Қалмақ-ноғай қатынастары

Қалмақ-ноғай қатынастары - 17 ғасырда Үлкен Ноғай ордасының күйреуіне алып келген соғыстар. Ноғайлар мен қалмақтар арасындағы алғашқы әскери қақтығыстар 1607 жылы көктемде Жем өзенінің бойында басталды.1610 жылдан бастап Арал теңізінің маңайы тұрақты қақтығыс орнына айналды. 1613-19 жылы 2 рет ноғайларға күйрете соққы берген қалмақтар олардың әлсіз екеніне көздері жетті. Барлаушылар 1618 жылы Солтүстік Каспий жағалауларында ешкім мекендемейтін бос жер бар екендігін анықтады. Ноғайлар қарсылық көрсету үшін Ресеймен және Бұхар хандығымен одақтасуға тырысты. Бірақ бұл әрекеттері нәтижесіз аяқталды. Ноғайлар арасында бірлік болмады. Шейх-Мамайдың ұрпақтары (алты ұлы) қалмақтардың одақтасы болып шықты. Ноғайлар Еділге қарай шегіне бастады. Босаған жерлерге (қазіргі Батыс Қазақстан аумағы) қалмақтар жаппай көшіп келе бастады. Жайық пен Жем аралығына толық орнығып алған олар 1628 жылы Үлкен Ноғай Ордасына күйрете соққы берді. Қанай бидің қалмақтармен келісімге келуге тырысуы еш нәтиже бермеді. 1632 жылы Еділ жағасына қалмақ билеушісінің ордасы тігілгеннен кейін, 1633-34 жылы ноғайлар Еділден Солтүстік Кавказ бен Қырымға жаппай көшті. Тек қалмақтарға бағынышты кейбір рулар ғана қалып қойды. Үлкен Ноғай Ордасы толық күйреп, халқы Қара таудың жағалауына қоныс аударды. Үлкен Ноғай Ордасының күйреуімен түркі халықтарының тұтастығы бұзылды. Қазақ хандығының батысында оның жаңа жауы ретінде Қалмақ хандығы пайда болды. Бұл кезең туралы қазақ халқында «Ел айрылған» деген күй сақталып қалған.