Сарқан жотасы
Сарқан жотасы | |
Сипаттамасы | |
---|---|
Тау жүйесі | |
Пайда болған кезеңі | |
Ұзындығы |
60 км |
Ең биік шыңы | |
Биіктігі |
4622 м |
Орналасуы | |
45°02′04″ с. е. 80°05′12″ ш. б. / 45.03444° с. е. 80.08667° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 45°02′04″ с. е. 80°05′12″ ш. б. / 45.03444° с. е. 80.08667° ш. б. (G) (O) (Я) | |
Елдер |
Қазақстан/Қытай |
| |
|
Сарқан жотасы – Жетісу Алатауының солтүстігінде, Сарқан жəне Басқан өзендері аралығында, батыс, оңтүстік-батыстан шығыс, солтүстік-шығысқа қарай 60 км-ге жуық созылып жатыр.
Географиялық орны
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Жетісу облысының Ақсу, Сарқан аудандарының Қытаймен шекаралас бойында орналасқан.
Жер бедері
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Абсолюттік биіктігі 4622 м (Жетісу Алатауының ең биік жері – Бесбақан тауы). Жотаның қар сызығы солтүстік беткейде 3200 м, оңтүстігінде 3800 м биіктіктен өтеді. Мұнда 200-ге жуық мұздықтар бар. Ірілері: Абай, Авсюк, Берг, Сапожников, т.б. Жотаның солтүстік беткейінен Сарқан, Басқан өзендерінің салалары (Ақшығанақ, Талдыбұлақ, Ақсу, т.б.) бастау алады. Оңтүстік беткейінен Қытай еліне ағатын Боротала өзенінің салалары ағып өтеді.
Геологиялық құрылымы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Жота төменгі палеозой дəуірінің герцин тау жасалу кезінде пайда болған. Одан кейін ол бірнеше рет (неоген жəне төменгі төрттік кезеңдерде) көтеріліп, денудацияға ұшыраған. Жота Жетісу Алатауының солтүстік бөлігінің торабы саналады жəне бұл аймақ сейсмикалық қауіпті (белсенді аймақ) ауданға жатады. Тектоникалық тұрғыдан тау жыныстары метаморфтанған кристалды тақтатастан, сондай-ақ интрузивті гранит, гранодиорит, құмтас, саздақ, əктастардан тұрады. Тауаралық аңғарларын палеоген, неоген жəне төрттік кезеңнің шөгінділері жауып жатыр.
Климаты
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Жотаның жоғарғы белдеміндегі климат тым континенттік. Қаңтар айындағы жылдық орташа температурасы -14 –21°С, төменгі белдеуде -11–14°С, шілде айында биік белдеуде 14 –18°С, төменгі белдеуде 18 –21°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 750 мм-ден (тау етегінде) 1000 мм-ге дейін (тау басында).
Топырағы, өсімдігі мен жануарлары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Негізінен таудың қызғылт қоңыр, орманының қара жəне күлгін топырағы қалыптасқан. Мұндағы 2000 м-ден астам биіктікте Сібірдің самырсыны мен балқарағайы аралас Тянь-Шаньның кəдімгі қарағайы мен шыршасы өседі. 1400–1800 м биіктік аралығында ақтерек, қайың, қарағай орманы мен тобылғы, арша, итмұрын, т.б. бұта аралас тоғай алқабы кездеседі. Таудың далалық ландшафтысын бұта, тал, шілік аралас астық тұқымдас əртүрлі өсімдіктер құрайды. Жануарлардан арқар, таутеке, барыс; құстардан тау бастарында мекен ететін ұлар, тазқара, альпі сауысқаны, т.б. кездеседі. Тауаралық аңғар мен беткей етектері шабындық жəне мал жайылымына пайдаланылады.[1]
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ АТАМЕКЕН: Географиялық энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. – 648 бет. ISBN 9965-893-70-5