Қырғызстандағы көлік жүйесі
Қырғызстандағы көлік жүйесі — Қырғызстанда көліктің барлық негізгі түрлері бар: әуе, теміржол, автомобиль, құбыр. Таулы жердің темір жол құрылысына кедергі келтіретін ерекшеліктері республика ішінде жүк және жолаушылар тасымалының негізгі бөлігін жүзеге асыратын автомобиль көлігінің жетекші рөлін анықтады.[1]
Теміржол көлігі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қырғызстандағы темір жолдар аса маңызды емес, өйткені олар жалпы жүк айналымының 3 пайызын ғана құрайды, негізінен автомобиль көлігі пайдаланылады. Қырғызстан темір жолының кейбір ерекшеліктері: біріншіден, бұл бұрынғы кеңестік республика аумағында электрлендірілген учаскелер жоқ, барлық қозғалыс дизельдік тартқышпен қамтамасыз етіледі. Екіншіден, темір жол желісі біртұтас емес, Қазақстан мен Өзбекстан желілеріне шығатын бірнеше бөлек учаскелерден тұрады.[2]
Қырғызстан темір жолы жылына 7 миллион тоннадан астам жүк тасымалдайды. 2018 жылғы жағдай бойынша Қырғыз Республикасының негізгі темір жолдарының жалпы ұзындығы 424,6 км құрады, темір жолдардың ұзындығы 1 000 км2-ге 2,1 км-ге тең, бұл ТМД-дағы ең төмен көрсеткіш болып табылады. Жолдың ені 1 520 мм ресейлік стандартқа ие. "Кыргыз Темир Жолу" ұлттық компаниясы мемлекеттік кәсіпорны басты жолдарға, 220 км станциялық жолдарға, 66,4 км кірме жолдарға қызмет көрсетеді.[3]
Жолаушылар пойыздары тек солтүстікте жүреді. Онда Бішкектен Қазақстанға дейін тармақ өтеді. Елдің басқа аудандарында темір жолдар жоқ, елде ішкі теміржол байланысы қолданылмайды.[4]
Автомобиль көлігі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Қырғызстанның аумағы таулы болғандықтан жүк және жолаушылар тасымалының жүзеге асуында шешуші рөл автомобиль көлігіне тиесілі. Республикада алғашқы автомобиль 1912 жылы пайда болды. Автомобиль өнеркәсібінің қалыптасуы 1920 жылдары болды. 1991 жылдан кейін республика экономикасындағы құрылымдық қайта құрулар көлік жүйесін жаппай жекешелендіруді тудырды, автомобиль көлігі кәсіпорындарының 80%-дан астамы акционерлік қоғамдарға айналды.
1995 жылы Қырғызстан тәуелсіздігін жариялағаннан кейін жол желісін дамытудың стратегиялық бағыты қабылданды, яғни, оны Орталық Азия мен Таяу Шығыс елдерін байланыстыратын транзиттік буынға айналдыру. 2000 жылы республикада автомобиль жолдарының желісі 34 мың км-ден астам болса, оның 19,0 мың км-і мемлекет бақылауындағы жалпы пайдаланудағы автомобиль жолдары.
Республиканың автомобиль жолдары желісін, ең алдымен халықаралық жолдарды дамыту бойынша инвестициялық жобалар жүзеге асырылуда. Техникалық көрсеткіштерін әлемдік стандарттарға жеткізу мақсатында Бішкек-Ош тас жолын қайта жаңғырту жұмыстары сәтті жүргізілуде. Жоба Азия даму банкінің несиесі есебінен жүзеге асырылуда. Бішкек-Нарын-Торугарт, Ош-Еркечтам автожолдары бойында, кейіннен Қытай мен Пәкістанға шығу арқылы пайдалану стандарттарын одан әрі жетілдіру қарастырылуда.[5]
Қазіргі уақытта республикалық жүк автопаркінде 115 мыңға жуық жүк көлігі және 34 мыңға жуық тіркемелер мен жартылай тіркемелер бар және негізінен Еуро-2, Еуро-3 және Еуро-4 экологиялық класындағы көліктерден тұрады.
Қырғыз Республикасындағы негізгі бәсекеге қабілетті көлік дәліздері:
- Еуропа – Шығыс Азия (Бішкек – Нарын – Торугарт тас жолы бойымен (ұзындығы – 539 км) – Еуропаны Қытаймен және Шығыс Азиямен байланыстырады. Маршрут Ресей Федерациясының шекарасынан Қазақстан Республикасы мен Қырғыз Республикасы арқылы Қытайға дейін өтеді;
- Жерорта теңізі – Шығыс Азия (Ош – Сарыташ – Еркештам тас жолының бойымен (ұзындығы – 258 км) – Кавказ бен Жерорта теңізін Шығыс Азиямен байланыстырады. Бағыт Әзірбайжан Республикасы, Қазақстан Республикасы, Түркіменстан, Өзбекстан, Тәжікстан Республикасы, Қырғыз Республикасы және Қытай Республикасы арқылы өтеді;
- Ресей Федерациясы – Таяу Шығыс және Оңтүстік Азия (Ош – Сарыташ – Қарамық тас жолы арқылы) – Ресей Федерациясын Парсы шығанағымен байланыстырады. Маршрут Қазақстан Республикасы, Қырғыз Республикасы, Өзбекстан Республикасы, Тәжікстан Республикасы, Ауғанстан Ислам Республикасы және Түркіменстан арқылы өтеді;
- Шығыс Азия – Таяу Шығыс және Оңтүстік Азия (Еркештам – Сарыташ – Қарамық тас жолы арқылы) – Орталық Азия арқылы Шығыс Азияны Арабия теңізімен байланыстырады. Жол Қытай, Қырғыз Республикасы, Тәжікстан Республикасы және Ауғанстан Ислам Республикасы арқылы өтеді.[6]
Әуе көлігі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]«Қырғызстан» авиакомпаниясы» АҚ заңды тұлға болып табылады, акцияларының 100%-ы Қырғыз Республикасының Үкіметі жанындағы Мемлекеттік мүлікті басқару қоры атынан мемлекетке тиесілі. «Қырғызстан» әуе компаниясы» ААҚ жалғыз мемлекеттік әуе тасымалдаушысы болып табылады
Қазіргі уақытта «Манас» халықаралық әуежайы» ААҚ құрылымына 11 жұмыс істейтін әуежай кіреді, оның ішінде 4 халықаралық және 7 ішкі әуежай. «Манас» халықаралық әуежайы» ААҚ акцияларының 79,1%-ы Қырғыз Республикасының Үкіметі жанындағы Мемлекеттік мүлікті басқару қоры атынан мемлекетке тиесілі. Акционерлердің қатарына жарғылық капиталының 8,5% үлесі бар Қырғыз Республикасының Әлеуметтік қоры, сондай-ақ басқа да заңды және жеке тұлғалар кіреді. «Манас» халықаралық әуежайы» ААҚ құрылымына кіретін, рентабельді емес тіркелген әуежайларға техникалық қызмет көрсету «Манас» халықаралық әуежайы» ААҚ қаражаты есебінен жүзеге асырылады.
Бүгінгі таңда 17 авиакомпания тіркелген, оның ішінде 5 авиакомпания халықаралық және ішкі әуе желілері бойынша тұрақты жолаушылар тасымалын жүзеге асырады: "Қырғызстан", "Авиа Траффик Компани", "Эйр Бішкек", "Эйр Манас", "Скай Бішкек".[7]
Су көлігі
[өңдеу | қайнарын өңдеу].jpg)
Қырғызстандағы су секторы мардымсыз. Қырғыз Республикасында жүктерді ішкі су көлігімен тасымалдау Ыстықкөл көлі бойынша жүзеге асырылады. Көлдегі навигацияның басталуы 1926 жылы алғашқы моторлы кемелер жасалып, суға жіберілген кезден басталады. Бұған дейін көлде бір моторлы және екі желкенді қайық жүрді.
Қазіргі таңда Ыстықкөл кеме қатынасы мекемесінің кемелерінің жалпы жүк көтергіштігі шамамен 50 мың тоннаны құрайды. Мұнай және мұнай өнімдері, астық, тыңайтқыш, ағаш, құрылыс материалдары және т.б. тасымалданады. Тасымалдаудың негізгі бағыттары Балықшыдан (Рыбачье) - Қарақолға және кері қарай. Бұл қалаларда көлдегі ең үлкен механикаландырылған порттар бар.[1]
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ a b География транспорта Кыргызской Республики География Кыргызстана https://www.freepapers.ru/15/geografiya-transporta-kyrgyzskoj-respubliki-geografiya/200188.1209407.list1.html
- ↑ Железные дороги Киргизии. Что нового из тяги после распада СССР https://zen.yandex.ru/media/id/5e105a473d008800afe26d51/jeleznye-dorogi-kirgizii-chto-novogo-iz-tiagi-posle-raspada-sssr-61d6a80db99ca2775f7d3ed7
- ↑ КОНКУРЕНТОСПОСОБНОСТЬ ЛОГИСТИКИ И ТРАНСПОРТА В КЫРГЫЗСКОЙ РЕСПУБЛИКЕ https://unece.org/fileadmin/DAM/trans/main/wp24/Logistics_and_Transport_Competitiveness_in_Kyrgyzstan_2019_RU.pdf
- ↑ Железные дороги Киргизии https://www.votpusk.ru/story/article.asp?ID=13263
- ↑ Транспорт http://www.welcome.kg/ru/economics/facilities/redfg/ Мұрағатталған 30 маусымның 2022 жылы.
- ↑ Автомобильный транспорт в Кыргызской Республике http://www.consultant.ru/document/cons_doc_LAW_179433/9a6271fb80c98be4526178d2c89c0d0385a92682/
- ↑ Воздушный транспорт http://www.traceca-org.org/ru/strany/kyrgyzstan/vozdushnyi-transport/