I Әбдіррахман
| I Әбдіррахман араб.: عبد الرحمن الداخل | ||
 Әлмунекардағы I Әбдіррахман ескерткіші | ||
| Лауазымы | ||
|---|---|---|
| ||
| 756 — 30 қыркүйек 788 | ||
| Ізашары | жаңадан құрылды | |
| Ізбасары | I Хишам | |
| Өмірбаяны | ||
| Діні | ислам | |
| Дүниеге келуі | 731 Дамаск, Умәйя халифаты | |
| Қайтыс болуы | 30 қыркүйек 788 Кордоба, Кордоба әмірлігі | |
| Династия | Умәйя әулеті | |
| Әкесі | Мағауия | |
| Анасы | Раһ | |
| Балалары | Сүлеймен, Омар, I Хишам, Абдаллаһ | |
| I Әбдіррахман Ортаққорда | ||
өңдеу  |
||
I Әбдіррахман (араб.: عبد الرحمن الداخل, лақап аты «әд-Дәхил» («Келімсек»)[1]; 731 — 30 қыркүйек 788) — 756 жылдан бастап әмір, 1031 жылға дейін Испанияның көп бөлігін және Пиреней түбегіндегі әмірлігін билеген кордобалық Умәйя әулетінің негізін қалаушы. Умәйятардың оныншы халифасы (724-743 жылдар аралығында билік құрған) Хишам ибн Әбд әл-Мәліктің немересі. Оның екі мұрагерінен айырмашылығы араб тарихшылары I Әбдіррахманды «Ад-дахил» (келімсек) деп атады.
Өмірбаяны
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Алғашқы жылдары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Әбдіррахман, умәйятық Мағауия ибн әл-Хишам мен берберлік әйел Раһидің[2] ұлы, Хишам ибн Әбд әл-Мәліктің немересі Дамаск маңында дүниеге келді[3]. 750 жылы Аббастар Умәйятар әулетін құлатқанда ол 19 жаста еді. Әбдіррахман және отбасының бірнеше мүшелері Умәйя халифатының астанасы Дамаск қаласына келді. Келгендердің арасында оның бауыры Жақия, төрт жасар ұлы Сүлеймен, бірнеше әпкесі және азат етілген грек құлы Бедір болды. Дамаскіден отбасы Евфрат өзенінің аңғарына барды. Аббастар Әбдіррахманды тауып өлтіру үшін арттарынан салт аттыларды жібергендіктен, ондағы жол қауіп-қатерге толы болды. Аббас тыңшылары қашқындарды шағын ауылда жасырынып жүргенде қуып жетеді. Әбдіррахман кішкентай ұлы мен әпкелерін тастап, бауыры Жақиямен бірге жасырынуға мәжбүр болды. Азат етілген Бедірдің тағдыры туралы әртүрлі пікірлер бар: кейбір дереккөздер ол әмірмен бірге қашып кеткенін, басқалары кейінірек кездескені жайлы айтады[4].
Аббасилер Азияда орныққаннан кейін бұрынғы Умайятар әулетінің тірі қалған бірнеше өкілдері көшіп кетуге мәжбүр болды. Олардың арасында Африкаға берберлерге қашқан Әбдіррахман да болды. Мұнда ол Барка мен Атлант мұхиты арасында мемлекет құруға тырысты, бірақ бұл сәтсіз аяқталды. Содан кейін ол өз қызметін Испанияға көшіруді ұйғарды, онда Умейятардың аты арабтар арасында әлі де танымал болды.
Тірегін ойдағыдай дайындап, 755 жылдың күзінде 23-24 жасында шағын жасақпен Испания жағалауына Малаганың шығысындағы Әл-Мунекар деген жерге келіп, Испаниядағы арабтардың билеушісі Жүсіп әмірге қарсы аттанды. Жағдай Әбдіррахманға өте қолайлы болды. Ол Кордоба маңында Жүсіптің быт-шытын шығарып жеңіп, қаланы еш қарсылықсыз басып алды (756 жыл 15 мамыр). Сол күні Әбдіррахман Кордоба мен бүкіл Испанияның әмірі атағын ресми түрде қабылдап, оларды отыз екі жыл басқарды.
Кордоба әмірі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Оның басқаруы алдымен Жүсіппен, содан кейін жаңа әмірдің әрекеттеріне үнемі қарсы тұратын әртүрлі жергілікті тайпалармен бірнеше соғыстармен сипатталды. Оның ең жарқын әскери ерлігі Бағдат халифасы Әбу Жапар әл-Мансұрдың шабуылына тойтарыс беру болып саналады. Испанияны халифатқа қосуды күткен, ең бастысы, жаңа Умәйя әулетінің пайда болуына жол бермеу үшін Әбдіррахманның Толедодағы көтерілісті басып-жаншумен айналысып жатқанын пайдаланған Мансұр 763 жылы Беха шет аймағына келіп әмірге бағынышты йемендіктер арасында көтеріліс тудырды. Әбдіррахман жеке өзі халифаның әскерлеріне қарсы шықты, бірақ азғантай күшімен Кармонаға шегінуге мәжбүр болды, ол жерде оны екі ай бойы табанды түрде қоршауға алынды. Жәрдемге үміт болмады. Сонда Әбдіррахман ақырғы амалды шешті: таңдаулы 700 жауынгерді бастап кенеттен жауға шапты. Шабуылдың қарқындылығы соншалықты, тіпті жау қоршауды алып, Африкаға шегінуге мәжбүр болды.
Әбдіррахман мен Франк мемлекетінің билеушісі Ұлы Карл арасында қақтығыс болды. Карл мен сарасиндер арасында келісім жасалды, оған сәйкес біріншісі Испанияға басып кіргенде, Йемен көсемдерінің бірі Сүлеймен әл-Араби Барселонадан немесе Сарагосадан көмекке келуге уәде берді. Сонымен бірге Испанияның өзінде африкалық берберлердің көмегімен көтеріліс басталуы керек еді. Алайда бұл жоспар орындалмады: көтеріліс Карл әлі Пиренейден тыс жерде болған кезде тым ерте басталды. 778 жылы ол Испанияға басып кіргенде, Сарагоса оның қабырғаларында тұрған Арабиге бағынудан бас тартты және Карлдың алдындағы қақпаны жауып тастады. Бірақ ол қаланы қоршауға кірісе салысымен, саксондық көтеріліс туралы хабар оны Германияға қайта көшуге мәжбүр етті, содан кейін Пиреней шатқалдарындағы баскілер Роутландтың (Роланд) қолбасшылығында болған оның тыл әскерін Ронсевал шатқалында талқандады.
Әбдіррахман ержүрек жауынгер, дарынды қолбасшы, қажымас, жігерлі, белсенді билеуші болды. Өткір ойлы бола, сонымен бірге, күйгелек еді. Адамдар туралы ерекше білімімен, олармен қарым-қатынас жасау өнерімен ол топтық күреспен бөлінген халықты біріктіре білді.
Отбасы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- Сүлеймен (шам. 745 — 800 қарай)
- Омар (? — 768 қарай)
- I Хишам (757 — 17 сәуір 796), 788 бастап 796 жылға дейін Кордоба әмірі
- Абдаллаһ
Сілтеме
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- EMIRS of CÓRDOBA:ABD-er-RAHMAN (ағыл.). Foundation for Medieval Genealogy. Басты дереккөзінен мұрағатталған 18 мамыр 2012. Тексерілді, 27 наурыз 2010.
- Андалусия, VIII ғасыры. Әмірлер, қолбасшылар, көрнекті тұлғалар: I Әбдіррахман Турашыл. (орыс.). Реконкиста. Тексерілді, 27 наурыз 2010.
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ I Әбдіррахман (орыс.) // Үлкен Ресей энциклопедиясы
- ↑ Moorish Spain (ағыл.)
- ↑ Peter C. Scales, The fall of the caliphate of Córdoba: Berbers and Andalusis in conflict, Bril, 1994, p.111
- ↑ Ahmed ibn Muhammad al-Maqqari. The History of the Mohammedan Dynasties in Spain, 96. It should be noted that al-Maqqari quotes from historian Ibn Hayyan’s Muktabis when detailing Abd al-Rahman’s flight from Syria