Жоңғар-Балқаш қатпарлы жүйесі

Жоңғар-Балқаш қатпарлы жүйесі – каледон қатпарлығының соңынан бастап миогеосинклинальдық жағдайда дамыған Қазақстанның оңтүстік-шығысындағы ірі тектоникалық құрылым.

Орналасуы

Жоңғар-Балқаш қатпарлы жүйесі Іле өзені мен Алакөл ойысының аралығында жота-жота болып Қытай шекарасынан Жетісу (Жоңғар) Алатауы арқылы солтүстік-батыс бағытта Солтүстік Балқаш өңіріне дейін, одан әрі Ақбастау, Ақжал–Ақсораң синклинорийлері мен Кентарлау–Сарқан антиклинорийіне дейін созылып жатыр. Солтүстік-шығысында Жоңғар, Алакөл, ал оңтүстік-батысында Оңтүстік Жоңғар және Текелі–Сайдамнұр жарылу белдемімен шектеледі.

Геологиялық құрылымы

Жоңғар-Балқаш қатпарлы жүйесі жоғарғы силур, девон және төменгі тас көмір шөгінділерінен құралған. Орта палеозой дәуірінде болған күшті тектоникалық қозғалыстардың нәтижесінде бұл шөгінді жыныстар бірнеше қатпарлы белдемдер құрған. Геологиялық және геофизикалық деректерге қарағанда Жоңғар-Балқаш қатпарлы жүйесі Орталық Қазақстан қатпарлы жүйесі ядросының үстінде жатыр деп саналады. Жоғарғы палеозойда Жоңғар–Балқаш жүйесінде көптеген қатпарлы құрылымдар мен терең жарылымдар пайда болып, олардың бойымен тас көмір, пермь кезеңдерінде көлемді гранит интрузивтері ығысып шыққан. Осы кезеңде бұл жерге жанартаутекті шөгінді, жанартаутекті жыныстар шөкті, көптеген жыныстар гидротермальдық өзгерістерге ұшырады.

Белдемдері

Жонғар-Балқаш қатпарлы жүйесі жарыспалы жарылымдар арқылы төрт белдемге бөлінген:

• тастау белдемі (Жетісу Алатауының солтүстік-шығыс етегінде орналасқан);
• Кентарлау–Сарқан белдемі (Жетісу Алатауының солтүстік қыраттарынан, Солтүстік Балқаш өңіріне дейін созылады);
• Орталық–Жоңғар белдемі (Жетісу Алатауының басты жоталары);
• Бораттам белдемі (Жетісу Алатауының оңтүстік-шығыс етегінде орналасқан).

Кендері

Жоңғар-Балқаш қатпарлы жүйесінің табанындағы төменгі палеозой шөгінділерінде полиметалл (Текелі, Көксу, т.б.), диорит-гранодиорит-гранит интрузивтерімен, шөгінді және жанартаутекті жыныстармен байланысты молибден,мыс, полиметалл (Қоңырат, Саяқ, Көксай, Көкзабой, Көктастал, Гүлшат, Борлы, т.б.), пермь граниттерінде сирек металл (Ақшатау, Шығыс Қоңырат, т.б.) кендері, кейбір жоғарғы палеозой ойыстарында тас көмір кездеседі.