Дарбази
_GEORGIAN_NOBLEMAN%27S_HOUSE_IN_TIFLIS.jpg)
Дарбази (груз. დარბაზი; парсы: darvāze тілінен «қақпа») — Кіші Азия мен Оңтүстік Кавказдың дәстүрлі отандық сәулетінде кездесетін ерекше «қарлығаш күмбезі» типті шатыр құрылымы бар үйді сипаттау үшін қолданылатын Грузиялық термин. Орталық бөлік — пирамида іспеттес, бағандарға тірелген және кесілген бөренелер мен арқалықтардың сатылы қатарынан салынған, жоғарғы жағында терезе мен мұржа ретінде қызмет ететін орталық тесік бар. Ежелгі Рим сәулетшісі және механигі Витрувийдің (б.з.б. 1 ғасыр) De architectura кітабында дарбазидің көне прототипі Колхия тұрғын үйінің сипаттамасын көруге болады[1]. Мұндай шамды шатырлар Арменияда харазашен немесе глхатун, Түркияда kirlangiç kubbe немесе kirlangiç ortu, Әзірбайжанда карадам деп аталады[2][3].
Жергілікті нұсқалары бар дарбази үйін 20 ғасырда Грузияда салу жалғастырылды. Картли, Кахетия және Самцхе-Джавахети провинцияларында кең таралған. Бұл үйлер көбінесе жер асты түбінде жіңішке ойылған арқалықтар мен бағандармен, атап айтқанда, бодзи-ата деп аталатын үлкен ағаш тірекпен тіреледі, ол шатырдың салмағын көтереді[1]. Дарбазидің пішіні Грузияның алғашқы христиандық сәулетіне әсер еткен болуы мүмкін, өйткені Италияда, Сирияда және басқа елдерде кең таралған ежелгі дөңгелек және сегіз қырлы христиан құрылымдары Грузияда ешқашан танымал болған емес[4].
Дизайн ерекшеліктеріне байланысты дарбази үйі сейсмикалық апаттарға жақсы төзімді болған. Грузиядан басқа, дарбази үйі Армения мен Әзірбайжан, Тәжікстан, Түркияның солтүстік-шығысында, Феррейдан, Ауғанстан және Үндістанда кең таралған. Бұл үй түрі тіпті (ағаш, тас) ежелгі заманда, Кореядан Эгей жағалауына дейін кең таралған, бірақ Грузиядағыдай көп қырлы және көркем өңделген дарбази үйлері еш жерде кездеспеген[5].
Иллюстрациялар
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- Грузияның шығысындағы Дарбази (қима) . Ұлы Совет энциклопедиясы .
- Гвиргвини . Ұлы Совет энциклопедиясы .
- Деда-Бодзи . Ұлы Совет энциклопедиясы .
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ a b https://en.wikipedia.org/wiki/David_Marshall_Lang (1966), Грузины, стр. 119-123. Издательство Praeger.
- ↑ Хачадурян, Лори (2008), Социальная логика в условиях империи: армянская «горная сатрапия» и правление Ахеменидов, ок. 600--300 гг. до н.э., стр. 197. ProQuest, ISBN 0549985735.
- ↑ Карпуз, Хасим (1993), Эрзурум Эвлери, стр. 66.
- ↑ Чубинашвили, Георгий Н., "О первоначальных формах христианских церквей", с. 195, в кн.: Мгалоблишвили, Тамила (ред., 1998), Древнее христианство на Кавказе. Routledge, ISBN 0-7007-0633-X.
- ↑ მისივე, Дарбази, древнейший тип грузинского народного жилища и его место в истории архитектуры, Тб., 1964;