Сарқан жотасы

Сарқан жотасы
Сипаттамасы
Тау жүйесі	Жетісу Алатауы
Пайда болған кезеңі	палеозой
Ұзындығы	60 км
Ең биік шыңы	Бесбақан тауы
Биіктігі	4622 м
Орналасуы
45°02′04″ с. е. 80°05′12″ ш. б.45.03444° с. е. 80.08667° ш. б. / 45.03444; 80.08667
Елдер	Қазақстан/Қытай
Сарқан жотасы
Сарқан жотасы

Сарқан жотасы – Жетісу Алатауының солтүстігінде, Сарқан жəне Басқан өзендері аралығында, батыс, оңтүстік-батыстан шығыс, солтүстік-шығысқа қарай 60 км-ге жуық созылып жатыр.

Географиялық орны

Жетісу облысының Ақсу, Сарқан аудандарының Қытаймен шекаралас бойында орналасқан.

Жер бедері

Абсолюттік биіктігі 4622 м (Жетісу Алатауының ең биік жері – Бесбақан тауы). Жотаның қар сызығы солтүстік беткейде 3200 м, оңтүстігінде 3800 м биіктіктен өтеді. Мұнда 200-ге жуық мұздықтар бар. Ірілері: Абай, Авсюк, Берг, Сапожников, т.б. Жотаның солтүстік беткейінен Сарқан, Басқан өзендерінің салалары (Ақшығанақ, Талдыбұлақ, Ақсу, т.б.) бастау алады. Оңтүстік беткейінен Қытай еліне ағатын Боротала өзенінің салалары ағып өтеді.

Геологиялық құрылымы

Жота төменгі палеозой дəуірінің герцин тау жасалу кезінде пайда болған. Одан кейін ол бірнеше рет (неоген жəне төменгі төрттік кезеңдерде) көтеріліп, денудацияға ұшыраған. Жота Жетісу Алатауының солтүстік бөлігінің торабы саналады жəне бұл аймақ сейсмикалық қауіпті (белсенді аймақ) ауданға жатады. Тектоникалық тұрғыдан тау жыныстары метаморфтанған кристалды тақтатастан, сондай-ақ интрузивті гранит, гранодиорит, құмтас, саздақ, əктастардан тұрады. Тауаралық аңғарларын палеоген, неоген жəне төрттік кезеңнің шөгінділері жауып жатыр.

Климаты

Жотаның жоғарғы белдеміндегі климат тым континенттік. Қаңтар айындағы жылдық орташа температурасы -14 –21°С, төменгі белдеуде -11–14°С, шілде айында биік белдеуде 14 –18°С, төменгі белдеуде 18 –21°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 750 мм-ден (тау етегінде) 1000 мм-ге дейін (тау басында).

Топырағы, өсімдігі мен жануарлары

Негізінен таудың қызғылт қоңыр, орманының қара жəне күлгін топырағы қалыптасқан. Мұндағы 2000 м-ден астам биіктікте Сібірдің самырсыны мен балқарағайы аралас Тянь-Шаньның кəдімгі қарағайы мен шыршасы өседі. 1400–1800 м биіктік аралығында ақтерек, қайың, қарағай орманы мен тобылғы, арша, итмұрын, т.б. бұта аралас тоғай алқабы кездеседі. Таудың далалық ландшафтысын бұта, тал, шілік аралас астық тұқымдас əртүрлі өсімдіктер құрайды. Жануарлардан арқар, таутеке, барыс; құстардан тау бастарында мекен ететін ұлар, тазқара, альпі сауысқаны, т.б. кездеседі. Тауаралық аңғар мен беткей етектері шабындық жəне мал жайылымына пайдаланылады.