Ресейдегі президент сайлауы (1996)

	Ресейдегі президент сайлауы;
	16 маусым 1996 (бірінші айналым); 3 шілде 1996 (екінші айналым)
Сайлау түрі	Президент сайлауы
Кандидаттар	11
Сайлау органы және нәтижелер
Тіркелгендер	Lua error Module:Wikidata ішіндегі 39 жолында: attempt to concatenate field '?' (a nil value).
Сайлаушылар саны	Lua error Module:Wikidata ішіндегі 39 жолында: attempt to concatenate field '?' (a nil value).
	75 587 139 %69.81
	Борис Ельцин – Партиясыз
49,3 %
53,82 %
	Геннадий Зюганов – РФКП
32,03 %
40,31 %
	Александр Лебедь – ОҚК
14,52 %
	Григорий Явлинский – Яблоко
7,34 %
	Владимир Жириновский – РЛДП
5,7 %
Субъект бойынша 2-айналым нәтижесі: Ельцин Зюганов
Ресей президенті
Босатушы	Сайланған
Борис Ельцин	Борис Ельцин
	өңдеу

Ресей Федерациясының президент сайлауы 1996 жылдың 16 маусымында Ресей Конституциясы бойынша Борис Ельцин президенттік мерзімінің біткен себебімен өтті. Сайлау 16 маусым және 3 шілде күндері 2 айналыммен өтіп, нәтижесінде Ельцин қайта сайланды.

Ельцин сайлауда жеңу үшін олигархтар мен Қарулы Күштердің қолдауын алып, демократиялық емес жолмен қайта сайланды.^[1]

Бұл — посткеңестік Ресей тарихындағы 2-айналымды қажет еткен жалғыз сайлау. Ельциннің осы сайлаудағы басты қарсыласы РФКП басшысы Геннадий Зюганов. Басқа көп қолдау алған кандидаттың бірі Александр Лебедь болған, оны Ельцин сайлаудан кейін Қауіпсіздік Кеңесінің хатшысы болып тағайындады.

Алғышарттары

1991 жылы, Кеңес Одағының ыдырауынан бұрын, Борис Ельцин Ресей КФСР президенті болып сайланған. 1993 жылғы бүкілресейлік референдум нәтижесінде жаңа құрылған Ресей Федерациясы президент сайлауының 1996 жылы бола беретіні шешілді. Кейінірек сол жылы Ресейдің тұңғыш Конституциясы күшіне енді де, президенттік мерзімнің төртжылдығы бекітілді.

1995 жылы өткен Мемлекеттік Дума сайлауында Коммунистік партия про-президенттік «Үйіміз — Ресей» партиясымен салыстырғанда екі есе көп дауыс жинап, мандаттың көпшілігін иелеген^[1] және сол себеппен 1996 жылғы президент сайлауында Ельцин жеңіледі деп болжанған еді.^[2]^[3] Бұл болжамның тағы бірнеше себептері болған: Бірінші Шешен соғысындағы Ресейдің жеңілісі, сәтсіз болған либералды реформалар, жемқорлық айыптары, экономиканың нашар жағдайы және т.б..^[1] Ельцин сайлауды кешірек жылжытады немесе мүлдем болдырмайды деген де болжамдар болғанымен, ол осындай шешімнің қабылданбайтынын айтқан.^[4] Ельциннің орнына Санкт-Петербург мэрі Анатолий Собчакты ұсыну да талқыланған, алайда ол сайлауға қатыспайтынын мәлімдеген.^[1]

Үміткерлері

Тіркелген үміткерлер

	Лауазымы	Тіркелген күні
Владимир Брынцалов (49) Орыс социалистік партиясы	Мемлекеттік Думаның депутаты (1995–2003)	26 сәуір 1996
Юрий Власов (60) Тәуелсіз	Мемлекеттік Думаның депутаты (1993–1995)	26 сәуір 1996
Михаил Горбачёв (65) Тәуелсіз	КСРО-ның де-факто басшысы (1985–1991)	12 сәуір 1996
Борис Ельцин (65) Тәуелсіз	Ресей президенті (1991–1999)	3 сәуір 1996
Владимир Жириновский (50) Либералды-демократиялық партия	Либералды-демократиялық партияның төрағасы (1991–2022) Мемлекеттік Думаның депутаты (1993–2022)	5 сәуір 1996
Геннадий Зюганов (52) Коммунистік партия	Ресей Коммунистік Партиясының Бірінші Хатшысы (1991 бастап)	4 наурыз 1996
Александр Лебедь (46) Орыс қауымдарының конгресі	Мемлекеттік Думаның депутаты (1995–1996)	19 сәуір 1996
Святослав Фёдоров (69) Жұмысшылардың өзін-өзі басқару партиясы	КСРО Халық депутаты (1989–1991) Мемлекеттік Думаның депутаты (1995–1999)	19 сәуір 1996
Мартин Шаккум (44) Социалистік Халық партиясы	Социалистік Халық партиясы төрағасы	22 сәуір 1996
Григорий Явлинский (44) Яблоко	Яблоко партиясының төрағасы (1993–2008) Мемлекеттік Думаның депутаты (1993–2003)	19 сәуір 1996

Үміткерлігін тоқтатқандар

Үміткер аты-жөні (Жасы) Партиясы			Лауазымы	Тіркелген күні – Кандидатурасын тоқтатқан күні	Қосымша ақпарат
		Аман Төлеев (52) Тәуелсіз	Кемерово облысы Заң шығару Жиналысының төрағасы	26 сәуір – 8 маусым 1996	Төлеев сайлаудан бұрын Зюгановты қолдап, үміткерлігін тоқтатқан; алайда ол осыны дедлайннан кеш шешкесін оның есімі бюллетеньдерде қала берді, ол 308 дауыс жинады

Үгіт жұмыстары

Ельцин үгіті

Сайлауалды сауалнама бойынша Ельцинді қолдайтын халықтың пайыздығы 6%-ға жуық болған.^[3] Ельцин халықтың қолдауын алу үшін демократиялық емес тәсілдерді қолданды: оны қолдайтын олигархтар елдегі БАҚ басқарып, теледидардағы Зюгановты аз көрсетіп, әрі Ресей жұлдыздарының «про-Ельциндігін» көрсеткен. Осыны ұйымдастырған тұлғалардың бірі Президенттік Күзеттің төрағасы Александр Коржаков болған, Ельцин өзінің сөзі сенсек, Коржаков оны билікте сақтап қалу үшін күш қолдануға да дайын болған.^[1] Алайда сайлауалды бағдарламаларға енгізілген өзгерістерден кейін 21 мамыр күні Ельцин мен Зюганов рейтингтері бірдей болды.

2-айналымда талқыланған басты тақырыптар Шешенстандағы соғыс, бағаның шарықтауы, жұмыссыздық және экономикалық құлдырауды тоқтату шаралары болды. Ельцин бағдарламасында екінші «қайта құру» болмайтыны айтылған. 2-айналымнан бұрын Ельцин кампаниясында ксерокс ісі атты ірі жанжал орын алды, оның нәтижесінде кампания басшылығында болған Михаил Барсуков пен Александр Коржаков тұтқындалды. Оған қоса Ельциннің нашарлап жатқан денсаулығы кампанияға үлкен кедергі болған.

Ельциннің науқанында жұмыс істейтін жарнама агенттіктерінің бірі Зюгановтың суреті мен «Бұл сіздің азық-түлік сатып алуға соңғы мүмкіндігіңіз болуы мүмкін!» деген ескертуі бар миллионнан астам плакат басып шығарды. Бұл плакаттар бүкіл елдегі азық-түлік базарларының терезелеріне ілінді. Бұл тәсіл тиімді болып шықты. Компартияға қарсы тағы «олар атауларын да, тәсілдерін де өзгертпеген» сияқты лозунгтар қолданып, кампания кеңестік биліктің кемшіліктерін еске түсірді.

Зюганов үгіті

РФКП мүшелері арасындағы келіспеушіліктер Зюганов кампаниясына ірі кедергі болған; партияның кейбір оның сайлауға қатысуын да қаламаған еді.^[5] Партияның Бүкілресейлік IV-съезінде Зюганов өзінің сайлауалды кампаниясын толықтай бекітті. Кампаниясында компромиссіз саясат, Шешенстандағы соғысты аяқтау,^[6] КСРОдан үлгі алып Ресейді қайта құру сияқты ұсыныстар айтылатын. Дедлайннан кеш үміткерлігін тоқтатқан Аман Төлеев РФКП-ны қолдайтынын айтқан.

Зюганов кампаниясында Ресейге дайындаған болашақ реформаларын үш кезеңге бөледі:

Бірінші кезеңі (1996—1997) — түрлі саланың мамандарын жинап, жаңа, халық сенетін үкімет ұйымдастыру. Осы тәсілмен елдегі экономикалық ахуалды дұрыстау;
Екінші кезеңі (1998—2003) — өндіріс саласына көп мән беріп, жаңа өндіріс көздерінен қаржы алу;
Үшінші кезеңі (2004—2010) — постиндустриалды заманның технологиясын Ресейде толық қолданысқа енгізу және Ресейді әлем саудасындағы елдер қатарына қосу.

Екі айналым аралығында Зюганов сайлауда жеңілгендермен жеке сөйлесті. Лебедьпен сөйлескенде ол оның сайлаушыларын өз партиясына жақындату үшін Лебедьті РФКП мүшесі болып, Ельцинге қарсы шығуын ұсынған, алайда Лебедь өзінің бастапқы ойынан қайтпады.^[7] Зюганов «Яблоко» төрағасы Явлинскиймен де сөйлескен. Партиядағы 152 делегаттың 87-і екі кандидатқа қарсы және 63-і Ельцинге қарсы шықты, бірақ Зюгановтың екі жақтаушысы да болды: Коммунистік партия өкілдерінің пікірінше, мұны жақсы нәтиже деп санауға болады, өйткені бірнеше ай бұрын «Яблоко» мүшелерінің коммунистерді қолдағаны мүлдем мүмкін емес болатын еді.^[8]

Зюганов 2-айналымда Ельцинге қарсы шыға алған жалғыз үміткер болды, алайда ол тек 40.31% дауыс жинап, сол айналымда да жеңілді.^[5]

Нәтижесі

Үміткер аты-жөні		Партиясы	1-айналым		2-айналым
Үміткер аты-жөні		Партиясы	Дауыс саны	%	Дауыс саны	%
	Борис Ельцин	Тәуелсіз	26,665,495	35.79	40,203,948	54.4
	Геннадий Зюганов	Коммунистік партия	24,211,686	32.49	30,102,288	40.73
	Александр Лебедь	Орыс қауымдарының конгресі	10,974,736	14.73
	Григорий Явлинский	Яблоко	5,550,752	7.45
	Владимир Жириновский	Либералды-демократиялық партия	4,311,479	5.79
	Святослав Фёдоров	Жұмысшылардың өзін-өзі басқару партиясы	699,158	0.94
	Михаил Горбачёв	Тәуелсіз	386,069	0.52
	Мартин Шаккум	Социалистік Халық партиясы	277,068	0.37
	Юрий Власов	Тәуелсіз	151,282	0.2
	Владимир Брынцалов	Орыс социалистік партиясы	123,065	0.17
	Аман Төлеев	Тәуелсіз	308	0.00
Бәріне қарсымын			1,163,921	1.56	3,604,462	4.88
Жалпы саны			74,515,019	98.58	73,910,698	1.05
Жарамсыз дауыс саны			1,072,120	1.42	780,592	1.05
Жалпы дауыс саны			75,587,139	100	74,691,290	100
Тіркелген сайлаушылар			108,495,023	69.67	108,589,050	68.78

Сын

Ксерокс жанжалы

«Ксерокс» ісі (орыс. дело о коробке из-под ксерокса) — 2-айналымда орын алған Борис Ельциннің сайлауда валюталық және қаржыландыру ережелерін бұзды деген айыптармен байланысты болған жанжал. Дау 19 маусымда Ресей Ақ үйінің сыртында президент Борис Ельциннің қайта сайлану науқаны екі қызметкерінің ұсталуынан туындаған еді. Қауіпсіздік агенттері ер адамдардың бірі алып бара жатқан Xerox еселегіш құрылғысынан $500,000 тапты. Көп ұзамай қызметкерлердің Ельциннің сайлауалды ұйымы мен президент әкімшілігінің мүшелері болған Михаил Барсуков пен Александр Коржаков тұтқындалды.

Дереккөздер

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ДУРНОВО, Александр Выборы 1996. Что, если бы Ельцин отменил их? (орыс.) (30 июня 2019). Тексерілді, 20 мамыр 2023.
↑ ДМИТРОВ, Игорь «Ельцин продул бы с разгромным счетом» Глеб Павловский — о выборах 1996 года, поиске преемника Ельцина и испорченных отношениях с Украиной (орыс.). Lenta (5 марта 2020). Тексерілді, 20 мамыр 2023.
↑ ^a ^b ДМИТРОВ, Игорь және ОКУНЕВ, Дмитрий «Все шло к возврату к СССР» 25 лет назад Ельцин выиграл главные в истории России выборы. Чего стоила эта победа? (орыс.). Lenta (3 июля 2021). Тексерілді, 20 мамыр 2023.
↑ MCFAUL, Michael Russia's 1996 presidential election : the end of polarized politics by MCFAUL, Michael Wayback Machine мұрағатында Michael McFaul Ресейдің 1996 президент сайлауы : поляризацияланған саясаттың аяғы = Russia's 1996 presidential election : the end of polarized politics — 1997. — ISBN 9780817995027.
↑ ^a ^b ДМИТРОВ, Игорь Описаны главные ошибки Зюганова в борьбе с Ельциным за пост президента в 1996-м (орыс.). Lenta (3 июля 2021). Тексерілді, 20 мамыр 2023.
↑ КОРЧЕНКОВА, Наталья Неизбранные труды Геннадия Зюганова (орыс.). Коммерсантъ (15 марта 2016). Тексерілді, 20 мамыр 2023.
↑ Выборы-96: А.И. Лебедь делает политический выбор. (орыс.). РФКП ресми сайты. Тексерілді, 20 мамыр 2023.
↑ Выборы 96: Жириновский отказывается от союза с левопатриотическими силами.. РФКП ресми сайты. Тексерілді, 20 мамыр 2023.

[:0-1] ДУРНОВО, Александр Выборы 1996. Что, если бы Ельцин отменил их? (орыс.) (30 июня 2019). Тексерілді, 20 мамыр 2023.

[2] ДМИТРОВ, Игорь «Ельцин продул бы с разгромным счетом» Глеб Павловский — о выборах 1996 года, поиске преемника Ельцина и испорченных отношениях с Украиной (орыс.). Lenta (5 марта 2020). Тексерілді, 20 мамыр 2023.

[:1-3] ДМИТРОВ, Игорь және ОКУНЕВ, Дмитрий «Все шло к возврату к СССР» 25 лет назад Ельцин выиграл главные в истории России выборы. Чего стоила эта победа? (орыс.). Lenta (3 июля 2021). Тексерілді, 20 мамыр 2023.

[4] MCFAUL, Michael Russia's 1996 presidential election : the end of polarized politics by MCFAUL, Michael Wayback Machine мұрағатында Michael McFaul Ресейдің 1996 президент сайлауы : поляризацияланған саясаттың аяғы = Russia's 1996 presidential election : the end of polarized politics — 1997. — ISBN 9780817995027.

[:2-5] ДМИТРОВ, Игорь Описаны главные ошибки Зюганова в борьбе с Ельциным за пост президента в 1996-м (орыс.). Lenta (3 июля 2021). Тексерілді, 20 мамыр 2023.

[6] КОРЧЕНКОВА, Наталья Неизбранные труды Геннадия Зюганова (орыс.). Коммерсантъ (15 марта 2016). Тексерілді, 20 мамыр 2023.

[7] Выборы-96: А.И. Лебедь делает политический выбор. (орыс.). РФКП ресми сайты. Тексерілді, 20 мамыр 2023.

[8] Выборы 96: Жириновский отказывается от союза с левопатриотическими силами.. РФКП ресми сайты. Тексерілді, 20 мамыр 2023.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]