О. Генри

О. Генри
Уильям Сидни Портер
Туған кездегі есімі	Уильям Сидни Портер
Лақап аты	O. Henry
Туған күні	11 қыркүйек 1862 (1862-09-11)
Туған жері	Гринсборо, Солтүстік Каролина, АҚШ
Қайтыс болған күні	5 маусым 1910 (1910-06-05) (47 жас)
Азаматтығы	АҚШ
Мансабы	жазушы, прозаик-новеллист
Шығармашылық жылдары	1899—1910
Бағыты	әзіл
Жанры	қызық аяқталатын новеллалар
Дебюті	«Сықырғыш Дюктің Рождестволық сыйлығы» (1899)

'О. Генри (ағылш. O. Henry) лақап атымен белгілі болған Уильям Сидни Портер (ағылш. William Sydney Porter; 1862—1910) — америкалық жазушы, новелла жанрының хас шебері. Оның хикаяттары әзілге толы және күтпеген финалмен ерекшеленеді.

Өмірдерек

Уильям Сидни Портер 1862 жылдың 11 қыркүйегінде АҚШ–тың Солтүстік Каролина штатындағы Гринсборо қаласында дүниеге келді. Үш жасында анасы туберкүлез ауруынан қайтыс болды. Кейінрек әкесі жағынан туыс болып келетін әпкесінің қамқорлығында өседі. Мектеп бітірген соң фармацевт мамандығына оқып, дәріханада жұмыс жасайды. Үш жылдан кейін Техасқа барып, әртүрлі жұмыстар істейді. Ранчода, жер басқармасында қызмет етеді. Кейін Техас штатындағы Остин қаласында есеп жүргізетін банкте кассир қызметінде болды.

Жазушының алғашқы әдеби тәжірибелері 1880-шы жылдың бас кезінде басталды. 1894 жылы Портер Остинде Роллинг Стоун атты әзіл–оспақ апталық журналын шығара бастады. Бұл журналда жазушы өзінің әзілдерін, өлеңдері мен суреттерін енгізді. Өкінішке орай, аталмыш журнал бір жылдан соң өз жұмысын тоқтатты. Дәл осы кезеңде Портерді банктен ақша жетіспеушілігі үшін жұмыстан шығарып, сотқа берді.

Портерге тағылған айыптан кейін ол алғашында Гондурас қаласында, кейін Оңтүстік Америкада құқық қорғаушылардан тасаланып жүреді. Ол жерлерден қайтқан уақытында ұсталып, Огайо штатындағы Колумбус түрмесіне 1898—1901 жылдар аралығында үш жылға бас бостандығынан айырылады.

Түрмеде Портер шағын әскери ауруханада жұмыс жасап, шағын әңгімелер жызып, өзіне лақап ат іздеуге кірісті. Көп ойлана келе Портер өзіне О. Генри атты лақап атқа тоқталады (көбінде есім — O’Henry ирландық фамилиясы бойынша қате жазылып келеді). Бұл есімнің шығу тегі бұлыңғыр. Жазушының өзі бұл есімнің тарихы туралы: "Генри есімі ақсүйктік басылымдардың бағанынан алынды, ал О инициалы ең қарапайым таңба ретінде таңдалып алынды" деген екен. Сондай–ақ, жазушы газеттердің біріне Olivier (француз есімі — Оливье) атының қысқарған түрі деп те айтқан болатын. Шындығында, жазушы өзінің көптеген әңгімелерін Olivier Henry есімімен берген. Басқа дәлелдерге қарасақ, есім сол кездегі медициналық анықтамаларымен танымал француз фармацевті Этьен Осеан Анридің (Etienne Ocean Henry) есімімен тығыз байланысты. Есім жайындағы тағы бір болжамды ғалым әрі жазушы Гай Дэвенпорт былай дейді: «О. Генри» есімі автордың өзі отырған түрмесінің қысқарған аты — Ohio Penitentiary. Портер алғашқы 1899 жылы басылып шыққан «Рождественский подарок Дика-Свистуна» атты әңгімесін автор түрмеде отырғанда жазған.

О. Генридің жалғыз "Патша және қырыққабат" романы 1904 жылы жарық көрді. Осы басылымнан кейін бірқатар әңгімелер жинағы жарық көрді: «Төрт миллион» (The four million, 1906 жылы), «Жанып тұрған шам» (The trimmed Lamp, 1907 жылы), «Батыстың жүрегі» (Heart of the West, 1907 жылы), «Қала дауысы» (The Voice of the City, 1908 жылы), «Игілікті алдамшы» (The Gentle Grafter, 1908 жылы), «Тағдыр жолы» (Roads of Destiny, 1909 жылы), «Таңдамалы» (Options, 1909 жылы), «Нақты істер» (Strictly Business, 1910 жылы) және «Коловращение» (Whirligigs, 1910 жылы).

Жазушы өмірінің соңына қарай бауыр циррозы мен диабет ауруларымен көп ауырған. Жазушы Нью-Йорк қаласында 1910 жылы 5 маусымда қайтыс болады.

О. Генридің қазасынан кейін жарық көрген «Постскриптумдер» (Postscripts) жинағына жазушының Техас штатында (Хьюстон, 1895—1896 жылы) шығарылатын "Пошта" газетіне арналып жазылған фельетондары, әзіл–оспақ естеліктері енген болатын. О. Генри шығармашылығы жалпы саны 273 әңгімеден тұрады. Шығармаларының толық жинағы 18 томды құрайды.

Шығармашылығындағы ерекшеліктер

О. Генри — американдық әдебиеттегі "қысқа әңгімелер" (short-story) жанрының шебері. Өлер алдында О. Генри өзінің әлдеқайда салмақты жанр — роман жанрында қалам тартқысы келетіндігін былай білдірген: "менің қазіргі кезде жақып жүрген дүнием бір жылдан кейін жазатын еңбегімнің қасында жай ғана қаламымның сынамасы".

Алайда бұл пікір шындыққа айналған жоқ. Содан О. Генри өзінің еңбегін қалыпты юмор жанрында әңгімелер жаза берді. Осы кездерде жазушы әлеуметтік мәселелерге ден қойып, буржуазды қоғамға қарсы өзінің азаматтық ұстанымдарын ашық айтқан тұсы болды.(Дженнингс «Через тьму с О. Генри»).

О. Генридің шығармаларына арқау болған кейіпкерлер әралуан: миллионерлер, ковбойлар, алыпсатарлар, кір жуатын әйел, қарақшылар, қаржыгерлер, саясаттанушылар, жазушылар, әртістер, суретшілер, жұмысшылар, инженерлер, өрт сөндірушілер.

О. Генри қысқа әңгімелердің ең алғашқы бастамашысы емес. Ол тек Олдрич, Томас Бэйлидің кезінде қалыптасқан бар жанрды жалғастырды, дамытты. Бірақ О. Генридің сонылығы шығармаларындағы өткір сөздері мен жаргондардың керемет көрінуінде, диалогтардың ерекшелігінде.

О. Генри сыйлығы

Жазушы қазасынан кейін сегіз жыл өткен соң жазушы мұрасына деген мәңгі естелік ретінде жыл сайын О. Генри сыйлығы тағайындалады.

Шығармалары

«Патша мен қырыққабат» (роман) — Cabbages And Kings, 1904

Әңгімелер жинағы:

• «Төрт миллион» — The Four Million, 1906
• «Жанған шырақ» — The Trimmed Lamp, 1907
• «Батыстың жүрегі» — Heart Of The West, 1907
• «Мейірбан алаяқ» — The Gentle Grafter, 1908
• «Үлкен қаланың үні» — The Voice Of The City, 1908
• «Тағдыр жолдары» — Roads Of Destiny, 1909
• «Таңдаулар» — Options, 1909
• Whirligigs, 1910
• «Іскер адамдар» — Strictly Business, 1910
• «Алтылықтар мен жетіліктер» — Sixes And Sevens, 1911
• «Домалаған тастар» — Rolling Stones, 1912
• Waifs And Strays, 1917

Цитаталары

«Мен Мэй Марту Мангэмді көріп, оның аяғына жығылдым. Ол тек он сегіз жаста еді; оның терісі жап–жаңа рояльдің ақ клавиштері сияқты болды, ол өте әдемі еді, өзіне тән қаталдық пен қызықсыз техастық жайылмаларда өмір сүруге мәжбүр болған періштенікіндей көңіл ұйытатын жарқындық бар еді.»(Қазына).

«Адамға бір ғана жалғыз дос керек. Сіздің жаныңызда айналсоқтап жүрген адам сіздің вискиіңізден дәм татып, сізді арқаға қағып, сізді қалай жақсы көретіндігі туралы айтып сіздің уақытыңызды алса, онда ол адам сізге дос емес. Тіпті сіз онымен мектеп кезінде тас ойнасаңыз да, бір көлден балық ауласаңыз да. Егер сізге шын дос керек болмаса, әзірге жаңағы дос та жарай берді. Бірақ, шынайы дос, меніңше, сіз арқа сүйейтін дос болуы керек…».

«Мен одан: — Сіз өз тағдырыңыздың сиқырын бәсеңдетуді көрмеп пе едіңіз? – деп сұрадым. Мысалы, көз тоймас ажарыңызды жабатын вуаль жабынғыңыз келмей ме? Немесе әдемі дауысыңызбен екі-үш қатты нотада сөйлегіңіз келмеді ме? Қысқасы, өзіңіз қалай да осы ханымды тастаймын деп ойламап па едіңіз?» (Достым, көмекке кел!)

«— Сіз менің тауық емес, тіпті де қармаққа іліне қоятын балық емес екенімді әлі түсінбедіңіз бе? Менің қармаққа іліне салуымды күту — арқауы кеткен іс.» (Кім биік?)

«Мәселе біз таңдаған жолда емес. Біздің ішіміздегі нәрсе бізді сол жолды таңдауға мәжбүрлейді.»

«Боливар екеуін көтере алмайды (Боливарға екеуін апару қиынға соғады).» (Біз таңдайтын жолдар)

«Оның күлкісінен түйетікен де қыстың желтоқсанында да гүлдейтін еді.»

Экранизация

• 1933 жылы – кеңестік режиссёр Лев Кулешов О. Генридің өмірінен деректер мен екі новелласының негізінде, "Ұлы жұбатушы" атты фильм түсірді.
• 1952 жылы – О. Генри әңгімелерінің желісімен және де Мэрилин Монроның қатысуымен американдық "Қызыл нәсілділердің көсемі және басқалар" фильмі түсірілді. («Фараон және діни ән» новелласы).
• 1963 жылы – кеңестік режиссёр Леонид Гайдай "Іскер адамдар" атты трилогиясын түсірді.
• 1978 жылы — "Патша және қырыққабат" романының желісі бойынша режиссёр Николай Рашеев "Патшалар және қырыққабат" атты фильмін түсірді.
• 1978 жылы — режиссёр Альгимантас Пуйпа "Қымбаттым, ганкстер болмаймын" атты фильм түсірді.
• 1984 жылы — режиссёр О. Генри новеллаларының желісі бойынша Тынис Каск "Екі қос және жалғыздық" атты фильм түсірді.

Әдебиет

• The Complete Works of O. Henry, Nelson Doubleday, Garden City, N.-Y., 1927 жыл.
• O. Henry. A Biography, by Alphonse Smith.
• Э. Дженнингс өзінің «О. Генри на дне» атты кітабында жазушы тұлғасын суреттеген, Гиз (Through the Shadows with O.Henry, by Al. Jennings)
• Е. О’Brien The Advance of the American short-story кітабында, N.-Y., 1923 жыл.
• В. М. Фриче. «Үш американдық», «Новый мир», 1925 жылғы № 5 санында.

Сілтемелер

Уикиқайнарда бұған қатысты түпнұсқа мәтін бар:

О. Генри

• O. Henry - Biography & Works
• О. Генри мұражайы
• О. Генри IMDb кинодеректер сайтында