Вагнер ЖӘК
"Вагнер" жекеменшік әскери компаниясы[1] немесе Вагнер тобы (орыс. ЧВК «Вагнер», Группа Вагнера) — ресейлік кәсіпкер және олигарх Евгений Пригожин құрған және оның бақылауындағы анық емес құқықтық мәртебесі бар ресейлік мемлекеттік емес қарулы құрылым. Бірқатар елдерде террористік ұйым болып табылады.[2]
2014 жылы құрылғанынан бастап топ Украинада, содан кейін Сирияда жұмыс істеді. Топта ауыр техника, артиллерия және әскери авиация бар.
БҰҰ мен Франция Вагнердің содырларын Орталық Африка Республикасындағы зорлау мен тонау үшін айыптайды Еуропа одағы және басқа да бірқатар елдер ЖӘК-ға қарсы санкциялар енгізіп, топты Украинаның аумақтық тұтастығы мен егемендігіне нұқсан келтірді, Сирия мен Ливиядағы жағдайды тұрақсыздандырды және адам құқықтарын өрескел бұзды деп айыптады.[3]
Қалыптастыру Ресейдің күш құрылымдарымен келісе отырып, кез-келген жауапкершілікке тарту қиын параллель немесе көлеңкелі қарулы құрылым ретінде әрекет етеді. ЖӘК Вагнер мен оның жетекшісі Пригожин Ресейдің Украинамен соғысында маңызды рөл атқарды. 2023 жылдың мамырында Пригожин оны жалдамалы әскерлердің Украинаның Бахмут қаласын басып алғанын мәлімдеді. Бұл көптеген адамдардың өмірін қиды және Ресейдің символдық жетістігі. Ақ Үйдің бағалауы бойынша, 2023 жылдың ақпан айының ортасына қарай ЖӘК Украинада 30 мыңға жуық адам қаза тауып, жараланды.[4]
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Вагнер тобы алғаш рет Украинада 2014 жылы пайда болды, онда ол Қырымды қосуға қатысты. Сондай-ақ, топ 2014 жылы Украинаның Луганск облысында Ресей қолдаған сепаратистермен күресуде белсенді болды.
Бірінші және екінші шешен соғыстарының ардагері Дмитрий Валерьевич Уткин топ құрды. 2008 немесе 2013 жылға дейін Уткин 2-тәуелсіз бригаданың арнайы күштерінің 700-жеке отряды ГРУ арнайы күштері бөлімшесінің подполковнигі және бригада командирі қызметін атқарды.
2013 жылы әскери қызметтен босатылғаннан кейін ол бүкіл әлем бойынша қауіпсіздік және оқыту миссияларына қатысқан және қарақшылықтан қорғауға маманданған ресейлік әскери ардагерлер құрған Moran Security Group жеке компаниясында жұмыс істей бастады. Сол жылы Moran Security Group аға менеджерлері Азаматтық соғыс кезінде Сирияда "мұнай кен орындары мен құбырларды қорғау" үшін мердігерлерді іздеумен айналысатын Гонконгта орналасқан Славян корпусын құруға қатысты. Уткин өзінің апатты миссиясынан аман өтіп, Славян корпусының мүшесі ретінде Сирияға жіберілді. Кейіннен, 2013 жылдың қарашасында Ресейдің Федералдық қауіпсіздік қызметі "Славян корпусының" кейбір мүшелерін заңсыз жалдамалы қызметі үшін қамауға алды.[5]
Foreign Policy-тің 2021 жылғы есебінде "Вагнер" атауының шығу тегі белгісіз екендігі атап өтілді. Басқалары бұл топтың атауы Уткиннің "Вагнер" қоңырау белгісінен шыққан дейді, мүмкін Уткин үшінші рейхке деген құштарлығы үшін таңдаған неміс композиторы Ричард Вагнердің құрметіне (Вагнер Адольф Гитлердің сүйікті композиторы болған). Осылайша, кейбіреулер оны нео-нацист деп санайды, ал экономист Уткиннің бірнеше нацистік татуировкасы бар деп хабарлайды. "Вагнер" тобының мүшелері Уткин-родновер, алғашқы славян дінінің жақтаушысы дейді. Азаттық радиосы Инсайдерлерге сілтеме жасай отырып, Вагнер тобының басшылығы славяндық ата-баба сенімінің, қазіргі заманғы пұтқа табынушылық жаңа діни қозғалыстың ізбасарлары екенін хабарлады. 2017 жылдың тамызында Түрік газеті Yeni Safak Thing компанияның номиналды басшысы болуы мүмкін деп болжады, ал Вагнердің нақты басшысы басқа біреу болды.
2022 жылға дейін Евгений Викторович Пригожин "Вагнер" жасағымен байланысын жоққа шығарды. Тіпті "Эхо Москвы" басылымының бас редакторы Алексей Венедиктовты радиостанция эфирінде өзін ұйымның "қожайыны" деп атағаны үшін сотқа берді. 2022 жылдың тамызында Пригожин істі жеңіп шықты, ал қыркүйекте шын мәнінде жасақты басқаратынын мойындады. Кәсіпкер бұрынғы ұстанымын ұйымның басқа мүшелеріне қауіп төндіргісі келмейтіндігімен түсіндірді.
Журналистер одан жасақты қаржыландыру көздері туралы бірнеше рет сұрады, бірақ Пригожин әрқашан былай жауап беретін: "Вагнер" Батыс демократиясының азаптарынан және көз жасынан жиналған ақшадан қаржыландырылады.
2022 жылдың желтоқсанында Америка Құрама Штаттарында "Вагнер" тобындағы адам саны есептелді. АҚШ Ұлттық қауіпсіздік кеңесінің стратегиялық коммуникациялар үйлестірушісі Джон Кирбидің айтуынша, бұл 50 мың адам.
"Украиндағы Вагнер операциясын қаржыландыру 100 миллион доллардан артық шығынды құрайды»", - деп баға берді Ақ үй өкілі оның ай сайынғы шығыны жайлы.
Пригожин Украинадағы әскери операцияларға қатысу үшін тұтқындарды жинағаны белгілі. 2023 жылдың наурыз айының соңында Пригожин 5 мыңнан астам тұтқынға рақымшылық жасалып, компаниямен келісім-шарт аяқталғаннан кейін босатылғанын айтты. Пригожиннің айтуынша, жауынгерлердің 0,5 пайыздан азы шайқастарға қатысқаннан кейін колонияға оралады. 2023 жылдың ақпанында Пригожин енді тұтқындарды жасақ қатарына қабылдамайтынын мәлімдеді.[6]
2022 жылы Жасақ қатарға қосылғысы келетіндерге айына қолдарына 240-тан 300 мың рубльге дейін (1,3 - 1,6 миллион теңге) және бонустар берілетініне уәде бергені белгілі болды. Сыйақы 150-ден 700 мың рубльге дейін (3,7 миллион теңгеге дейін). Сонымен қатар, әлеуметтік төлемдер қарастырылған: жарақат алған жағдайда 3 миллион рубль, қайтыс болған жағдайда 5 миллион рубль. Жау техникасын немесе адам күшін жойған кезде 50 000-нан 300 000 рубльге дейін қосымша төлем төленеді.[6]
2023 жылдың 23 тамызында Ресейдің Тверь облысында әуе апаты орын алды, ұшақ бортындағы барлық 10 адам қаза тапты. Росавиация берген әуе апатының нәтижесінде қайтыс болғандар тізімінде[7] Вагнер ЖӘК басшысы Евгений Пригожин[8] және оның орынбасары Дмитрий Уткин[9] болған. Ресейлік ақпарат құралдары ұшақтың атып түсірілген болуы мүмкін екенін айтады. Пригожиннің баспасөз хатшысы оның ұшақта болғанын растамады.[10]
Вагнер ЖӘК Пригожин мен Уткинның өліміне Ресей үкіметі кінәлі деп санады және оларды «Ресей сатқындары» деп атаған.[11] Әуе апатынын кейін Вагнер ЖӘК сарбаздарының Беларусьтен Ресей шекарасына қарай жылжуы және Беларусь арнайы қызметі көліктердің қозғалысына жол бермеуге тырысуда екені белгілі болды.[11]
Ұйымдастыру[өңдеу | қайнарын өңдеу]
2016 жылдың басында Вагнерде 1000 қызметкер жұмыс істеді, олардың саны кейінірек 2017 жылдың тамызына қарай 5000-ға, ал 2017 жылдың желтоқсанына қарай 6000-ға дейін өсті. Ұйым Аргентинада тіркелген және Санкт-Петербург пен Гонконгта кеңселері бар деп хабарланды. 2022 жылдың қарашасында Вагнер Санкт-Петербургтің шығысындағы ЖӘК Вагнер орталығында жаңа штаб пен технологиялық орталық ашты.
2017 жылдың қазан айының басында УҚҚ 2017 жылы Вагнерді қаржыландыру 185 миллион рубльге (3,1 миллион доллар) ұлғайтылғанын және Вагнерде қырыққа жуық Украина азаматы жұмыс істегенін, ал қалған 95 пайызы Ресей азаматтары екенін айтты. Бір украиналық Сирияда 2016 жылдың наурызында Вагнер қатарында действий кезінде қаза тапты және сол көктемде үшеуі қайтыс болды деп хабарланды. Армяндар, қазақтар мен молдовандықтар да Вагнерде жұмыс істеді.
2017-2019 жылдар аралығында Суданда, Орталық Африка Республикасында, Мадагаскарда, Ливияда және Мозамбикте мердігерлерін орналастырғаннан кейін, 2019 жылдың соңына қарай Вагнер Африканың 20 елінде, соның ішінде Эсватини, Лесото және Ботсванада кеңселері болды. The Intercept мәліметтері бойынша, 2020 жылдың басында Blackwater жеке әскери компаниясының негізін қалаушы Эрик Принс Ливия мен Мозамбиктегі операциялары кезінде Вагнер тобына әскери қызмет көрсетуге ұмтылды. 2021 жылдың наурызына қарай Вагнер ЖӘК Зимбабведе, Анголада, Гвинеяда, Гвинея-Бисауда және Конго Демократиялық Республикасында орналастырылды.
Financial Times газетінің хабарлауынша, Вагнер тобы біртұтас заңды тұлға ретінде емес, "Concord Management and Consulting" және "Concord Catering" сияқты "Concord group [Пригожин] – ке әртүрлі дәрежеде жақындығы бар өзара әрекеттесетін компаниялардың тармақталған желісі"ретінде өмір сүреді. Бұл абстрактілі құрылым Батыс үкіметтерінің Вагнердің қызметін шектеу жөніндегі күш-жігерін қиындатты деп айтылады.
Тергеуші журналист Дэвид Патрикаракос ішінара құжаттама орталығы ұсынған ағып кеткен құжаттарға сүйене отырып, "Вагнер" ешқашан ГРУ немесе Қорғаныс министрлігінің бақылауында болған емес, оның орнына Пригожиннің ерекше қарауында болған деп мәлімдеді.[12]
Кадрларды іріктеу және оқыту[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Компания өз қызметкерлерін Ресейдің Қорғаныс министрлігінің базасында, Краснодар өлкесі, шалғайдағы молкин ауылының маңында оқытады. Базадағы казармалар ресми түрде Ресейдің Қорғаныс министрлігімен байланысты емес, сот құжаттарында олар балалар демалысы лагері ретінде сипатталады. Ресейлік "өте құпия" ай сайын жарияланған есепке сәйкес, "Вагнерге" қызметкерлерді жалдаған ұйымның тұрақты атауы жоқ және Мәскеуге жақын Красногорскідегі Павсино әскери қалашығының жанында заңды мекен-жайы болған. 2021 жылдың желтоқсанында new Lines журналы Украинаның аналитика және қауіпсіздік орталығының зерттеушілері анықтаған Вагнердің 4184 мүшесі туралы деректерді талдап, Вагнер жеке әскери мердігерінің орташа жасы қырық жаста екенін және ЖӘК он бес түрлі елден келгенін анықтады, бірақ олардың көпшілігі Ресейден келген.
ЖӘК жаңа жалдаушылары оқу-жаттығу жиынына келгенде, оларға енді әлеуметтік медиа қызметтерін және басқа интернет-ресурстарды пайдалануға рұқсат етілмейді. Компания қызметкерлеріне фотосуреттерді, мәтіндерді, аудио және бейнежазбаларды немесе оларды оқыту кезінде алынған кез келген басқа ақпаратты желіде орналастыруға рұқсат етілмейді. Оларға Ресейде немесе басқа елде болғанына қарамастан, олардың орналасқан жері туралы ешкімге хабарлауға рұқсат етілмейді. Ұялы Телефондар, планшеттер және басқа байланыс құралдары ротада қалады және белгілі бір уақытта олардың командирінің рұқсатымен беріледі.
Төлқұжаттар мен басқа құжаттар тапсырылады, ал оның орнына компания қызметкерлері жеке нөмірі бар атаусыз жетон алады. Компания құпиялылық туралы Келісім 10 жыл мерзімге жасалған жағдайда ғана жаңа қызметкерлерді қабылдайды және құпиялылық бұзылған жағдайда компания қызметкермен келісімшартты сыйақы төлемей бұзу құқығын өзіне қалдырады. Украинаның қауіпсіздік қызметінің (УҚҚ) мәліметтері бойынша, ресейлік әскери офицерлерге әскерге шақырылушылар үшін саптық дайындық нұсқаушылары рөлі беріледі. Оқыту кезінде ЖӘК айына 1100 доллар алады.[13]
Ұйымның халықаралық статусы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
2023-ші жылдың қаңтар айында АҚШ Қаржы министрлігі Украинадағы соғысқа, жаппай өлім жазасына, зорлауға, балаларды ұрлауға және ОАР Мен Малидегі физикалық қорлауға қатысқаны үшін Вагнер ЖӘК-ны трансұлттық қылмыстық ұйым деп жариялады. Сондай-ақ, АҚШ-тың санкцияларына "Вагнер" ЖӘК-мен байланысты құрылымдар кірді.
2023-ші жылдың 30-шы қаңтарында Канаданың Қауымдар палатасы Канада үкіметін Wagner Group компаниясын террористік ұйымдар тізіміне енгізуге шақырды.
2023-ші жылдың ақпан айында Ұлыбританияның ішкі істер министрлігі "Вагнер" ЖӘК-на террористік ұйым мәртебесін беруді қарастыра бастады.
2023-ші жылы 14-ші наурызда Литва диетасы бірауыздан Вагнер тобын террористік ұйым деп тану туралы қаулы қабылдады [14]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Пригожин Қадыров айналасындағылармен кикілжіңге Путиннің араласқанын айтты (қаз.). Азаттық радиосы (4 маусым 2023). Тексерілді, 25 маусым 2023.
- ↑ Евгений Пригожин впервые признал свою связь с "ЧВК Вагнера" (орыс.). Азаттық радиосы (26 сентября 2022). Тексерілді, 25 маусым 2023.
- ↑ Vladimir Putin sent Russian mercenaries to 'fight in Syria and Ukraine' (ағыл.). Telegraph (30 March 2016). Тексерілді, 25 маусым 2023.
- ↑ Nearly 3,000 of Russia’s notorious Wagner mercenary group have been killed in the war, UK MPs told (ағыл.). Independent (21 April 2022). Тексерілді, 25 маусым 2023.
- ↑ https://www.bbc.com/news/world-60947877
- ↑ a b https://massaget.kz/basty-zhaalytar-438/86048/
- ↑ Росавиация. Басты дереккөзінен мұрағатталған 23 тамыз 2023. Тексерілді, 23 тамыз 2023.
- ↑ ИВАНОВА, Александра Крушение самолета Евгения Пригожина: что известно (орыс.). Неміс толқыны (24 августа 2023). Тексерілді, 24 тамыз 2023.
- ↑ ВИНОГРАДОВА, Евгения Правая рука Пригожина, личная охрана и оператор: кто находился на разбившемся самолете с главой ЧВК «Вагнер» (орыс.). Starhit.ru (24 августа 2023). Тексерілді, 24 тамыз 2023.
- ↑ Wagner boss Yevgeny Prigozhin ‘on board’ jet that crashed in Russia (ағыл.). Әл-Жазира (23 August 2023). Тексерілді, 24 тамыз 2023.
- ↑ a b После катастрофы самолета Пригожина вагнеровцы пытаются выехать из Беларуси в РФ – сопротивление (орыс.). Українська правда (24 августа 2023). Тексерілді, 24 тамыз 2023.
- ↑ https://www.interpretermag.com/fontanka-investigates-russian-mercenaries-dying-for-putin-in-syria-and-ukraine/
- ↑ https://www.theguardian.com/world/2022/apr/22/france-says-russian-wagner-mercenaries-staged-french-atrocity-in-mali
- ↑ https://www.kommersant.ru/doc/5874650