І Александр (1777, Санкт-Петербург — 1825, Таганрог) — Ресей императоры^[1]. (1801-25), І Павел-нің үлкен ұлы^[2].

Сарай қастандығынан қаза болған әкесінің орнына 1801 ж. 12 наурызда таққа отырды^[3]. І Александр екі жүзді, өзімшіл, бірақ білімді, дипломат адам болған^[4] . Капитализм дәуіріндегі революциялық қозғалыстың күшеюінен шошыған ол либералдық саясат жүргізген^[5]. Ол билеген кезде І Петр тұсындағы коллегиялардың орнына министрліктер және министрлер кабинеті құрылды, Мемлекеттік кенес ұйымдастырылып, оған жоғары дәрежелі чиновгиктер тағайындалды, жоғары оқу орындары ашылды.

Өзі патшалық еткен кезеңнің соңғы он жылында аракчеевшілдікке дем беріп отырды. І Александр сыртқы саясатта жігерсіз болды. Оның соғыс қимылына араласуы салдарынан орыс әскері 1805 ж. Аустерлиц түбінде француздардан жеңіліп қалды.

1812 ж. Отан соғысында орыс армиясы Михаил Кутузовтың басшылығымен Наполеон әскерін талқандады. 1813-14 ж. І Александр Еуропа елдерінің Францияға қарсы коалициясын басқарды. 1814-15 ж. Вена конгресі басшыларының реакциялық Қасиетті одағын құрушылардың бірі болды.

І Александр тұсында Гүржістан(1801), Финляндия (1809), Бессарабия (1812), Әзірбайжан (1813) Ресей империясына қосылды.

Император

	І Александр; Александр Павлович
Лауазымы
Ту	Ресей императоры
12 (24 наурыз) 1801 жыл — 19 қараша (1 желтоқсан) 1825 жыл
Тәж кигізу жорасы	15 (27 қыркүйек) 1801 жыл, Мәскеу
Ізашары	І Павел
Ізбасары	І Николай
Өмірбаяны
Діні	Православ христиан
Дүниеге келуі	12 (23) желтоқсан 1777 ; Санкт-Петербург
Қайтыс болуы	19 қараша (1 желтоқсан) 1825 (47 жас); Таганрог
Жерленді	Петропавл соборы
Династия	Романовтар
Әкесі	I Павел
Анасы	Мәрия Фёдорқызы
Жұбайы	Елизавета Алексеевқызы (Луиза Баденская)
Балалары	Мария (1799—1800); Елизавета (1806—1808)
Қолтаңбасы
І Александр Ортаққорда
	өңдеу

Ішкі саясат

Бастапқыда православие шіркеуі Александрдың өміріне аз әсер етті. Жас император Ресей арқа сүйеген тиімсіз, жоғары орталықтандырылған басқару жүйелерін реформалауға бел байлады. Ескі министрлерді біраз уақыт ұстап тұрып, оның билігінің алғашқы әрекеттерінің бірі жеке комитетті тағайындау, Ағарту дәуірінің іліміне сәйкес конституциялық монархия орнатуға әкелетін ішкі реформалар жоспарын жасау болды.

Александр Ресейдегі тағы бір шешуші мәселені, крепостнойлар мәртебесін шешкісі келді, дегенмен бұл 1861 жылға дейін (жиені II Александр тұсында) қол жеткізілген жоқ. Оның кеңесшілері опцияларды ұзақ талқылады. Сақтықпен ол 1801 жылы субьектілердің көпшілігіне, соның ішінде мемлекеттік шаруаларға жер иелену құқығын кеңейтті және 1803 жылы өз қожайындары ерікті түрде босатқан шаруалар үшін «еркін егінші» жаңа әлеуметтік категориясын жасады. Крепостнойлардың басым көпшілігі зардап шеккен жоқ.

Александр тұсында Ресей империясында ғылым мен әдебиет ұйымдары қарқынды дамыды; оның билігінің басында үш университет құрылды.

Сыртқы саясат

Өзінің билігінің басында Александр Ұлыбританиямен бітімге келді, сонымен қатар II Франциск мен байланыс жасады, бірақ маңызды одақтар жасалмады.

Наполеонға қарсылық

«Еуропаны басып алушы және жалпы тыныштықты бұзушы» I Наполеон қарсы тұрып, Александр өзін құдайлық миссияны орындаймын деп есептеді. Император өзінің Лондондағы арнайы өкілі Николай Новосильцевке берген нұсқауында өз саясатының себептерін премьер-министр Кіші Уильям Питтке тиімсіз терминдермен көрсетті. Осыған қарамастан, бұл құжат үлкен қызығушылық тудырады, өйткені ол алғаш рет ресми баяндамада революциялық дәуірдің соңында әлемдік істерде маңызды рөл атқаратын халықаралық саясаттың идеалдарын тұжырымдайды. Александр соғыстың нәтижесі тек Францияны азат ету ғана емес, сонымен бірге «адамзаттың қасиетті құқықтарының» жалпыға ортақ салтанат құруы керек деп есептеді. Бұған қол жеткізу үшін «халықтарды өз үкіметтеріне бағыныштыларының жоғары мүдделерінен басқаша әрекет етуге қабілетсіз етіп бекіту, мемлекеттер арасында сақталуы олардың мүдделеріне сай келетін неғұрлым нақты ережелер бойынша қатынастар орнату» қажет болды.

Дереккөздер

↑ Александр I (Российский гуманитарный энциклопедический словарь)(қолжетпейтін сілтеме)
↑ Россия под скипетром Романовых (1613—1913) Мұрағатталған 10 қазанның 2013 жылы.. Первое издание 1912 ж.
↑ Династия Романовых: генеалогия и антропонимика / Е. В. Пчелов. — 06/07/2009 // Вопросы истории. — 2009. — № 06. — С. 76-83.
↑ Меттерних К. В. фон. Император Александр I. Портрет, писанный Меттернихом в 1829 ж. // Исторический вестник, 1880. — № 1. — С. 168—180. — Сетевая версия — М. Вознесенский 2006. Мұрағатталған 11 қазанның 2011 жылы.
↑ А.Н. Троицкий. «Александр I и Наполеон» (научная монография). Москва, «Высшая школа»,1994 г. с.51-52.

Қазақ Совет энциклопедиясы/Бас редакторы М.Қ.Қаратаев - Алматы, 1972, 1 том

Сыртқы сілтемелер

https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Alexander_I_of_Russia?uselang=ru

[1] Александр I (Российский гуманитарный энциклопедический словарь)(қолжетпейтін сілтеме)

[2] Россия под скипетром Романовых (1613—1913) Мұрағатталған 10 қазанның 2013 жылы.. Первое издание 1912 ж.

[ви-3] Династия Романовых: генеалогия и антропонимика / Е. В. Пчелов. — 06/07/2009 // Вопросы истории. — 2009. — № 06. — С. 76-83.

[4] Меттерних К. В. фон. Император Александр I. Портрет, писанный Меттернихом в 1829 ж. // Исторический вестник, 1880. — № 1. — С. 168—180. — Сетевая версия — М. Вознесенский 2006. Мұрағатталған 11 қазанның 2011 жылы.

[5] А.Н. Троицкий. «Александр I и Наполеон» (научная монография). Москва, «Высшая школа»,1994 г. с.51-52.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]