Мазмұнға өту

Әулие Валентин күні

Сілтемелерді өңдеу
Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Әулие Валентин күні
Әулие Валентин күні
Валентин картасы, 1909 жыл
Ресми атауы ағылш. Valentine's Day
Түрі Христиандық, романтикалық, мәдени, коммерциялық сақтау
Мағынасы Әулие Валентин күні; махаббат пен сүйіспеншілік мерекесі
Күн-айы 14 ақпан

(Батыс христиан шіркеуі бекіткен)
6 шілде (Шығыс православ шіркеуі бекіткен)
30 шілде (Шығыс православ шіркеуі бекіткен)

Рәсімдері Құттықтаулар мен сыйлықтар жіберу, танысу, шіркеу қызметтері, новеналар

Валентин күні, әулие Валентин күні немесе ғашықтар күні — 14 ақпанда әлемнің көптеген елдерінде ғашықтарға орайластырып тойланатын мереке.

Тарихы

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Деректерде «Әулие Валентин күнін» Батыс Еуропа ХІІІ ғасырдан бері, АҚШ 1777 жылдан бастап мерекелеуде. Оның Қазақстанға және басқа да ТМД келген кезі — тоқсаныншы жылдардың басы. Христиан діндарларының аңыздарында үш Валентин туралы айтылады. Біріншісі — Рим императоры Юлий Клавдийдің сарбаздардың үйленуіне тыйым салған заңын бұзып, некелескені үшін өлім жазасына бұйырылған адам. Ал осы оқиғадан 200 жыл өткеннен кейін екінші император Геласиустің шешімімен «Әулие Валентин» күні мерекеленген. Екінші бір діни аңызда Валентиннің дін қызметкері екендігі, христиандарға көмектескені үшін түрмеге қамалғаны, осында жатып оның түрме қызметкеріне ғашық болғаны, оның жазаға тартылып, басының шабылғандығы айтылады. Ал енді үшінші Валентин ешкімге ғашық болмаған. Христиан дінінің қызметкері болған оның не үшін жазаланғаны белгісіз. Тек ол өлім жазасына кесілгеннен кейін «Әулие» деп жарияланған.[1]

Қазіргі заман

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

1797 жылы британдық баспа компаниясы "Жас жігіттің Валентин өлеңшісін" шығарды, мұнда жас ғашық жігітке ұсынылған көптеген сентименталды өлеңдер болды. Баспаханалар поэзия мен эскизді ашықхаттардың шектеулі санын шығара бастады. 1835 жылы Ұлыбританияға пошта арқылы 60 000 Валентин ашықхатын жіберілді.[2]

Сэр Роулэнд Хиллдің 1840 жылы почта маркасын ойлап тапты, пошта реформасы жүргізілді, пошта тарифтерінің төмендеп, Валентина күніне орай жіберілген ашықхаттар саны арта түсті: пошта маркасы ойлап табылған соң бір жыл өткеннен кейін 400 000 ашықхат жіберілді, сөйтіп, валентин ашықхаттарын жіберудің жеңіл тәжірибесі бастау алды. Бұл карточкалармен алғаш рет анонимді түрде алмасуға мүмкіндік берді, мұның өзі дәуірде кенеттен құлақты елең еткізетін өлеңдердің пайда болуына себеп болды, ал басқа жағдайларда тәкаппар викториандық өлеңдер орын алды. 19 ғасырдан бастап қолмен жазылған хаттардың орнын жаппай құттықтау ашықхаттары жаулап ала бастады.[3] 19 ғасырдың ортасында Валентин күні сауда жасау АҚШ-тағы одан әрі коммерцияланған мерекелердің жаршысы атанды.

1868 жылы британдық Cadbury шоколад компаниясы Валентин күніне арналған Fancy Boxes — әшекейленген жүрек пішінді кәмпит қорабын жасап шығарды.[4]] Салмасы бар кәмпит қораптары тез арада мерекемен үйлестіріле бастады. 20-шы ғасырдың екінші жартысында карталарды айырбастау тәжірибесі қымбат бұйымдарды сыйға тарту сияқты барлық ықтимал сыйлықтарға қолданылды. АҚШ-та Валентин күндеріне жұмсалатын орташа шығындар жыл сайын 2010 жылы бір адамға 108 доллардан 2013 жылы 131 долларға дейін өседі.[5]

Мыңжылдықтар тоғысында Интернеттің танымалдылығының артуы жаңа дәстүрлерді қалыптастырып келеді. Жыл сайын миллиондаған адамдар Валентин күніне арналған құттықтау хабарламаларын жасау және жіберу үшін цифрлық құралдарды пайдаланады. Кейбіреулер Валентин күнін оның коммерциялануына байланысты өзгеше мереке деп санайды.[6] Қазіргі дәуірде литургиялық тұрғыдан Лютеран мен Англикан шіркеуінде Әулие Валентин күніне арналған қызмет бар, оған неке серттерін жаңартудың міндетті емес рәсімі кіреді.

Аңыздар

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Әулие Валентин шомылдыру рәсімінен өтіп жатқан Әулие Люкилла, Якопо Бассано.

Дж. К. Купер «Христиан дінінің сөздігі» кітабында Әулие Валентин «қудаланған христиандарға көмектескені үшін түрмеге жабылған Римнің діни қызметкері» деп жазады.[7] Әулие Валентиннің қазіргі жазбалары IV ғасырдың басында осы Диоклетиандық қудалау кезінде жойылған болуы мүмкін. V немесе VI ғасырда Passio Marii et Marthae деп аталатын шығарма Римдегі Әулие Валентин үшін шейіт болған оқиғаны жариялады, мүмкін сол кезеңдегі әдебиетте әдеттегідей басқа әулиелермен болған азаптауларды алу арқылы.[8]

Дәл осындай оқиғалар VIII ғасырда құрастырылған Беденің «Мартирологиясында» да кездеседі. Онда Әулие Валентиннің христиан ретінде қудаланып, Рим императоры Клавдий II жеке өзі жауап алғаны айтылады.[8] Клавдий Валентинге қатты әсер етті және онымен пікірталас жүргізіп, өмірін сақтап қалу үшін оны римдік паганизмге айналдыруға тырысты. Валентин бас тартты және оның орнына Клавдийді христиан дінін қабылдауға тырысты. Осыған байланысты ол өлім жазасына кесілді. Ол өлім жазасына кесілмес бұрын түрме бастығы Астериустың соқыр қызы Джулияны сауықтыру арқылы керемет жасағаны туралы хабарланады. Түрме бастығының қызы мен оның қырық алты адамы, отбасы мүшелері мен қызметшілері Иса Мәсихқа сеніп, шомылдыру рәсімінен өтті.[9]

Кейінірек Пассио аңызды қайталап, Рим Папасы Юлий I өзінің қабірінің үстіне шіркеу салды деп қосты (бұл Юлий Рим Папасы болған кезде шіркеу салу үшін жерді сыйға тартқан Валентино деп аталатын IV ғасырдағы трибунаны шатастыру).[8] Аңызды VIII ғасырдағы Беденің шейіттануынан бастап кейінгі шейіттер факт ретінде қабылдады. Ол XIII ғасырда «Алтын аңызда» қайталанды.[10]

Генри Ансгар Келлидің айтуынша, XVIII ғасырда қосылып, кеңінен қайталанатын «Алтын аңыздың» қосымша әшекейі бар.[11] Валентинді өлім жазасына кесу алдында кешке ол өзінің түрме бастығы Астериустың енді соқыр емес қызына арнап, «Сенің Валентинің» деп қол қойып, бірінші «валентин» картасын өзі жазған болуы керек. «Сенің Валентиннен» деген сөз кейінірек қазіргі Валентин хаттарымен қабылданды.[11] The expression "From your Valentine" was later adopted by modern Valentine letters.[12] Бұл аңызды American Greetings және The History Channel жариялады.[13]

Әулие Валентин Терни және оның шәкірттері

XVI ғасырдағы ағылшын тарихшысы Джон Фокс және Кармелит ордені Әулие Валентиннің Римдегі Әулие Ипполит зиратының жанында орналасқан Әулие Пракседес шіркеуінде жерленгенін айтады. Бұл бұйрықта аңыз бойынша, "Джулия өзі бейітінің жанына қызғылт гүлді бадам ағашын отырғызған. Бүгінде бадам ағашы мәңгілік махаббат пен достықтың символы болып қала береді" делінген.[14][15]

Тағы бір әшекейлеу Әулие Валентиннің некеге тұруға тыйым салынған сарбаздарға жасырын христиандық үйлену тойларын жасағанын болжайды.[16] Рим императоры Клавдий II үйленген еркектерден жақсы сарбаздар шықпайды деп сеніп, әскерін көбейту үшін бұған тыйым салған.[16][17] Дегенмен, Джордж Монгер бұл некеге тыйым салу ешқашан шығарылмағанын және Клавдий II готтарды жеңгеннен кейін сарбаздарына екі-үш әйел алуды бұйырғанын жазады.[18]

Аңыз бойынша, Валентин күні «бұл адамдарға олардың анттары мен Құдайдың сүйіспеншілігін еске түсіру үшін, Әулие Валентин жүректерді пергаменттен кесіп тастады» деп, оларды осы сарбаздар мен қудаланған христиандарға берді, бұл әулиеде жүректерді кеңінен қолданудың мүмкін болуы мүмкін.[19]

Әулие Валентин күңгірт аметист сақинасын киген, әдетте христиан епископтарының қолына киетін, онда Рим империясы кезінде заңды болған сүйіспеншілікпен байланысты танылатын нышаны, Кубид бейнесі ойып салынған; Римдік сарбаздар сақинаны танып.[17]

Халық дәстүрлері

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Әулие Валентин күнімен байланысты еуропалық халық дәстүрлері бұл күнді романтикалық махаббатпен байланыстыратын заманауи әдет-ғұрыптармен шеттетілгенімен, көктемнің келуімен әлі де кейбір байланыстар бар.

Карточкаларды, гүлдерді, шоколадтарды және басқа сыйлықтарды жіберу дәстүрі Ұлыбританияда пайда болғанымен, Валентин күні әлі күнге дейін Англиядағы әртүрлі аймақтық әдет-ғұрыптармен байланысты. Норфолкте «Джек» Валентин есімді кейіпкер балаларға тәттілер мен сыйлықтар қалдырып, үйлердің артқы есігін қағады. Ол тәттілерді қалдырғанымен, көптеген балалар бұл мистикалық тұлғадан қорқады.[20][21]

Словенияда Әулие Валентин немесе Здравко көктемнің әулиелерінің бірі, денсаулықтың әулиесі және омарташылар мен қажылардың қамқоршысы болды.[22] «Әулие Валентин тамырдың кілтін әкеледі» деген мақал бар. Бұл күні өсімдіктер мен гүлдер өсе бастайды. Бұл күн жүзімдіктер мен егістіктерде алғашқы жұмыс басталған күн ретінде атап өтілді. Сол күні құстар бір-біріне ұсыныс жасайды немесе үйленеді деп те айтылады. Тағы бір мақалда «Валентин – први спомладин» («Валентин – көктемнің алғашқы әулиесі») дейді, кейбір жерлерде (әсіресе Ақ Карниола) Әулие Валентин көктемнің басталуын білдіреді.[23] Ғашықтар күні жақында ғана махаббат күні ретінде тойланды. Махаббат күні дәстүрлі түрде 12 наурыз, Әулие Григорий күні немесе 22 ақпан, Сент-Винсент күні болды. Махаббаттың меценаты 13 маусымда күні аталып өткен Сент-Энтони болды.[22]

Дереккөздер

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
  1. ↑ Қарағанды Орталық Мешітінің сайты Мұрағатталған 1 наурыздың 2013 жылы.
  2. ↑ Valentine’s Day spending is global. mastmedia.plu.edu. Тексерілді, 20 қараша 2022.
  3. ↑ Eternal Roses & Valentine’s Day. eternalroses.com. Тексерілді, 20 қараша 2022.
  4. ↑ Guinness World Records 2017. books.google.com. Тексерілді, 20 қараша 2022.
  5. ↑ On Valentine’s Day, do we still need Hallmark?. washingtonpost.com. Тексерілді, 20 қараша 2022.
  6. ↑ Married couples invited to renew vows on Valentine's Day. windsorstar.com. Тексерілді, 20 қараша 2022.
  7. ↑ J.C. Cooper, Dictionary of Christianity, 2013, Routledge.
  8. ↑ a b c Ansgar, 1986, pp. 49–50
  9. ↑ Brewer Ebenezer Cobham A Dictionary of Miracles: Imitative, Realistic, and Dogmatic — J. B. Lippincott & Co., 1894. — P. 384.
  10. ↑ Legenda Aurea, "Saint Valentine" Мұрағатталған 4 қыркүйектің 2013 жылы., catholic-forum.com.
  11. ↑ a b Ansgar, 1986, p. 59. It originated in the 1797 edition of Kemmish's Annual, according to Frank Staff, The Valentine and Its Origins (London, 1969), p. 122. Ansgar was unable to corroborate this.
  12. ↑ Ruth Webb Lee, A History of Valentines, 1952, Studio Publications in association with Crowell.
  13. ↑ St. Valentine beheaded – Feb 14, 278. History (February 14, 2012). — «When Valentine's actions were discovered, Claudius ordered that he be put to death. Valentine was arrested and dragged before the Prefect of Rome, who condemned him to be beaten to death with clubs and to have his head cut off. The sentence was carried out on February 14, on or about the year 270. Legend also has it that while in jail, St. Valentine left a farewell note for the jailer's daughter, who had become his friend, and signed it "From Your Valentine."»
  14. ↑ John Foxe. Voices of the Martyrs. Bridge Logos Foundation. pg. 62.
  15. ↑ Shrine of St Valentine, Whitefriar Street Church. Басты дереккөзінен мұрағатталған 26 қаңтар 2013.
  16. ↑ a b David James Harkness, Legends and Lore: Southerns Indians Flowers Holidays, vol. XL, No. 2, April 1961, University of Tennessee Newsletter (bimonthly), p. 15.
  17. ↑ a b Max L. Christensen, Heroes and Saints: More Stories of People Who Made a Difference, 1997, Westminster John Knox Press. Chapter "The First Valentine", p. 25 Script error: No such module "Catalog lookup link".Script error: No such module "check isxn".
  18. ↑ George Monger Marriage Customs of the World: An Encyclopedia of Dating Customs and Wedding Traditions, Expanded Second Edition [2 Volumes] — ABC-CLIO. — P. 665–671. — ISBN 978-1-59884-664-5.
  19. ↑ Frank Staff, The Valentine & Its Origins, 1969, Frederick A. Praeger.
  20. ↑ British Folk Customs, Jack Valentine, Norfolk. information-britain.co.uk.
  21. ↑ Valentines Day Past and Present in the Norwich area and Norfolk.
  22. ↑ a b Kliner, Pavla. Sv. Valentin, prvi spomladin  (словен.) (February 15, 2008).
  23. ↑ Vreme kot nalašč za izlete  (словен.) (February 9, 2011).
«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Әулие_Валентин_күні&oldid=3317074» бетінен алынған