Мақтымқұлы Нұрбердіханов
| Мақтымқұлы Хан түрікм. Magtumguly Han | ||||
 Нұрбердіханов 1907 жылы | ||||
| Лауазымы | ||||
|---|---|---|---|---|
| ||||
| 20 ақпан — 3 маусым 1907 | ||||
| Монарх | II Николай | |||
| Сайлау округі | Күнгей Каспий облысы | |||
| Өмірбаяны | ||||
| Партиясы | Мұсылман фракциясы | |||
| Діні | мұсылман-суннит | |||
| Дүниеге келуі | 15 қаңтар 1859 | |||
| Қайтыс болуы | 28 сәуір 1924 (65 жас) Байрамалы, Түрікмен КСР, КСРО (қазіргі Мары уәлаяты, Түрікменстан) | |||
өңдеу  |
||||
Мақтымқұлы Нұрбердіханов (түрікм. Magtumguly Nurberdihanow, кейде Мақтымқұлы хан немесе Мехтем Нұрберді-Ханов, 15 қаңтар 1859 жыл – 28 сәуір 1924 жыл, Байрамалы) — Ресей империясының саясаткері, Мемлекеттік Дума II-сайланымының депутаты, Ресей империясының барлық 4 сайланымында болған жалғыз түрікмен.
Өмірбаяны[өңдеу | қайнарын өңдеу]
1859 жылдың 15 қаңтарында Көпеттау (қазіргі Түрікменстан) етегіндегі Ахалтеке деген жерде дүниеге келіп, медреседе білім алған.
Ақсүйек текті, оның әкесі Нұрберді хан (5 мамыр 1826 – 28 сәуір 1880) 1850 жылдың қазанынан қайтыс болғанға дейін Ахалтекенің бас ханы болды және «хандардың ханы» атағын алды.[1]
Мақтымқұлы ханның үлкен ағасы Бердімұрад хан 1879 жылы тамызда орыс генералы Ломакиннің бірінші Ахал жорығы кезінде Көктөбе бекінісін қорғаған кезінде қайтыс болды. Нұрберді ханның әкесі қайтыс болғаннан кейін оның атағы ұлы Мақтымқұлыға көшті. Хан болып тағайындалғанда Мақтымқұлы хан өте жас еді. Сондықтан оның уәзірі тәжірибесі бар Оразмәммет хан, және Ахал судьясы Құрбанмұрат ишан болып тағайындалды. Бұл кезде патша үкіметі Ахалтекені басып алу үшін екінші әскери жорыққа дайындалып жатқан еді.
Көк-төбе бекінісінің екінші қорғанысын Мақтымқұлы ханмен бірге атақты Құрбанмұрат ишан мен Дықма Сердар басқарды. Бекіністі орыс әскерлері 1881 жылы 12 қаңтарда алған соң, ол Мервте бір жылдан астам уақыт тұрды. Ол 1882 жылдың жазында Ашхабадқа оралды. Ол орыс армиясына қызмет етуге аттанды. Ресей азаматтығын алды.
1883 жылдың аяғында полиция майоры Мақтымқұлы ханды штаб капитаны Мақсұт Әлиханов-Аварскиймен бірге генерал Комаров Мервке оның тұрғындарына Ресей бодандығын қабылдау туралы ұсыныспен келіссөздер жүргізуге жіберілді. Бұл бұйрық жоспарланғандай орындалды және Ресейге қосылу қарсылықсыз өтті.
Подполковник шеніне дейін көтерілді, кейін Тежен уезінің бастығы болды. Күнгей Каспий облысы Ашхабад ауданындағы Хан Кяриз ауылындағы Дурун полиция бөліміндегі отбасылық қожалықта тұрып, егіншілікпен айналысқан.
1907 жылы 27 ақпанда Күнгей Каспий облысының тұрғындарынан Мемлекеттік Думаның ІІ-шақырылымына депутат болып сайланды. Думаға сайланған кезде ол полиция подполковнигі,[2] помещик, партиясыз болып жазылған, мұсылмандар фракциясының мүшесі болды, Санкт-Петербургте жалданған аудармашының қызметін пайдалануға мәжбүр болды және Дума комиссияларының мүшесі болған жоқ.
Мемлекеттік Дума тарағаннан кейін ол туған жеріне оралды. 1937 жылғы Түрікмен КСР деректері бойынша «Мақтымқұлы ханның тұрақты резиденциясы Хан Қарыз ауылы болды... Орыстар Күнгей Каспий облысының жаулап алған кезде Мақтымқұлы хан тек қазіргі Бахарден аймағының ғана емес, бүкіл Ашхабад ауданы түрікмендердің жалпы танылған көсемі болып саналды.»[3]
1924 жылдың 28 сәуірінде Байрамалы жерінде қайтыс болды.[дереккөзі?]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Доклад генерал-майора графа Борх главному штабу от 22 декабря 1881 года о предстоящих задачах по окончательному присоединению Средней Азии к России в связи с присоединением Ахал-Текинского оазиса и принципах управления населением (орыс.) (12 января 1882). Тексерілді, 25 маусым 2023.
- ↑ БОИОВИЧ, М. М. Члены Государственной думы (Портреты и биографии). Второй созыв. — М.: Тип. Товарищества И. Д. Сытина. 1907 С. 496.: НУБЕРДЫ-ХАНОВЪ, Махтумъ (Мехтемъ) (орыс.) (11 февраля 2013). Тексерілді, 25 маусым 2023.
- ↑ Аналитический материал ОО ГПУ ТуркССР о политико-экономическом состоянии Бахарденского района. 25 сентября 1931 г. Wayback Machine мұрағатында