса, Бәбіш-молла қаласының оазисінікі 10 мың га. Жосалыдан оңтүстікке-батысқа карай 180 км жердегі Шірік Рабат қаласы - ең көрнекті ескерткіш. Жаңадарияның жағасындағы биіктігі 15 м төбе үстінің аумағы 600х850 метр жерін алып жатыр. Жалпақтығы 40 м, тереңдігі 4 м ормен қоршалған. Мұндағы үлкен бекіністің ауданы 40 га, екі қатар бекініс жүйесімен күшейтілген. Қаланың орта тұсында ауданы 12 га кіші бекініс бар. Бұлардан басқа бір үлкен кесене, 6 үлкен топырақ обалар және басқа да жерлеу құрылыстары анықталды. Шірік-Рабат мәдениетінің б.з.б. 2 ғасырға қарай даму желісі тоқтаған. Ғалымдардың пікірі бойынша, бұған ең алдымен Сырдария сағасының гидрографиялық жүйесінің кілт өзгеруі, яғни өзен арнасының ауысуы тікелей себеп болған. Шірік-Рабат мәдениеті халқын тарихтағы "дай" ("дах") тайпалары деп санауға негіз бар. Б.з.б. 2 ғасырдан бастап Сырдың суы Аралға Жаңадарияның солтүстік пен шығыска таман жатқан Ескі Қуаңдария арналарымен ақканы белгілі. Осы кезде Жаңадария алқаптары түгелдей босап қалған.

Дереккөздер

Ортаққорда бұған қатысты медиа санаты бар: Chirik-Rabat