Жызақ

Қала
Жызақ
өзб. Jizzax/Жиззах
Логотипі
Әкімшілігі
Ел	ӨзбекстанӨзбекстан
Облыс	Жызақ
Тарихы мен географиясы
Координаттары	40°07′00″ с. е. 67°51′00″ ш. б.40.11667° с. е. 67.85000° ш. б. / 40.11667; 67.85000
Алғашқы дерек	X ғасыр
Жер аумағы	100 км²
Орталығының биiктігі	378 м
Тұрғындары
Тұрғыны	179 900 адам (2020)
Агломерация	шам. 200 000
Ұлттық құрамы	өзбектер, тәжіктер, орыстар, татарлар және басқалары
Сандық идентификаторлары
Телефон коды	+998 72
Пошта индекстері	130100-130117
jizzaxcity.uz  (өзб.)
Жызақ
Жызақ шекарасы

Жызақ (өзб. Jizzax, Жиззах) — Өзбекстанның Жызақ облысындағы қала. Сондай-ақ Жызақ қаласы Жызақ облысының әкімшілік орталығы болып табылады.

Географиясы

Жызақ қаласы Санзар өзенінің бойында, Нұрота тауының солтүстік бөктерінде Ташкенттің оңтүстік-батысынан 180 км қашықтықта, Самарқанның солтүстік-шығысынан 90 км қашықтықта орналасқан.

Этимологиясы

Қала 10-ғасырлардан бастап танымал бола бастады. Қала Ұлы Жібек жолының бойында орналасқандықтан көптеген зерттеушілер қала атауын осы жолмен жүріп өтетін саудагерлер берген деген жорамал айтады. Осы маңда әктасты кен орындары өте көп болған. Сондықтан қала атауы да осы дәйекпен байланыстырылады.Согдий тілінен аударғанда «Jizz» —көпіршікті, ал «ок» — ақ деп аударылады. Яғни Жызақ атауы осы екі түбірдің бірігуі нәтижесінде туындауы мүмкін.

Халқы

2025 жылы Жызақ қаласының тұрғындарының саны 136 522 адамды құрады. Қалада өзбектер, қазақтар, орыстар, тәжіктер және т.б. ұлт өкілдері тұрады.

Ең жақын қалалар және оларға дейінгі қашықтық

Жызық — үлкен қала. Ол өз елінде (Өзбекстан) халық саны бойынша 12-орында, облыста (Жызық облысы) көш бастап тұр. Әлемдегі барлық қалалар арасындағы орны: шамамен 3349 орын.

Ең жақын қалалар және оларға дейінгі қашықтық: Жаңақыстақ (1 км), Үштөбе (9 км), Пахтакор (21 км), Ғаллаарал (26 км), Зафарабат (30 км), Пақтаабат (34 км), Достық (40 км), Ғолибылар (41 км), Маржанбұлақ (44 км), Замин (47 км), Осмат (47 км), Даштабат (51 км), Гагарин (64 км), Сардоба (64 км), Бұлыңғыр (65 км), Пенжакент (72 км, Тәжікстан), Наурыз (80 км), Жетісай (81 км, Қазақстан), Хауас (81 км), Жамбай (81 км).

Тарихы

8 ғасырда арабтар жаулап алғанға дейін ол Уструшана тарихи аймағындағы ірі қала болған. 16 ғасырдан бастап Бұхара хандығының, кейін Бұхара әмірлігінің құрамында болды.

1866 жылдың күзінде жеті күндік қоршаудан кейін қаланы генерал Романовский басқарған орыс әскері басып алды. Бұхара әмірлігімен бейбіт келіссөздерден кейін қала Ресей империясына өтті. 1887 жылдан бастап Жызақ Самарқанд облысының уездік қаласына айналды. 1916 жылы Жызақта орысқа қарсы көтеріліс болып, нәтижесінде басылды. 1924 жылдан бастап қала Сырдария облысының орталығына айналды.

Кеңестік кезеңде қала қалпына келтіріліп, өнеркәсіп орындары салынып, халық саны артты. 1973 жылы 29 желтоқсанда Жызақ жаңадан құрылған Жызық облысының әкімшілік орталығы болды.

Көрнекі орындары

Қаланың көрікті жерлері мен қызықты жерлер — Заамин санаторийі, Бахмал қорығы, Айдаркөл көлі, Темірлан қақпасы, екі мұражай: Шараф Рашидов атындағы және тарихи-өлкетану мұражайы, балалар темір жолы.

Экономикасы және инфрақұрылымы

Қалада 12 ірі өнеркәсіптік кәсіпорын жұмыс істейді: «Джизакдонмахс» АҚ, «Жызақ аккумулятор зауыты» АҚ, «Джизак Текстиль» ЖШС, «Бостан Олами» ЖШС, «Сувокава» мемлекеттік кәсіпорны, «Өзбекэнерго» АҚ, «Узтрансгаз» АҚ, «Тоза Худуд» мемлекеттік кәсіпорны, «Тоза Худуд» мемлекеттік кәсіпорны, ІІІБ «Текстиль» мемлекеттік кәсіпорны, «Жызақ аккумулятор зауытының дистрибьюторы» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі, «Мастер Билдинг Продактс» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі.

Жызақ қаласында 32 мектеп пен 155 мектепке дейінгі білім беру мекемесі, 51 кітапхана, 40 денсаулық сақтау мекемесі және 12 мешіт бар. Сондай-ақ қалада 69 бірлескен және шетелдік кәсіпорын, 1125 шағын өнеркәсіптік кәсіпорын жұмыс істейді.