Қатысушы:Қалдыбай Әсел/зертхана

Тетис (мұхит)

Тетис (грек Құдайы-Тефида есімінің немісше түрі - гр. Τηθύς, Тетис ) — мезозой дәуіріндегі Гондвана мен Лавразия континенттерінің арасында болған ежелгі мұхит . Бұл мұхиттың реликтері қазіргі Жерорта теңізі, Қара және Каспий теңіздері  болып саналады.

Сұрақ тарихы

Жүйелі табылған қазба қалдықтары теңіз жануарларының Альпі және Карпат Еуропадағы Гималай Азиядағы ежелгі уақыттан бері библиялық әңгіме Ұлы Топан суда түсіндіріледі. Геологияның дамуы мұндай түсініктемеге күмән тудыратын теңіз қалдықтарын анықтауға мүмкіндік береді. 1893 жылы австриялық геолог Эдуард Сюсс өзінің «Лик Земли» атты еңбегінде бұл жерде ежелгі мұхит бар деген болжам жасап, оны грек Құдайы Тефиданың құрметіне-Тетис деп атағанын айтады Дегенмен, геосинклиналдар теория1970 жылдарға дейін, плиталар тектоникасының теориясы құрылғанға дейін, Тетис-мұхит емес, сына сүйене отырып, тек геосинклиналь деп саналды. Сондықтан, ұзақ уақыт бойы Тетис географияда «су қоймалары жүйесі» деп аталды. Сармат теңізі немесе Понти теңізі терминдері де қолданылды.

Тетис Пангеяны екі континентке бөлді - Лавразия және Гондвана

Заманауи көзқарастар

Тетис ежелгі Гондвана мен Лавразия континенттерін , сондай-ақ олардың туындыларын бөліп тұратын, шамамен миллиард жыл (850-ден 5 млн жыл) өмір сүрді. Осы уақыт ішінде континенттердің өзгерістері байқалғандықтан, Тетис өзінің конфигурациясын үнемі өзгертіп отырды. Ескі дүниенің кең экваторлық мұхитынан ол қазір Тынық мұхитының батыс шығанағына, одан кейін Атлант-Үнді арнасына, бірнеше теңіздер бөліктеріне айналды. Осыған байланысты бірнеше Тетис мұхиты туралы айтсақ:

• Прототетика ( кембрийге дейінгі). Ғалымдардың пікірінше, Прототетис 850 миллион жыл бұрын Родинияның бөлінуі нәтижесінде пайда болған, Ескі дүниенің экваторлық аймағында орналасқан және ені 6-10 мың км болатын.
• Палеотис 320-260 миллион ( палеозой ): Альпіден Цинлинге дейін. Палео-Тетистің батыс бөлігі Рейкум деп аталды. Палеозойдың соңында, Пангея пайда болғаннан кейін, Палеотетис Тынық мұхитының мұхит-шығағы болды.
• 200-66,5 миллион жыл бұрын Мезотетис (мезозой): батыста Кариб бассейнінен шығыста Тибетке дейін.
• Неотетис (Паратетис) 66-13 миллион жыл бұрын ( кайнозой ). Гондвананың бөлінуінен кейін Африка (Арабиямен бірге) және Үндістан солтүстікке қарай жылжи бастады, Тетисті Үнді-Атлант теңізінің көлеміне дейін қысады. 50 миллион жыл бұрын Үндістан Еуразияға еніп, қазіргі орнын иеленді. Еуразиямен және Афро-Араб континентімен ( Испания және Оман аймағында) жабық. Материктердің жақындасуы солтүстік бөлігін Тетис- Паратетистен (теңіз «Парижден» дейін) бөліп тұрған Альпі-Гималай тау кешенінің ( Пиреней, Альпі, Карпат, Кавказ, Загрос, Гиндукуш, Памир, Гималай ) көтерілуіне себеп болды. Алтай»).
• Сармат теңізі ( Паннон теңізінен Арал теңізіне дейін) 13–10 млн жыл бұрын Қырым және Кавказ аралдарымен. Сармат теңізі дүниежүзілік мұхиттардан оқшаулануымен және үдемелі тұщылануымен сипатталады. Шамамен 10 миллион жыл бұрын Сармат теңізі Босфор аймағындағы мұхиттармен байланысын қалпына келтірді. Бұл кезең Солтүстік Кавказ арнасымен жалғасатын Қара және Каспий теңізі болатын Меотикалық теңіз деп аталды. 6 миллион жыл бұрын Қара және Каспий теңіздері бөлініп кетті. Теңіздердің ыдырауы ішінара Кавказдың көтерілуімен, ішінара Жерорта теңізі деңгейінің төмендеуімен байланысты. Осыдан 5-4 миллион жыл бұрын Қара теңіз деңгейі қайтадан көтеріліп, Каспиймен қайтадан қосылып, Апшерон теңізіне құйылып, Қара теңізді, Каспийді, Аралды жауып, Түркіменстан мен Қазақстан территорияларын су басқан Ақшағыл теңізіне қосылды. төменгі Еділ бойы. Негізінде Сармат теңізі бұдан 500-300 мың жыл бұрын болған. жыл бұрын .