Әнуар паша

Исмаил Енвер
22 қараша 1881 - 4 тамыз 1922
Ismail Енвер
Nickname	Енвер Паша
Place of birth	Ыстанбұл
Place of death	Чеген, Тәжікстан
Allegiance	Османлы империясы
Rank	Генерал, Соғыс министрі
Unit	Үшінші армия
Battles/wars	Италиян-түрік соғысы, Балқан соғыстары, Сарыкамыш шайқасы
Other work	Төңкерісші

Енвер Паша (22 қараша 1881, Ыстанбұл - 4 тамыз 1922, Тәжікстан), Османлы империясының соңғы жылдарында түрік әскер және саясат адамы. Бірлік және азаттық қоғамының негізін қалаушысы және оның жетекшілерінің бірі, 1913 жылы Babıali Baskını деп аталған төңкеріс қоғамының билік басына келтірілді, 1914 жылы өз бастамасымен Алманиямен әскери одаққа Османлы дәулетінің Бірінші Дүниежүзілік соғысына кіруіне себепші болды, соғыс жылдарында «Соғыс министрі және бас қолбасшының өкілі» лауазымында әскери саясатты жүзеге асырды. Дүниежүзілік соғысының жеңіліспен аяқталуы себебінен 1918 жылы шетелге қашқаннан кейін, Алмания және Ресейде толық сипаты бүгінге дейін белгісіз болып отырған кейбір күрестерге қатысып, кеңес үкіметінің қолдауынан айырылған соң Азия түріктерін бас көтеруге түрткі салу мақсатымен кеткен Түркістанда бір шайқас кезінде қаза тапты. 1914 жылы падиша Ғабдүлмәжиттің немересі (шахзада Сүлейманның қызы) Нажие Сұлтанға үйленіп Османлы әулетіне күйеу болды. Бұл некеден Түркән Маятепек және Мапейкер Үргіп атты қыздары және Әли Енвер Ақоғлу (1921-1971) атты бір ұлы бар.

Өмірі

Соғұқчешме әскери рүштиесінде (орта мектебінде) білім алған. Әскери училищені 1899 жылы жаяу әскер лейтенанты болып бітіргеннен соң, 1902 жылы штаб капитаны болып Әскери Академияны бітірді. Селаниктегі үшінші армияның басшысы болып тағайындалды. 1906 жылы майор болды. Бірлік және азаттық қоғамы кадрлері арасында кірді. Падиша ІІ-ші. Ғабдүлхамитке Бірлік және азаттық қоғамы туралы баяндамалар ұйымдастырып жібергені деген желеумен үлкен апасының күйеуі болған Селаник Орталық басшысын 1908 жылы тапаншамен атып өлтірді. Екінші конституциялық басқарудың жариялануында маңызды роль атқарды. Македония жалпы инспекциялығы және Берлин әскери атташелігі сияқты қызметтер атқарды. 31 наурыз оқиғасында Қозғалыс әскеріне қосылды. Ишкодра mutasarrıfı және майдан басшысы болып италиян шабуылына табысты қарсы қимыл жүргізген Енвер паша, 1912 жылы подполковник болды. 23 қаңтар 1913 жылы Бірлік және азаттық тарапынан ұйымдастырылған Babıali Baskını ұйымына қосылды. Садразам Камил паша қоғамының қорғаушыларымен бірге лауазымында тапаншамен қоқан-лоққы жасап отставкаға кетуге мәжбүр етті. Осылайша Бірлік және азаттық қоғамының қару күшімен билікті қолға алғанынан кейін, Едірненің құтқарылуында маңызды роль атқарды. Бұл табысынан кейін полковник соңынан да бригада генералы болып көтерілген Енвер паша, Нажие Сұлтанға үйленген соң 1914 жылы 33 жасында Саит Һалим паша үкіметінде соғыс министрі болды. Әскерде кейбір өзгерістер жасаған Енвер паша, франсыз үлгісінің орнына алман үлгісін енгізді. Османлының Бірінші Дүниежүзілік соғысында алмандардың жағында соғысуына ең белсенді роль ойнаған кісі еді. Едірненің кері алынбауын қамтамасыз ететін, күтпеген түрде ani және күтпеген шабуылға тәуелді әскери стратегия anlayışıdır. Ресейдің Кавказға шабуылы себебінен Сарыкамыш операциясын ұйымдастырды. Сарыкамыш майдан қолбасшысы Хасан Ізеттин пашаның қыс жағдайларында шабуылға шығу туралы бұйрығына қарсы шығуы себебінен Енвер паша, оның өзін қызметтен босатып орнына полковник Хафиз Исмаил Һаккиді тағайындады. Ауыр қыс жағдайларында басталған шабуыл, 60000 әскердің шығынымен аяқталды. Соғыстың Османлы империясының жеңілісімен аяқталған соң Бірлік және азаттық партия мүшелері жолдастарымен бірге бір алман сүңгуір қайығымен шетелге қашты, алдымен Одессаға, ол жерден де Берлинге кетті; содан соң Ресейге өтті. Анадолыдағы ұлттық күрес қозғалысына қосылу тілегі де қабылданбады.^[1]

1920 қыркүйегінде Бакуде шығыс ұлттары жиналысына қатысты және Батумиде Түркия кеңестері партиясын құрып Түркістанды азат ету қозғалысын бастады. Тұран қағандығын құру үшін ұлы күрестерден табылды. 4 тамыз 1922 жылы Тәжікістанда, Белчиван маңында бір қақтығыста пулемет оғына ұшып қаза тапты және Чеген ауылында жерленді.

Елге қайта жерленуі

1996 жылы Енвер пашаның сүйегі Тәжікістаннан Түркияға жеткізіліп, қаза тапқан күні болған 4 тамыз 1996 күні «Şişli Abide-i Hürriyet» төбесіне жерленді. Енвер пашаны қайта жерлеген комиссияны профессор доктор. Исмаил Ака басшылық етті. Рәсімге dönemin президент Сүлеймен Демирел, кейбір министрлер және Енвер пашаның немерелері де қатысты.