Литогенез
Навигацияға өту
Іздеуге өту
Литогенез (грек. лито - тас, генезис - пайда болу)[1] - шөгінді, жанартаутекті шөгінді жыныстардың және кен байлықтарының одан әрі өзгеруі мен қалыптасу процестерінің жиынтығы.
Теорияның шығу тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
1923 жылы ең алғаш Я.В.Самойлов (1870-1925) шөгінді жыныстарды зерттеу әдістемесі мен міндеттерін ашып көрсетіп, литологияны жеке ғылым саласы ретінде анықтап берді.
20 ғасырдың ортасында Ресейдің ғалым-литологы Н.М.Страхов (1900-1978) литогенез теориясын дайындаған. Бұл теория қазіргі және ежелгі шөгінді, сондай-ақ жыныс түзілудің салыстырмалы-литологиялық талдауына негізделген.
Литогенездің даму сатылары[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Седиментогенез - тұнбаның түзілуі.
- Диагенез - тұнбаның нығыздануы.
- Катагенез (эпигенез) - температура және қысымға, кей жағдайларда газ және су ерітінділеріне байланысты өзгеруі.
- Метагенез - метаморфизмге дейінгі өзгеруі (құрамының өзгеруі).
Типтері[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Гумидті литогенез типімен көмір, боксит түзілуі және марганецті темір кен орны байланысты.
- Аридтік литогенез типінде фосфориттік, табиғи тұздар мен мысты құмтас кен орындары түзіледі.
- Мұздық литогенез Солтүстік Тянь-Шаньның, Іле, Жетісу Алатауларының, Алтайдың биік таулық мұздықтарымен байланысты.
- Жанартаутекті шөгінділік литогенез жанартаулы аудандарға тән.
- Мұхиттық литогенез ірі су қоймасы ағыстарында (теңіздер, мұхиттар) пайда болады.
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Қазақстан табиғаты:Энциклопедия / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы:" Қазақ энциклопедиясы" ЖШС, 2011. Т.З. - 304 бет. ISBN 9965-893-64-0 (Т.З.), ISBN 9965-893-19-5