Хуан Рамон Хименес

Хуан Рамон Хименес
Juan Ramón Jiménez
Туған күні	23 желтоқсан 1881 (1881-12-23)
Туған жері	Могер, (Андалусия, Испания)
Қайтыс болған күні	29 мамыр 1958 (1958-05-29) (76 жас)
Қайтыс болған жері	Сантурсе, Пуэрто-Рико
Мансабы	ақын
Шығармалардың тілі	испан
Марапаттары	Әдебиет саласындағы Нобель сыйлығы

Хуан Рамон Хименес (исп. Juan Ramón Jiménez; 23 желтоқсан 1881 жыл, Могер, Испания — 29 мамыр 1958, Сантурсе, Пуэрто-Рико) — испан ақыны, өз тілінің үздік лириктерінің бірі. 1956 жылғы «Испан поэзиясындағы биік рух пен көркемдік тазалықтың үлгісі лирика үшін» әдебиет бойынша Нобель сыйлығының иегері.

Өмірбаяны

Хуан Рамон Хименес 1881 жылы 23 желтоқсанда Андалусияның Могер қаласында шарап саудагері Виктор Хименес пен Пурификасьон Мантекон Лопес Парехоның отбасында дүниеге келген. Ол отбасының кенжесі болатын. Хуан Рамонның екі әпкесі (Игнасия мен Виктория) және ағасы Эустакио болды. Бала кезінде Хуан Рамон өте арманшыл бала болған, ол ұзақ уақыт бойы әдемі нәрселерге сүйсіне алатын. Ол калейдоскоппен қарауды жақсы көретін. Сонымен қатар дене кемістігіне мүлде шыдамаған. Өлгендер мен өлім оны қатты қорқытатын.

1893 жылы ағасы Эустакиодан үлгі алып, Хуан Рамон иезуит колледжіне оқуға түсті. Үш жылдан кейін бакалавр атанып, орта білім алып, Севилья университетінің заң факультетіне оқуға түсті. Сонымен бірге ол кескіндеме және кадистік мұғалім Сальвадор Клементеден сабақ алды. 1898 жылы Хименес университетті тастап, поэзиямен айналысты, осыған байланысты ол туған жері Могерге оралды. Сол жылдың 6 тамызында Барселона журналында «Қара мысық» (исп. El gato negro) өзінің алғашқы «La guajira» поэмасын жариялады .

1900 жылы оны Рубен Дарио мен Франсиско Виллаэспеса Мадридке модернистік ақындармен танысу үшін шақырды, ол испан модернизмінің негізін салушылар —ақындардың, әсіресе Леопольдо Лугонестің, Амадо Нервоның және Мануэль Диас Родригестің шығармаларын оқуға шындап қызығушылық танытты. Сол жылдың 3 шілдесінде әкесі жүрек талмасынан қайтыс болды. Хименес әкесінің өлімін ауыр қабылдады. Оның тыныс алуы жиілеп, ол өзін үнемі әкесі сияқты өледі деп ойлайтын. Әкесінің қайтыс болуымен қатар, Хименес отбасы Жоғарғы соттың шешімімен Бильбао банкінің пайдасына өткен барлық мүлкінен айырылды. Бұл оқиғалар Хименестің жүйкесін жұқартты. 1901 жылы Бордодағы психиатриялық санаторияға жіберіліп, депрессиядан емделді. Хименес Доктор Лаланның отбасымен бір үйде тұрып жүріп, қызы Мартаға ғашық болды (өлеңдерінде оны Франсина деп атайды). Доктор Лаланның кітапханасында көп уақыт өткізген Хименес француз символист ақындары — Бодлер, Верлен, Малларменің поэзиясын оқыды. Қыркүйек айында ол Мадридтегі Розарио санаторийіне орналасты. Хуан Рамон Хименес сол санаторийде жұмыс істейтін мейірімді апайлардың барлығына дерлік ғашық болды. Олардың ең жиі айтылатын екеуі — Мария де Пилар де Хесус апай пен Бланка Эрнандес Пинзон. 1902 жылы Хименес Августин Кэрол, Грегорио Мартинес Сьерра, Рамон Перес де Айала, Педро Гонсалес Бланко және Карлос Наварро Ламаркамен бірге модернистік бағыттағы «Гелиос» испан әдеби журналын құруға бастамашы болды. Журналда көркем мәтіндер де (прозада және өлеңде), әдеби шығармаларға сыни талдаулар да болды. Журналмен ақын және журналист Рубен Дарио, жазушы және философ Мигель де Унамуно, жазушы және журналист Хосе Мартинес Руис (Азорин), жазушы және дипломат Хуан Валера, ақындар Антонио мен Мануэль Мачадо, ақын және журналист Сальвадор Руэда Сантос және т.б. ынтымақтастық жасады. «Гелиос» беттерінде Хименес сол жылы «Arias tristes» атты еңбегін жариялады.

Біраз уақыттан кейін ол Розарио шипажайынан шығып, невропатолог Луису Симарроға көшті. 1903 жылы Мадридтегі достары — Грегорио Мартинес Сьерра мен Мария Лехарраганың арқасында ол Мексикадағы бизнесінің иесі испан кәсіпкері Антонио Муредас Манрике де Лараның әйелі солтүстік американдық әдемі және білімді Луиза Гриммді кездестірді. Хименес Луизаға ғашық болды, тіпті оған үйленуді ойлады, бірақ бұдан ештеңеге шықпады. Соған қарамастан, Гримм Хименесті ағылшын әдебиетінің үлкен көлемімен қамтамасыз етті. Фрод Хименес Альберто Хименеспен бірге Перси Шеллидің «Рухани сұлулыққа арналған әнұранды» аударуды қолға алды.

Хименес Франция мен Америка Құрама Штаттарына барды, онда 1913 жылы ол жазушы және Рабиндранат Тагордың аудармашысы Зенобия Камрубимен кездесті, ол 1916 жылдан оның әйелі және көмекшісі болды.

Азаматтық соғыстың басталуымен ерлі-зайыптылар Кубаға қоныс аударды, содан кейін Америка Құрама Штаттарында және Пуэрто-Рикода тұрды (1946 жылдан бастап). Пуэрто-Рикоға келгеннен кейін ақын бірнеше ай бойы күйзеліске ұшыраған күйде қайтадан ауруханада жатты. Университетте сабақ берді. 1956 жылы оның әйелі қатерлі ісік ауруынан қайтыс болды, Хименес бұл қайғыдан айыға алмады. Ол екі жылдан кейін әйелі қайтыс болған емханада қайтыс болды.

Шығармашылығы

Сыншылар әдетте Хименес шығармашылығындағы үш кезеңді ажыратады — 1898-1915, 1916-1936, 1937-1958 жж. Алдымен ол Беккердің романтикалық лирикасының, француз символизмінің (Бодлер, Верлен), Дарионың модернистік поэтикасының әсерін сезінді. Екінші кезең ағылшын тіліндегі поэзияның әсерімен ерекшеленеді (Блэйк, Шелли, Эмили Дикинсон, Уильям Батлер Йейтс). Үшінші кезең – көп жылдық қуғын-сүргінмен анықталады, бұл рухани ізденіс кезеңі, ағартушылыққа құштарлық, испан мистиктерінің дәстүрлеріне белгілі бір жақындық.

Хименес мұрасында ауылдық Андалусия туралы микроновеллалардағы лирикалық әңгіме «Платеро және мен» (1914) және қазіргі жазушылар туралы «Үш әлемнің испандары» (1942) очерктері де ерекше көзге түседі.

Негізгі өмірлік басылымдары

• Almas de violeta (1900)
• Ninfeas (1900)
• Rimas (1902)
• Arias tristes (1903)
• Jardines lejanos (1904)
• Pastorales (1905)
• Elejías puras (1908)
• Elegías intermedias (1909)
• Olvidanzas (1909)
• Baladas de primavera (1910)
• La soledad sonora (1911)
• Poemas mágicos y dolientes (1911)
• Melancolía (1912)
• Laberinto (1913)
• Platero y yo (1914)
• Estío (1915)
• Sonetos esprituales (1916)
• Diario de un poeta recién casado (1917)
• Poesías escogidas (1899—1917) (1917)
• Eternidades (1918)
• Piedra y cielo (1919)
• Segunda antología poética (1899—1918) (1922)
• Belleza (1923)
• Unidad (1925)
• Obra en marcha (1929)
• Sucesión (1932)
• Presente (1934)
• Canción (1936)
• La estación total con canciones de nueva luz (1936)
• Política poética (1936)
• Verso y prosa para niños (1937)
• Ciego ante ciegos (1938)
• Españoles de tres mundos (1942)
• Antología poética (1944)
• Voces de mi copla (1945)
• La estación total con las canciones de la nueva luz (1946)
• Animal de fondo (1947)
• Diario de poeta y mar (1948)
• Romances de Coral Gables (1948)
• Dios deseado y deseante (1949)
• Tercera antología poética (1957)

Қайтыс болғаннан кейінгі басылымдар

• La corriente infinita (1903-1954 (1961))
• El Cristal Amarillo (1902-1954) (1961)
• El trabajo gustoso (1948-1954) (1961)
• Primeras prosas (1890-1954) (1962)
• Ла колина де лос Чопос (1913-1928) (1965)
• Картас әдебиеттері (1977)
• Tiempo y Espacio (1982)
• Көрінбейтін шындық (1983)
• Guerra en España (1985)
• Poesia y prosa ineditas (2004)
• Epistolario (2006)

Естелік

2015 жылы Хуан Рамон Хименестің өміріндегі оқиғалар туралы режиссер Антонио Гонсало «Уақыттағы жылтыр» көркем фильмін түсірді (исп. La luz con el tiempo dentro).

Әдебиет

• Díaz-Plaja G. Juan Ramón Jiménez en su poesía. — Madrid: Aguilar, 1958.
• Gullón R. Conversaciones con Juan Ramón Jiménez. — Madrid: Taurus, 1958.
• Predmore M. P. La obra en prosa de Juan Ramón Jiménez. — Madrid: Gredos, 1966.
• González A. Juan Ramón Jiménez. — Madrid: Ediciones Júcar, 1974.
• Palau de Nemes G. Vida y obra de Juan Ramón Jiménez. — Madrid: Gredos, 1976.
• Campoamor González A. Vida y poesía de Juan Ramón Jiménez. — Madrid: Sedmay Ediciones, 1976.
• Blasco Pascual F. J. La poética de Juan Ramón Jiménez. Desarrollo, contexto y sistema. — Salamanca: Universidad de Salamanca, 1981.
• De Albornoz A. Juan Ramón Jiménez. — Madrid: Taurus, 1988.
• Pau A. Juan Ramón Jiménez. El poeta en el jardín. — Madrid, 1999.
• González Duro E. Biografía interior de Juan Ramón Jiménez. — Madrid: Ediciones Libertarias, 2002.
• Alarcón Sierra R. Juan Ramón Jiménez: pasión perfecta. — Madrid: Espasa, 2003.
• Baquero G. Eternidad de Juan Ramón Jiménez. — Madrid: Huerga y Fierro Editores, 2003.
• Борхес Дж.Л. Хуан Рамон Хименес // Өзі. Шығармалар жинағы. Т.2. - СПб. : Амфора, 2005. - С. 721-722.

Сыртқы сілтемелер

• Хименес қорының веб-сайты (исп.))
• Хуан Рамон Хименес (1881-1958) (ағыл.))
• Кругосвет энциклопедиясындағы бет