Токсиндік металдар
Токсиндік металдар деп токсиндік қасиетке ие, қоршаған орта мен тірі ағзаларға залал келтіретін металдарды айтады. Олардың қатарына қорғасын, никель, хром, сынап, кадмий және мышьяк кіреді.
Сынап[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Сынап – өте қауіпті әрі жоғары токсинді элемент. Ол өсімдіктердің, жануарлардың және адамдардың ағзасында жинала алады. Тағамдарда сынап үш күйде кездеседі: атомдық, қышқылдық және алкилсынап - сынаптың қосылысы. Сынаптың токсиндігі оның қосылыстарының түріне байланысты, себебі олар әртүрлі жолмен енеді және ағзадан әртүрлі шығарылады. Ғалымдардың айтуынша, сынаптың алкильді қосылыстары аса қауіпті болып табылады. Сынап ақуыздың қасиеттерін өзгертеді, өмір сүруге қажет ферменттердің белсенділігін төмендетеді. Ол жасушаға ену арқылы ДНҚ құрылымын бұза алады және келешек ұрпаққа берілуі мүмкін. Қатты уланғанда бүйрек пен асқазанға зақым келеді, құсу, әлсіздік байқалады. Бұл кейде өлім жағдайына да әкеледі.
Мышьяк[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Мышьяк - токсиндік қасиетке ие металлоид. Оның көптеген қосылыстары улы болып келеді. Мышьяк тағамдардың басым бөлігінде және барлық дерлік тұщы суларда кездеседі.Ол асқынған да, созылмалы да уланулардың себепкері болады. Созылмалы улану тәбеттің жоғалуына, жүдеуге, іштің бұзылуына, кейде тері ісігіне де әкеліп соғады.
Кадмий[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Кадмий - табиғатта кеңінен таралған және өнеркәсіпте жоғары қолданысқа ие токсиндік металл. Ағзаға тағам, сусындармен және шылым шегу кезінде енеді. Ол қан арқылы тасымалданып, бауыр мен бүйректерде жиналады. Әдетте, кадмий лоқсуды, құсуды, іш және бас ауруын тудырады. Ауыр жағдайларда диарея мен шок болып, сүйектердің минералды құрамы өзгеруі мүмкін.
Никель[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Никель - өте мықты металл. Ағзаға түсу арқылы кейбір ферменттерді активтендіреді. Оның өзі адамға көп қауіп төндірмейді, бірақ қосылыстары жұтқыншақ, өкпе ауруын және т.б. тудырады. Әсіресе, никель карбонилінің токсиндігі жоғары. Ол шылым шеккенде өкпе ісігіне әкеле алатындай көлемде пайда болады.
Қорғасын[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қорғасын - көпшілікке белгілі улы металдар қатарына жатады. Ол барлық аймақтарда шағын көлемдерде кездеседі. Қазіргі уақытта қоршаған ортадағы уландырғыштар ретінде қорғасынның тетраэтилқорғасын секілді қосылыстары шығады. Қорғасын төрт мүшелер жүйесіне залал келтіреді: қанайналым, жүйке, ас қорыту және зәр шығару жүйелері.
Хром[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Хром - өте қатты, морт металл. Ол көптеген тамақтарда, сусындарда болады. Адам ағзасында ішек-қарын жолында адсорбцияланады, шаш пен бауырда қорға жинақталады. Хроммен және оның қосылыстарымен жұмыс істейтін адамдарда аллергиялық экзема, созылмалы жаралар, өкпе және тыныс алу жолдарының обыры жиі байқалады. Хром тұздарының екі түрі бар: үшвалентті хром тұздары, алтывалентті хром тұздары. Олардың басты айырмашылығы токсиндік қасиеттерінде; алтывалентті хром қосылыстары аса улы болып келеді.