Литогенез

Метаморфизмдік өзгеріс

Литогенез (грек. лито - тас, генезис - пайда болу) - шөгінді, жанартаутекті шөгінді жыныстардың және кен байлықтарының одан әрі өзгеруі мен қалыптасу процестерінің жиынтығы.

Теорияның шығу тарихы

1923 жылы ең алғаш Я.В.Самойлов (1870-1925) шөгінді жыныстарды зерттеу әдістемесі мен міндеттерін ашып көрсетіп, литологияны жеке ғылым саласы ретінде анықтап берді.
20 ғасырдың ортасында Ресейдің ғалым-литологы Н.М.Страхов (1900-1978) литогенез теориясын дайындаған. Бұл теория қазіргі және ежелгі шөгінді, сондай-ақ жыныс түзілудің салыстырмалы-литологиялық талдауына негізделген.

Литогенездің даму сатылары

• Седиментогенез - тұнбаның түзілуі.
• Диагенез - тұнбаның нығыздануы.
• Катагенез (эпигенез) - температура және қысымға, кей жағдайларда газ және су ерітінділеріне байланысты өзгеруі.
• Метагенез - метаморфизмге дейінгі өзгеруі (құрамының өзгеруі).

Типтері

• Гумидті литогенез типімен көмір, боксит түзілуі және марганецті темір кен орны байланысты.
• Аридтік литогенез типінде фосфориттік, табиғи тұздар мен мысты құмтас кен орындары түзіледі.
• Мұздық литогенез Солтүстік Тянь-Шаньның, Іле, Жетісу Алатауларының, Алтайдың биік таулық мұздықтарымен байланысты.
• Жанартаутекті шөгінділік литогенез жанартаулы аудандарға тән.
• Мұхиттық литогенез ірі су қоймасы ағыстарында (теңіздер, мұхиттар) пайда болады.